سرمدسرمد در لغت به معنی همیشگی و جاویدان است؛ یعنی چیزی که وجود آن قطع نمی‌شود. ۱ - سرمد در قرآندر قرآن کریم آمده است: «قل ارایتم ان جعل الله علیکم النهار سرمدا الی یوم القیامه». سرمد چیزی است که اول و آخر ندارد اما دو چیز دارد؛ یکی دوام وجود در گذشته که به آن ازل می‌گویند و یکی دوام وجود در آینده که آن را ابد می‌نامند. [۱]
جمیل صلیبا، منوچهر صانعی دره بیدی، فرهنگ فلسفی، ج۱، ص۳۹۱، تهران، انتشارات حکمت.
بزرگان فلاسفه بر این عقیده‌اند که سرمد عبارتست از نسبت ثابت به ثابت. [۲]
ملاصدرا شیرازی، صدر الدین محمد، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه العقلیه، ج۳، ص۱۴۷، قم، نشر مصطفوی، ۱۳۶۸ش، چ دوم.
به نظر این افراد، موجودات دو دسته‌اند: یا در زمان هستند که این دسته دارای حرکت است و یا نه حرکت است و نه دارای حرکت است و در نتیجه در زمان هم نیست. این دسته از موجودات اگر جنبه نسبت ثبات آنها با امور متغیر در نظر گرفته شود این معیت و همراهی، دهر نامیده می‌شود و اگر نسبت ثباتش با امور ثابت در نظر گرفته شود این همراهی را سرمد می‌نامند. [۳]
موسوعه مصطلحات فلسفه عندالعرب، ج۱، ص۳۳۸، بیروت، مکتبة لبنان.
۲ - تفاوت دهر، سرمد و زمانبنابراین تفاوت دهر، سرمد و زمان، در این است که سرمد نسبت ثابت به ثابت است، دهر نسبت ثابت به متغیر و زمان نسبت متغیر است به متغیر.فلاسفه در تفسیر این کلام گفته‌اند؛ که مراد از دهر، نسبت ذات واجب متعال است که ثابت است به صفات، اسماء حسنی و علوم فعلی او که آنها نیز اموری ثابت هستند. مراد از سرمد، نسبت علم واجب است که ثابت است به معلومات او که اموری متجدد و متغیرند؛ یعنی همان موجودات عالم، و مراد از زمان، نسبت برخی از معلومات متجدد واجب با برخی دیگر است. [۵]
سبزواری، ملاهادی، شرح منظومه حکمت، ج۴، ص۳۳۴، تهران، نشر حکمت، ۱۳۶۰ش، چ اول.
اما برخلاف فلاسفه اسلامی که این امور را نسل در نسل نقل و قبول کرده‌اند، فخر رازی پس از نقل این امور از حکما، در کتاب "المحصل" بر آنها ایراد گرفته است و گفته که این الفاظ ، علی رغم معنای پیچیده و بزرگی که برایش نقل شده است، دارای معنای محصل و به درد بخوری نیستند [۶]
ملاصدرا شیرازی، صدرالدین محمد، حاشیه بر الهیات، ص۱۵۷، قم، نشر بیدار، بی تا.
ولی با توضیحی که برای این الفاظ و معنای آن داده شد و در کتب حکما نیز آمده است، سستی این سخن فخر رازی معلوم می‌شود. ۳ - پانویس
۴ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «سرمد». رده‌های این صفحه : اصطلاحات فلسفی | فلسفه
|