زمخشری«زمخشری» با نام کامل محمود بن عمر بن محمد بن عمر خوارزمی از بزرگان مذهب حنفی و معتزلی به شمار می‌آید. ۱ - معرفی اجمالیابن کثیر در کتاب «البدایه و النهایه» می‌گوید: «محمود بن عمر بن محمد بن عمر معروف به ابو القاسم زمخشری مؤلف کشاف در تفسیر و مفصل در نحو است». زمخشری منسوب به زمخشر یکی از روستاهای خوارزم است که ولادت وی در آنجا به سال ۴۷۶ ق بوده است. با توجه به اینکه سال وفات وی را ۵۳۸ ق دانسته‌اند، سال ولادت و مدت عمری را که ابن کثیر نقل کرده درست به نظر نمی‌آید؛ زیرا اگر مدت عمر وی را یعنی ۷۶، از ۵۳۸ سال وفات کم نمائیم ۴۶۲ می‌شود پس باید سال ولادت پنج سال کمتر از عدد مذکور باشد یا اینکه مدت عمر وی ۷۱ سال باشد. زمخشری در خوارزم زندگی می‌کرد که سال‌های سال مرکز بزرگ علمی به شمار می‌آمد و در آن دیار علم و معرفت رواج گسترده‌ای داشت. ولی در این مرکز دانش‌های فراوانی را بدست آورد، قرآن را حفظ کرد و حدیث را فرا گرفت و در واژه شناسی عربی مهارت پیدا کرد. هیچ یک از تذکره نویسان تاریخ ورود وی به بغداد و مدت اقامت در آن را ضبط ننموده‌اند. با حدس و گمان می‌توان گفت که وی برای تکمیل تحصیلات خوارزم به بغداد آمده است. همچنین بازگشت وی به درازا می‌کشد به حدیکه نوجوانی و جوانی وی در این شهر سپری می‌شود و به سن کمال می‌رسد و از نظر رشد عقلی و فکری به مقام مناسبی ارتقا می‌یابد. ۲ - سفر به مکهوی به قصد زیارت بیت الله به حجاز سفر نمود. مدت اقامت زمخشری در همسایگی خانه خدا چندین سال به درازا کشید و به همین مناسبت به وی لقب «جار الله» یعنی همسایه خدا داده شد که مراد از آن همسایگی و اقامت ایشان در کنار خانه خدا در شهر مکه است. ۳ - وفاتوی سپس از مکه به خوارزم برگشت و در شهر جرجان خوارزم رحل اقامت افکند. در آنجا به مرض مبتلا شد و پس از آن وفات نمود. تاریخ نویسان وفات وی را شب عرفه سال ۵۳۸ ق ضبط نموده‌اند. ۴ - اساتیدادبیات عرب را از ابوالحسن علی بن مظفر نیشابوری و ابومنصور اصفهانی فراگرفت. داوودی در طبقات المفسرین [۲]
طبقات المفسرین، ج۲، ص۳۱۵.
می‌گوید: «زمخشری وارد بغداد شد و از ابوالخطاب بن بطر و ابوسعد شقانی و شیخ الاسلام ابومنصور حارث و گروهی دیگر از دانشمندان، علم و معرفت آموخت».۵ - آثارزمخشری آثار سودمندی تالیف نموده و به یادگار گذاشته است که از آن جمله است: ۱- الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل ۲- الفائق فی غریب الحدیث ۳- اساس البلاغه ۴- المقامات فی امثال العرب ۵- ربیع الابرار و فصوص الاخبار ۶- متشابه اسماء الرواة ۷- اطراق الذهب ۸- النموذج ۹- الرائض فی الفرائض ۱۰- النصائح الکبار ۶ - عناوین مرتبطربیع الأبرار و نصوص الأخیار (کتاب) ۷ - پانویس
۸ - منبعنرم افزارتراث۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |