عورتعورت، قُبُل و دُبُر است. ۱ - کاربرد فقهیاز احکام عنوان یاد شده در بابهای طهارت ، صلات و حج سخن گفته‌اند. ۲ - تعریفعورت در لغت به آلت تناسلی مرد و زن و نیز آنچه انسان از آشکار شدنش شرم دارد، اطلاق می‌گردد. مراد از آن در کلمات فقها قُبُل و دُبُر است. قُبُل در مرد عبارت است از آلت تناسلی و بیضتین؛ و در زن آلت تناسلی. و دُبُر در مرد و زن، حلقه مَخرج مدفوع است. [۱]
کشف الغطاء، ج۲، ص۱۲۸.
[۲]
العروة الوثقی، ج۱، ص۳۰۵.
تعریف عورت به قُبُل و دُبُر مشهور میان فقها است؛ لیکن برخی قدما عورت را به محدوده بین ناف و زانو تعریف کرده‌اند. [۴]
الکافی فی الفقه، ص۱۳۹.
البته عورت در زن در دو وضعیت نماز و مواجهه با نامحرم تعریفی دیگر نیز دارد که عبارت است از همه اندام زن جز صورت ، مچ دست تا سر انگشتان و مچ پا تا سر انگشتان [۱۱]
روض الجنان، ج۲، ص۵۸۲.
از این رو، برخی عورت زن را به عورت نگاه و عورت نماز تقسیم کرده، عورت نگاه را به قُبُل و دُبُر و عورت نماز و نیز عورت نسبت به نامحرم را به تمامی بدن او جز آنچه استثنا شده تعریف کرده‌اند. [۱۲]
کشف الغطاء، ج۳، ص۹-۱۰.
۳ - پوشاندن عورتپوشاندن عورت یا نسبت به نگاه کننده است و یا در حال عبادت ، هرچند نگاه کننده‌ای نباشد. هر کدام دارای احکامی است که در زیر به آنها اشاره می‌کنیم: ۳.۱ - در برابر نگاه دیگراندر حال تخلی - مانند سایر حالات - پوشاندن عورت از ناظر محترم؛ چه مرد باشد یا زن، حتی دیوانه و طفلی که ممیّزند، واجب است. [۱۳]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۷، کتاب الطهارة، فصل فی احکام التخلی، مسالة۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
اما پوشاندن عورت از فرد غیر ممیّز واجب نیست [۱۴]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۷، کتاب الطهارة، فصل فی احکام التخلی، مسالة۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
و «پوشاندن عورت با هرچه که آن را بپوشاند ولو مثلاً با دست خود یا با دست زوجه‌اش کفایت می‌کند.» [۱۵]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۷، کتاب الطهارة، فصل فی احکام التخلی، مسالة۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
بر هر مرد مکلف واجب است عورت خود را از نگاه کننده‌ای که قوّه تمیز و تشخیص دارد بپوشاند؛ نگاه کننده از محارم باشد یا غیر محارم، مگر کسانی که از این حکم استثنا شده‌اند، مانند همسر و کنیز و نیز کودک غیر ممیز. [۱۶]
العروة الوثقی، ج۱، ص۳۰۵-۳۰۶.
بر هر زن مکلّف واجب است، همه اندام خود جز مواضع استثنا شده را از نامحرم بپوشاند؛ لیکن نسبت به محارم و نیز هم جنسان خود، تنها پوشاندن قُبُل و دُبُر واجب است. پوشاندن قُبل و دُبر از شوهر و نیز کودک غیر ممیّز واجب نیست. [۱۷]
کشف الغطاء، ج۳، ص۹ ۱۱.
[۱۸]
العروة الوثقی، ج۱، ص۳۰۵-۳۰۶.
۳.۲ - نگاه به عورتنگاهکردن به عورت دیگری هرچند که دیوانه یا طفل ممیّز باشد حرام است. [۱۹]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۷، کتاب الطهارة، فصل فی احکام التخلی، مسالة۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
اما نگاه‌کردن به عورت طفل غیر ممیّز جایز است. چنان که نگاه‌کردن زن و شوهر و نگاه‌کردن مالک و مملوکه به عورت یکدیگر جایز است، اما نگاه‌کردن مالکه و مملوک او به عورت یکدیگر، بلکه بنابر اظهر به سایر اعضای بدن یکدیگر هم جایز نیست. و در اینجا منظور از عورت در مورد زن «قبل» و «دبر» است و در مرد «قبل» و «دبر» و «بیضتین» می‌باشد. و کفل و ران‌ها و حتی عانه و عجان از عورت حساب نمی‌شود؛ هرچند احتیاط (مستحب) این است که از نگاه‌کردن و در معرض نگاه دیگران قرار دادن مویی که در اطراف عورت می‌روید اجتناب شود و پوشاندن ناف و زانو و مابین آنها مستحب است. [۲۰]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۷، کتاب الطهارة، فصل فی احکام التخلی، مسالة۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
بنابراین «برای هر یک از زوج و زوجه جایز است که به بدن دیگری - ظاهر و باطن آن – حتی به عورت نگاه کنند. و همچنین مس هرکدام از آنها - با هر عضو او به هر عضو آن دیگری، با تلذذ و بدون تلذذ - جایز است.» [۲۱]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۲۶۱، کتاب النکاح، مسالة۱۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
همچنین «نگاه‌کردن مرد به مثل خودش (مرد) به‌غیراز عورت، مادامی‌که با تلذذ نباشد جایز است چه منظور الیه (کسی که موردنظر واقع می‌شود) پیر باشد یا جوان، خوش‌صورت باشد یا زشت.» [۲۲]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۲۶۱، کتاب النکاح، مسالة۱۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
کما این‌که «برای مرد جایز است که به بدن محارمش غیر از عورت درصورتی‌که با تلذذ و ریبه نباشد نگاه کند. و مقصود از محارم زنانی هستند که ازدواج با آنها از جهت نسب یا شیر خوردن یا مصاهره، حرام است. و برای آنها هم جایز است که به‌غیراز عورت، به بدن او بدون تلذذ و ریبه نگاه کنند.» [۲۳]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۲۶۱، کتاب النکاح، مسالة۱۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
و نیز «در جواز نگاه‌کردن زن به‌غیراز عورت، از مثل خودش (زن) اشکالی نیست و اما نگاه‌کردن به عورت او حرام است مثل مرد.» [۲۴]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۲۶۱، کتاب النکاح، مسالة۱۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
و «نگاه‌کردن به عورت دیگری از پشت شیشه، بلکه در آینه و آب زلال هم جایز نیست.» [۲۵]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۷، کتاب الطهارة، فصل فی احکام التخلی، مسالة۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
البته «اشکالی نیست که غیر ممیّز - چه پسر و چه دختر - از احکام نگاه‌کردن و لمس نمودن بدون شهوت خارج است، نه با شهوت با فرض برانگیخته شدن آن.» [۲۶]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۲۶۲، کتاب النکاح، مسالة۲۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
پس نگاه کردن به عورت مسلمان ، جز افرادی که استثنا شده‌اند، همچون زن، شوهر، مولا ، کنیز و کودک غیر ممیّز، حرام است. [۲۸]
العروة الوثقی، ج۱، ص۳۰۵-۳۰۶.
آیا نگاه کردن به عورت کافر نیز حرام است یا نه، اختلاف می‌باشد. [۳۱]
معالم الدین (قسم الفقه)، ج۲، ص۸۸۵.
نگاه کردن به عورت میّت مسلمان، حتی در حال غسل دادن او حرام است. [۳۴]
العروة الوثقی، ج۲، ص۵۰.
۳.۳ - در حال نمازاز شرایط صحّت نماز پوشیده بودن عورت است؛ نگاه کننده‌ای باشد یا نباشد [۳۶]
العروة الوثقی، ج۲، ص۳۱۸.
جز نماز میّت . بنابر این، چنانچه کسی از روی عمد بدون آنکه عورت خود را بپوشاند، نماز بگزارد، نمازش باطل است؛ لیکن در صورتی که عیان بودن عورت از روی سهو یا فراموشی باشد آیا نماز باطل می‌شود یا نه؟ اختلاف است. برخی تفصیل داده و گفته‌اند: چنانچه از ابتدا نماز را بدون ستر عورت خوانده باشد، باید آن را اعاده کند؛ اما اگر نماز را با ستر عورت شروع کرده و در اثنای نماز از روی سهو عورتش آشکار شده، نماز صحیح است و اعاده نمی‌شود. از برخی قدما نقل شده که گفته‌اند: اگر از روی سهو بدون ستر عورت نماز گزارده و قبل از خروج وقت نماز فهمیده، باید نماز را اعاده کند. [۳۹]
مفتاح الکرامة، ج۳، ص۲۸۱-۲۸۵.
برخی، بین حصول علم به عیان بودن در اثنای نماز و حصول علم به آن پس از نماز تفصیل داده و در فرض اول قائل به بطلان نماز شده‌اند. کسی که برای پوشاندن عورت خود چیزی ندارد، باید نماز را با کیفیتی خاص بخواند. آیا چنین کسی می‌تواند به نماز در اول وقت مطلقا مبادرت کند یا در صورت امید یا احتمال برطرف شدن عذر باید تا آخر وقت صبر کند؟ اختلاف است. [۴۴]
مفتاح الکرامة، ج۳، ص۳۰۹-۳۱۰.
در گزاردن اجزای فراموش شده نماز، همچون تشهد نیز باید عورت پوشیده باشد؛ لیکن در به جا آوردن سجده سهو آیا باید پوشیده باشد یا نه؟ اختلاف است. در به جا آوردن سجده‌های مستحب ، مانند سجده تلاوت و سجده شکر ستر عورت واجب نیست. مراد از عورت که باید در حال نماز پوشیده باشد، بنابر قول مشهور در مرد قُبُل و دُبُر و در زن همه اندام او جز مواضع استثنا شده است. ۳.۴ - در طواف و سعیبنابر قول جمعی از فقها از شرایط صحّت طواف ، پوشیده بودن عورت است. [۴۹]
المعتمد فی شرح المناسک، ج۴، ص۳۳۱.
پوشیده بودن عورت در سعی بین صفا و مروه واجب نیست؛ هرچند برخی، احتیاط واجب را در پوشاندن آن دانسته‌اند. [۵۰]
مناسک حج (مراجع)، ص۳۲۲، م۸۳۱.
امام خمینی درباره اسرار ستر عورت و مراتب آن با رویکرد عرفانی پرداخته است از جمله مراتب آن: ۱- پوشش عورت نزد عموم مردم: که همان ستر مقابح بدن است از ناظر محترم و در حال نماز است. ۲- ستر عورت نزد خاصان و مقربان: که عبارت است از پوشاندن اعمال ناشایست به لباس تقوی که بهترین لباس می‌باشد. ۳- ستر عورت نزد اخص خواص: که عبارت است پوشیدن بدی‌های نفسانی به لباس عفاف است. ۴- ستر عورت نزد اهل ایمان: که همان پوشاندن بدی‌های قلب است به لباس طمانینه. ۵- ستر عورت نزد اهل معرفت و کشف: که همان پوشاندن بدی‌های درون است به لباس شهود. ۶- ستر عورت نزد اهل ولایت: یعنی پوشاندن بدی‌های راز درون است به لباس تمکین. لباس تمکین عبارت است از آرامش و سکون قلب عارف بعد از رسیدن به مقام فنا. سالک وقتی به این مقام رسید، ستر جمیع عورات خود را نموده و لایق محضر و حضور حق می‌شود. به باور امام خمینی خداوند متعال با صفت ستاریت خود ستر فرموده زشتی اعمال بندگان را به پرده ملکوت. و اگر این پرده ملکوت نبود، صورت غیبی ظاهر می‌شد و همه در این عالم رسوا و خوار می‌شدند. امام خمینی در بحث صفت ستاریت خداوند متعال معتقد استقامت مقول به تشکیک است و صفت ستاریت، عورات و صفات قبیح باطنی را در ظاهر ملکی اعتدال می‌دهد تا تعصی نکند و بروز و ظهور پیدا نکند و وقت قیامت که وقت ظهور و بروز سرایر است «یحشر بعض علی صور تحسن عندها القرده و الخنازیر». ازاین‌رو به اعتقاد امام خمینی بر سالک الی‌الله لازم است سر عورات باطنی و سرّی خود بنماید و با تمسک به اسم غفاریت و ستاریت با تحقق به مقام توبه منزل انابه، خود را و عورات خود را مستور کند. [۵۶]
خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۱، ص۱۵۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۴ - پانویس۵ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، ج۵، ص۲۷۹، برگرفته از مقاله «عورت». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی رده‌های این صفحه : دیدگاه های اخلاقی امام خمینی | دیدگاه های فقهی امام خمینی
|