عنبعنب به معنای انگور و درخت مو یکی از نعمتهای الهی می باشد. [۱]
لغت نامه، ج۳، ص۳۰۹۳، «انگور»
۱ - تاریخچه انگورانگور از زمانهای بسیار قدیم مورد توجه انسانها بوده است، چنان‌که امام صادق (علیه‌السلام) فرموده‌اند:خداوند دو شاخه از انگور بهشت بر آدم (علیه‌السلام) فرو فرستاد و او آن دو را در زمین کاشت . ۱.۱ - توراتدر تورات نیز آمده که نوح (علیه‌السلام) مزرعه انگور داشت و در آن کشاورزی می‌کرد [۴]
کتاب مقدس، تکوین ۹:۲۰
؛ همچنین در زمان یوسف (علیه‌السلام) یکی از هم زندانیان آن حضرت در رؤیا دید که برای ارباب خود از انگور، شراب می‌سازد. ۲ - اهمیت انگورانگور اهمیت فراوانی در جزیرة العرب داشته و درآمد بیش‌تر مردم به نوعی به آن وابسته بوده‌است و از آن به أحسن الفواکه، أشرف الفواکه، [۶]
التفسیر الکبیر، ج۳، ص۵۱
ألذّ الفواکه و سلطان الفواکه تعبیر می‌کردند [۷]
التفسیر الکبیر، ج۵، ص۲۸۶
در اصطلاحات شعرا و حکمای عرب نیز کاربرد بسیاری داشته است [۸]
تاریخ دمشق، ج۲۳، ص۳۵۵
شاید کاربرد انگور در برخی از آیات قرآن نیز بر اثر فراوانی این میوه در جزیرة العرب و آشنایی ساکنان آن با انگور بوده است، چنان که کافران مکه یکی از پیش شرطهای خود برای ایمان آوردن به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را آن دانستند که حضرت دارای باغی از خرما و انگور باشد و نیز از برخی آیات چنین برمی‌آید که تهیه شراب از انگور در صدر اسلام رواج داشته است.۳ - منافع انگورانگور و آب آن منافع بسیاری دارد [۱۱]
گیاهان در قرآن، ص۴۲۴۳
و برگ آن نیز خورده می‌شود [۱۲]
التفسیر الکبیر، ج۵، ص۵۷۱
میوه نارس و ترش آن (غوره) و تفاله آن نیز مصرف غذایی و درمانی بسیاری دارد [۱۳]
التفسیر الکبیر، ج۵، ص۸۶
از محصولات سودمندی که از انگور به‌دست می‌آید سرکه و کشمش است. [۱۴]
گیاهان در قرآن، ص۴۳
۴ - زکات در کشمشفقهای شیعه قائل به وجوب زکات در کشمش هستند [۱۵]
المبسوط، ج۱، ص۲۱۷.
و آیه ۱۴۱ انعام :«و ءاتوا حَقَّهُ یَومَ حَصادِهِ» را به صدقه و زکات مستحب تعبیر کرده‌اند [۱۸]
المقنعه، ص۲۶۳.
[۱۹]
الانتصار، ص۲۰۸
[۲۰]
الخلاف، ج۲، ص۶.
بعضی از اهل‌سنت آیه فوق را دلیل وجوب زکات در انگور می‌دانند [۲۱]
الام، ج۲، ص۳۹، ۵۰.
[۲۲]
التفسیر الکبیر، ج۱۳، ص۲۱۴.
ولی دیگران قائل به وجوب زکات در کشمش هستند. [۲۳]
المهذب، ج۱، ص۲۸۳.
[۲۴]
المهذب، ج۱، ص ۲۸۷.
[۲۵]
الفقه علی المذاهب الاربعه، ج۱، ص۷۹۸.
۵ - عنب در قرآنواژه «عِنَب» و جمع آن «أعناب» ۱۱ بار در قرآن به کار رفته است و در لغت، هم به میوه انگور و هم به درخت آن و هم به مجموع آن دو گفته می‌شود [۲۶]
مفردات، ص۵۸۹، «عنب»
، چنان‌که در آیه ۲۸ عبس به معنای درخت انگور به کار رفته است البته در آیات دیگری درخت انگور و باغ آن در ضمن واژه‌هایی مانند «حرث» آمده است در روایتی از امام صادق (علیه‌السلام)، حرث در آیه شریفه درخت انگور دانسته شده است. [۲۸]
تفسیر قمی، ج۲، ص۴۸.
؛ [۲۹]
مجمع‌البیان، ج۷، ص۹۱.
همچنین واژه‌هایی چون:«معروشات» [۳۰]
التفسیر الکبیر، ج۵، ص۱۶۲۱۶۳.
[۳۱]
لسان‌العرب، ج۹، ص۱۳۴، «عرش».
، «یعرشون» [۳۳]
جامع‌البیان، مج۶، ج۹، ص۶۰.
[۳۴]
مجمع‌البیان، ج۴، ص۷۲۵.
[۳۵]
التبیان، ج۴، ص۵۲۶.
[۳۶]
مجمع‌البیان، ج۴، ص۷۲۵.
؛ ، «فردوس» [۳۹]
مجمع‌البحرین، ج۴، ص۹۱، «فردس»
، «خمر» [۴۲]
لسان‌العرب، ج ۱، ص۶۳۰.
[۴۳]
لسان‌العرب، ج ۴، ص۲۵۵، «خمر».
،«الشّجرة» [۴۵]
الصافی، ج۱، ص۱۱۶-۱۱۷.
، «جنّات» [۴۸]
مجمع‌البیان، ج۴، ص۵۲۹.
[۴۹]
التفسیر الکبیر، ج۳، ص۵۱.
، «رزق» [۵۱]
جامع‌البیان، مج۳، ج۳، ص۳۳۲
، «طعام» [۵۳]
مجمع‌البیان، ج۲، ص۱۷۳
[۵۴]
التفسیر الکبیر، ج۳، ص۲۸.
و «شراب» [۵۵]
تفسیر عیاشی، ج۱، ص۱۴۱.
[۵۶]
تفسیر نورالثقلین، ج۱، ص۲۷۵.
در ارتباط با انگور دانسته شده است، چنان‌که در دو آیه اخیر از ابن‌عباس نیز نقل شده که مراد از «رزق» انگور در غیر فصل آن بوده [۵۸]
جامع البیان، مج۳، ج۳، ص۳۳۳.
[۵۹]
لسان‌العرب، ج۵، ص۲۰۳، «رزق».
و «طعام» نیز انگور و انجیر است. [۶۰]
التفسیر الکبیر، ج۴، ص۲۸
۶ - نشانه‌خدا برای مؤمنانقرآن کریم در آیات بسیاری از انگور یاد کرده است؛ به بار نشستن و رسیدن آن را از نشانه‌های خدا برای مؤمنان شمرده:«و جَنّت مِن اَعناب و الزَّیتونَ و الرُّمّانَ مُشتَبِهًا و غَیرَ مُتَشبِه انظُروا اِلی ثَمَرِهِ اِذا اَثمَرَ و یَنعِهِ اِنَّ فی ذلِکُم لاََیت لِقَوم یُؤمِنون و رویش آن را با آب باران نشانه‌ای برای متفکّران به شمار آورده است:«یُنبِتُ لَکُم بِهِ الزَّرعَ والزَّیتونَ و النَّخیلَ والاَعنبَ و مِن کُلِّ الثَّمَرتِ اِنَّ فی ذلِکَ لاَیَةً لِقَوم یَتَفَکَّرون» ۷ - تفاوت انگور با دیگر میوه هاهمچنین تفاوت آن را با دیگر میوههای باغستان و برتری نسبی آن از برخی میوههای دیگر و خواص ممتازی که دارد با وجود یکسانی زمین و آب در همه آن‌ها از نشانه‌های خداوند برای خردمندان می‌داند:«و جَنّتٌ مِن اَعنب و زَرعٌ و نَخیلٌ صِنوانٌ و غَیرُ صِنوان یُسقی بِماء واحِد و نُفَضِّلُ بَعضَها عَلی بَعض فِی الاُکُلِ اِنَّ فی ذلِکَ لاَیت لِقَوم یَعقِلون» از نشانه‌های خداوند برای خردمندان این است که انگور هم روزیِ نیکوست و هم از آن شراب می‌سازند:«و‌مِن‌ثَمَرتِ النَّخیلِ و الاَعنبِ تَتَّخِذونَ مِنهُ سَکَرًا و‌رِزقًا حَسَنًا اِنَّ فی ذلِکَ‌لاَیَةً لِقَوم یَعقِلون» گفتنی است که آیه فوق هیچ دلالتی بر جواز استفاده از شراب ندارد، بلکه با توجه به این‌که در برابر رزق نیکو قرار گرفته به زشتی آن نیز اشاره دارد برخی دیگر آیه را ناظر به شراب ندانسته و گفته‌اند:مقصود از «سَکَراً» نوشیدنیهای گرفته شده از انگور و مقصود از «رِزقاً حَسَناً» غذاهایی است که از انگور تهیه شده است [۶۶]
مجمع البیان، ج۶، ص۵۷۲.
در روایتی نیز مقصود از «سَکَراً» سرکه دانسته شده است. [۶۷]
تفسیر قمی، ج۱، ص۴۱۸.
[۶۸]
نورالثقلین، ج۳، ص۶۳.
۸ - انگور میوه بهشتیانگور جنبه خوراکی دارد:«فَاَنشَأنا لَکُم بِهِ جَنّت مِن نَخیل و اَعنب لَکُم فیها فَوکِهُ کَثیرَةٌ و مِنها تَأکُلون» و در بهشت نیز از نعمتهای خداوند برای پرهیزگاران است و برای اهمیت ویژه و منافع بسیاری که دارد، در برابر میوههای دیگر از آن به تنهایی یاد شده است [۷۰]
مجمع‌البیان، ج۱۰، ص۶۶۸
:«اِنَّ لِلمُتَّقینَ مَفازا حَدائِقَ و اَعنبا» .۹ - تشبیهات قرآنیخدای متعالی کسانی را که از روی ریا و همواره با منت و آزار بخشش می‌کنند به شخصی تشبیه می‌کند که باغ بزرگی از انگور و خرما دارد و خود پیر است و فرزندانی ناتوان دارد و ناگهان گردبادی آتشین آن را می‌سوزاند:«اَیَوَدُّ اَحَدُکُم اَن تَکونَ لَهُ جَنَّةٌ مِن نَخیل و اَعناب تَجری مِن تَحتِهَا الاَنهرُ لَهُ فیها مِن کُلِّ الثَّمَرتِ و اَصابَهُ الکِبَرُ و لَهُ ذُرِّیَّةٌ ضُعَفاءُ فَاَصابَها اِعصارٌ فیهِ نارٌ فَاحتَرَقَت» ؛ همچنین سرگذشت شخصی را نقل می‌کند که دو باغ انگور داشت و به سبب کفران نعمت، شرک ، تکبر و ستمکاری، خداوند آن‌ها را نابود کرد:«واضرِب لَهُم مَثَلاً رَجُلَینِ جَعَلنا لاَِحَدِهِما جَنَّتَینِ مِن اَعنب و حَفَفنهُما بِنَخل و جَعَلنا بَینَهُما‌زَرعا و‌اُحیطَ بِثَمَرِه». ۱۰ - انگور نشانه بعثخدای سبحان رویش درختان انگور و خرما در زمینی مرده و خشک را از نشانه‌های خود بر زنده کردن موجودات پس از مرگ می‌شمارد:«و ءایَةٌ لَهُمُ الاَرضُ المَیتَةُ اَحیَینها و اَخرَجنا مِنها حَبًّا فَمِنهُ یَأکُلون و جَعَلنا فیها جَنّت مِن نَخیل و اَعنب و فَجَّرنا فیها مِنَ العُیون ؛ همچنین نعمتهای خوردنی مانند انگور و زیتون و خرما را به انسان یادآور می‌شود و به دقت بیش‌تر در چگونگی پدید آمدن آن‌ها و شکرگزاری از خود فرا می‌خواند:«فَلیَنظُرِ الاِنسنُ اِلی طَعامِه فَاَنبَتنا فیها حَبًّا و عِنَبًا و قَضبا». ، «اَفَلا یَشکُرون» . ۱۱ - فاعل انگورشایان ذکر است که قرآن کریم در آیات متعددی ایجاد انگور و درخت آن را به خدا نسبت داده است:«و هُوَ الَّذی اَنزَلَ فَاَخرَجنا مِنهُ» «هُوَ الَّذی اَنزَل یُنبِتُ لَکُم» ، «فَاَنشَأنا» ، «و جَعَلنا فیها» ، «فَاَنبَتنا فیها» ؛ و این امر افزون بر تبیین اهمیت و ارزش انگور، بر این نکته نیز تأکید میورزد که با دیدن نعمتهای الهی باید به آفریدگار آن‌ها پی برد. ۱۲ - پانویس
۱۳ - منبعدائرة المعارف قران کریم جلد چهارم، برگرفته از مقاله"انگور" |