قیلولهخواب قیلوله، تنها زمانی رخ می‌دهد که نزدیک ظهر باشد؛ این خواب لزوماً قبل از اذان ظهر نیست؛ بلکه تا ساعاتی بعد از اذان ظهر نیز خواب قیلوله صدق می‌کند. ۱ - معنای قیلولهیکی از نیازهای طبیعی و ضروری بدن، استراحت و خواب است. زمان، مکان، طبیعت افراد و... می‌توانند در تأثیرگذاری خواب نتایج متفاوتی به دنبال داشته باشند. یکی از خواب‌ها، «قیلوله» نام دارد. برخی اندیشمندان لغت‌شناس، «قیلوله» را به معنای استراحت در نیمه‌روز دانسته‌اند؛ حال چه این استراحت با خواب همراه باشد و چه بدون خواب. [۱]
ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۱۱، ص۵۷۸، محقق، میر دامادی، جمال‌الدین، بیروت، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.
اما گروهی دیگر از آنان، قیلوله را تنها به خواب هنگام ظهر معنا کرده‌اند، [۲]
طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۵، ص۴۵۹، تحقیق، حسینی، سیداحمد، تهران، کتاب‌فروشی مرتضوی، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.
[۳]
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ج۱، ص۶۹۰، تحقیق، داوودی، صفوان عدنان، دمشق، بیروت، دارالقلم، الدارالشامیة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
که همین معنای دوم مورد بحث ماست.۲ - اهمیت خواب قیلولهحال در ذیل، اهمیت خواب قیلوله را در روایات بررسی می‌کنیم:در منابع اسلامی احادیثی وجود دارد که توصیه به خواب هنگام ظهر دارند: امام صادق (علیه‌السلام) از پدرانش از پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) نقل می‌کنند: «روزه گرفتن در طول روز را با خوردن سحری کمک کنید، و با خواب قیلوله، بیدار شدن برای عبادت شبانه و شب زنده‌داری را یاری رسانید». [۴]
شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، ج۴، ص۱۹۹، محقق، موسوی خرسان، حسن، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
امام صادق (علیه‌السلام) از پدرانش نقل می‌کند: «مردی بادیه‌نشین نزد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) آمد و گفت: ای رسول خدا! من حافظه خوبی داشتم ولی اکنون فراموش‌کار و کم‌حافظه شده‌ام، چه کنم؟ آن حضرت فرمود: شاید تو به خواب قیلوله عادت داشتی؟ گفت: آری. فرمود: و حال آن را ترک کرده‌ای؟ گفت: آری، پیامبر فرمود: دوباره همان کار (خواب قیلوله) را از سر بگیر تا انشاء الله حافظه‌ات باز گردد». [۶]
شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۵۰۳، محقق، غفاری، علی‌اکبر، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
امام باقر (علیه‌السلام) فرموده‌اند: «خواب، اگر در اول روز باشد، فرسودگی است، هنگام ظهر نعمت، بعد از عصر حماقت و بین مغرب و عشاء، روزی را بر انسان حرام می‌کند». امام کاظم (علیه‌السلام) فرمودند: «هنگام ظهر بخوابید؛ زیرا همانا خداوند انسان روزه‌دار را در حالی‌که آرمیده است، غذایش می‌دهد و سیرابش می‌کند». [۸]
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۴، ص۶۵، محقق، غفاری، علی‌اکبر، آخوندی، محمد، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
۳ - زمان خواب قیلولههمانگونه که در معنای لغوی قیلوله گذشت، خواب قیلوله، تنها زمانی رخ می‌دهد که نزدیک ظهر باشد؛ اما نکته مورد نظر این‌جا است که برخلاف آنچه متبادر به ذهن است، این خواب لزوماً قبل از اذان ظهر نیست؛ بلکه تا ساعاتی بعد از اذان ظهر نیز خواب قیلوله صدق می‌کند. بر این معنا روایتی از امام رضا (علیه‌السلام) دلالت دارد: «... پس از آن، زمانی که نیمه‌روز شود و مردم شغل‌های خود را ترک می‌کنند و جامه‌های خود را درمی‌آورند، استراحت می‌کنند و به طعام و قیلوله مشغول می‌شوند. لذا خدا ایشان را امر کرد که قبل از انجام این امور، ابتدا به ذکر و عبادت و نماز ظهر بپردازند و سپس به آنچه بخواهند از استراحت و طعام و قیلوله بپردازند». [۹]
شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا (علیه‌السلام)، ج۲، ص۸۳، محقق، لاجوردی، مهدی، تهران، نشر جهان، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.
حدیثی از اهل سنت نیز بر همین معنای قیلوله دلالت دارد: انس بن مالک نقل می‌کند: «به همراه پیامبر اسلام نماز جمعه را خواندیم و سپس برگشته و خواب قیلوله کردیم». [۱۰]
ابن ماجه قزوینی، محمد بن یزید، سنن ابن ماجه، ج۱، ص۳۵۰، تحقیق، عبدالباقی، محمدفؤاد، بی‌جا، دار احیاء الکتب العربیة، بی‌تا.
[۱۱]
ابن ماجه قزوینی، محمد بن یزید، سنن ابن ماجه، ج۲، ص۱۹۹، تحقیق، عبدالباقی، محمدفؤاد، بی‌جا، دار احیاء الکتب العربیة، بی‌تا.
[۱۲]
ابن حبان تمیمی، الاحسان فی تقریب صحیح ابن حبان، ج۷، ص۴۹، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
۴ - استحباب خواب قیلولهبرخی فقها به جهت روایات بالا، استحباب خواب قیلوله را اعلام کرده‌اند. [۱۳]
حلّی، حسن بن یوسف، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، ج۱، ص۳۰۶، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
[۱۴]
حلّی، حسن بن یوسف، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، ج۲، ص۶۲۴، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
با تأمل در روایات، مطلوب بودن خواب قیلوله به دست می‌آید؛ اما نه به عنوان یک عبادت و عمل استحبابی که فی نفسه بر آن ثواب مترتب باشد؛ بلکه این روایات در حقیقت، سفارشی ارشادی به مخاطبان است؛ یعنی مطلوب بودن خواب قیلوله از آن جهت است که این خواب، مقدمه‌ای برای انجام و توفیق عبادت‌های شبانه و نیز تحمل گرسنگی روزانه می‌باشد. مدت دقیقی برای زمان این خواب اعلام نشده و به حسب افراد و نیاز آنها، می‌تواند متفاوت باشد. گفتنی است، کسانی که شب را به طور کامل و به قدر کافی و نیاز بدن می‌خوابند، یا بیشتر وقت صبح را در خواب هستند، نمی‌توان گفت که خواب قیلوله برای آنها نیز مفید است. ۵ - پانویس۶ - منبعپایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «خواب قیلوله»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۲/۰۳. |