زمان تقریبی مطالعه: 9 دقیقه
 

تقویه




تقویّه، از مدارس بزرگ شافعیان در دمشق ، در عصر ایوبیان بود.


۱ - معرفی مدرسه تقویه


در نیمه دوم سده ششم بنیاد نهاده شد
[۱] عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدّارس فی تاریخ المدارس، ج۱، ص۲۱۶، چاپ جعفر حسنی، (قاهره) ۱۹۸۸.
و تا سده دهم فعالیت آموزشی داشت.
[۲] محمد کردعلی، خطط الشام، ج۵، ص۷۷، بیروت ۱۳۹۰ـ۱۳۹۲/۱۹۷۰ـ۱۹۷۲.

بانی و واقف آن تقی الدین ابوسعید عمربن نورالدوله شاهنشاه بن ایوب (متوفی ۵۸۷) بود که این مدرسه را برای دانشمند شافعی ، شهاب الدین ابوالفتح محمد طوسی (متوفی ۵۹۶) بنا کرد
[۳] ابن عماد، ج۴، ص۳۲۷ـ ۳۲۸.
[۴] عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدّارس فی تاریخ المدارس، ج۱، ص۲۱۶، چاپ جعفر حسنی، (قاهره) ۱۹۸۸.
و مدرسه به سبب نام بانی آن به تقویّه شهرت یافت.
[۵] عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدّارس فی تاریخ المدارس، ج۱، ص۲۱۶، چاپ جعفر حسنی، (قاهره) ۱۹۸۸.

تقی الدین، معروف به صاحب حِماه، برادرزاده سلطان صلاح الدین ایوبی مؤسس سلسله ایوبیان، و از امیران خوشنام این سلسله بود.
وی سالها، از سوی صلاح الدین یا به استقلال ، بر بخشهای گسترده ای از جزیره، حرّان، رُها، شام و مصر حکم راند و اموال بسیاری برای تأسیس مدارس و دیگر اماکن عام المنفعه وقف کرد.
[۶] ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۱۲، ص۶۲ـ۶۳.
[۷] ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان، ج۳، ص۴۵۶ـ ۴۵۸.
[۸] ابن کثیر، البدایة والنهایة، ج۱۲، ص۳۶۹، چاپ احمد ابوملحم و دیگران، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۹] ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ج۶، ص۱۱۳، قاهره (۱۳۸۳/ ۱۹۶۳).


۱.۱ - تأسیس مدرسه تقویّه


تأسیس مدرسه تقویّه را در ۵۷۴ و محل آن را در باب الفرادیس دمشق ، در شمال مسجدجامع اموی و مشرق مدرسه ظاهری ه و دو مدرسه اقبالی ه، گزارش کرده اند.
[۱۰] عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدّارس فی تاریخ المدارس، ج۱، ص۲۱۶، چاپ جعفر حسنی، (قاهره) ۱۹۸۸.
[۱۱] محمد کردعلی، خطط الشام، ج۵، ص۷۷، بیروت ۱۳۹۰ـ۱۳۹۲/۱۹۷۰ـ۱۹۷۲.


۱.۲ - مشخصات ساختمانی و برنامه های درسی


از مشخصات ساختمانی و برنامه های درسی و شیوه های رایج آموزشی در مدرسه تقویّه اطلاعی در دست نیست.
تنها از شرح احوال مدرّسان آن ــ که از فقیهان شافعی و بعضی صوفی مشرب بوده‌اندــ می‌توان دریافت که تعلم و تعلی م در آن مخصوص به شافعیان و درسهای آن محدود به مقدمات ادب عربی و مبانی قرآن و حدیث و فقه شافعی بوده است.

۱.۳ - مدرسان تقویّه


ابن شدّاد
[۱۲] ابن شدّاد، الاعلاق الخطیرة فی ذکر امراءالشام و الجزیرة، ج۲، قسم ۱، ص۲۳۵، ج ۲، قسم ۱: تاریخ مدینه دمشق، چاپ سامی دهان، دمشق ۱۳۷۵/۱۹۵۶.
به چند تن از مدرّسان تقویّه از خاندان معروف ابن عساکر دمشقی و دیگران اشاره کرده است.
نعیمی دمشقی فهرست کاملتر فقیهان و صوفیان نامداری را که در این مدرسه با عنوان مدرّس و نایب مدرّس کرسی درس و وعظ داشته اند، ذکر کرده است.

۱.۳.۱ - برخی از مدرّسان این مدرسه


برخی از مدرّسان این مدرسه عبارت بوده‌اند از: ابوالمجاهد ظهیرالدین زنجانی ، صوفی و فقیه شافعی (متوفی ۶۷۴) که با شیخ شهاب الدین عمر سهروردی مصاحبت داشت و عوارف المعارف را نزد او استماع کرد
[۱۳] عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدّارس فی تاریخ المدارس، ج۱، ص۲۲۵، چاپ جعفر حسنی، (قاهره) ۱۹۸۸.
قاضی القضاة بهاءالدین ابوالفضل یوسف دمشقی شافعی (متوفی ۶۸۵)
[۱۴] عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدّارس فی تاریخ المدارس، ج۱، ص۲۲۱ـ ۲۲۲، چاپ جعفر حسنی، (قاهره) ۱۹۸۸.
امام الدین ابومحمد عبدالعزیز دمشقی شافعی (متوفی ۶۹۹)
[۱۵] عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدّارس فی تاریخ المدارس، ج۱، ص۲۲۲، چاپ جعفر حسنی، (قاهره) ۱۹۸۸.
قاضی تاج الدین ابونصر عبدالوهاب ابن سبکی (متوفی ۷۴۴)
[۱۶] عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدّارس فی تاریخ المدارس، ج۱، ص۲۲۳، چاپ جعفر حسنی، (قاهره) ۱۹۸۸.
شهاب الدین ابوالعباس ابن حجی (متوفی ۸۱۶)
[۱۷] عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدّارس فی تاریخ المدارس، ج۱، ص۱۳۸، چاپ جعفر حسنی، (قاهره) ۱۹۸۸.
[۱۸] عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدّارس فی تاریخ المدارس، ج۱، ص۱۴۳، چاپ جعفر حسنی، (قاهره) ۱۹۸۸.
و بدرالدین ابوعبدالهن تقوی شافعی (متوفی ۸۳۱) که خود و فرزندانش در مدرسه تقویّه مدرس بوده اند.
[۱۹] عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدّارس فی تاریخ المدارس، ج۱، ص۲۲۴، چاپ جعفر حسنی، (قاهره) ۱۹۸۸.

ابن قاضی شهبه
[۲۰] ابن قاضی شهبه، تاریخ ابن قاضی شهبة، ج۱، جزء ۳، ص۲۸، چاپ عدنان درویش، دمشق ۱۹۷۷.
از او با عنوان بدرالدین بن قاضی شمس الدین عزی (متوفی ۷۸۲) نام برده است.

۱.۳.۲ - نایب مدرسان مدرسه تقویّه


از جمله نایب مدرّسان تقویّه شمس الدین محمد صَرخَدی (متوفی ۷۹۲)
[۲۱] ابن قاضی شهبه، تاریخ ابن قاضی شهبة، ج۱، جزء ۳، ص۳۶۶، چاپ عدنان درویش، دمشق ۱۹۷۷.
[۲۲] عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدّارس فی تاریخ المدارس، ج۱، ص۲۲۳، چاپ جعفر حسنی، (قاهره) ۱۹۸۸.
و کمال الدین حسینی (متوفی ۹۳۳) بوده اند.
حسینی، داماد و نایب قاضی محب الدین بن عجلون بود که پس از وی مدرّس تقویّه شد.
[۲۳] عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدّارس فی تاریخ المدارس، ج۱، ص۲۲۴، چاپ جعفر حسنی، (قاهره) ۱۹۸۸.

مدرسه تقویّه با حضور فاضلان و فقیهان بسیار چنان رونق یافت که از آن با عنوان نظامیه شام یاد می‌کردند.
[۲۴] ذهبی، تاریخ، ج۲۲، ص۱۸۷ـ ۱۸۸.
[۲۵] ابن کثیر، البدایة والنهایة، ج۱۳، ص۱۰۱، چاپ احمد ابوملحم و دیگران، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۲۶] عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدّارس فی تاریخ المدارس، ج۱، ص۸۲ ـ ۸۵، چاپ جعفر حسنی، (قاهره) ۱۹۸۸.


۱.۴ - موقوفات مدرسه تقویّه


مدرسه تقویّه برای تأمین معیشت مدرّسان و طالبان موقوفات بسیار داشت.
تولیتِ این موقوفات غالباً به فرمان حاکمان وقت، به قاضیان دمشق محول می‌شد،
[۲۷] ابن کثیر، البدایة والنهایة، ج۱۴، ص۳۱۱، چاپ احمد ابوملحم و دیگران، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
مثلاً قاضی محیی الدین بن زکیّ دمشقی ــ که در حلب به لشکر هولاکوخان پیوست ــ به فرمان او سرپرست موقوفات تقویّه شد.
[۲۸] ابن کثیر، البدایة والنهایة، ج۱۲، ص۳۶۹، چاپ احمد ابوملحم و دیگران، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۲۹] ابن کثیر، البدایة والنهایة، ج۱۳، ص۲۳۵، چاپ احمد ابوملحم و دیگران، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.


۱.۵ - حیات آموزشی مدرسه تقویّه


از حیات آموزشی مدرسه تقویّه از نیمه اول سده دهم به بعد در منابع ذکری نیست. نویسندگان اخیر نیز فعالیت این مدرسه را تا همان زمان دانسته اند.
به گفته محمد کردعلی
[۳۰] ابن کثیر، البدایة والنهایة، ج۱۳، ص۲۳۵، چاپ احمد ابوملحم و دیگران، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
بنای مدرسه تقویّه در زمان وی (نیمه دوم سده چهاردهم) به صورت خانقاه دایر بود و حکومت برای ذاکرانِ خانقاهیِ مقیم در آن، شهریه ای مقرر کرده بود.
منابع :
(۱) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ.
(۲) ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، قاهره (۱۳۸۳/ ۱۹۶۳).
(۳) ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان.
(۴) ابن شدّاد، الاعلاق الخطیرة فی ذکر امراءالشام و الجزیرة، ج ۲، قسم ۱: تاریخ مدینه دمشق، چاپ سامی دهان، دمشق ۱۳۷۵/۱۹۵۶.
(۵) ابن عماد.
(۶) ابن قاضی شهبه، تاریخ ابن قاضی شهبة، ج ۱، جزء۳، چاپ عدنان درویش، دمشق ۱۹۷۷.
(۷) ابن کثیر، البدایة والنهایة، ج ۱۲، ۱۳، ۱۴، چاپ احمد ابوملحم و دیگران، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
(۸) ذهبی، تاریخ.
(۹) محمد کردعلی، خطط الشام، بیروت ۱۳۹۰ـ۱۳۹۲/۱۹۷۰ـ۱۹۷۲.
(۱۰) عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدّارس فی تاریخ المدارس، چاپ جعفر حسنی، (قاهره) ۱۹۸۸.

۲ - پانویس

 
۱. ↑ عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدّارس فی تاریخ المدارس، ج۱، ص۲۱۶، چاپ جعفر حسنی، (قاهره) ۱۹۸۸.
۲. ↑ محمد کردعلی، خطط الشام، ج۵، ص۷۷، بیروت ۱۳۹۰ـ۱۳۹۲/۱۹۷۰ـ۱۹۷۲.
۳. ↑ ابن عماد، ج۴، ص۳۲۷ـ ۳۲۸.
۴. ↑ عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدّارس فی تاریخ المدارس، ج۱، ص۲۱۶، چاپ جعفر حسنی، (قاهره) ۱۹۸۸.
۵. ↑ عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدّارس فی تاریخ المدارس، ج۱، ص۲۱۶، چاپ جعفر حسنی، (قاهره) ۱۹۸۸.
۶. ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۱۲، ص۶۲ـ۶۳.
۷. ↑ ابن خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان، ج۳، ص۴۵۶ـ ۴۵۸.
۸. ↑ ابن کثیر، البدایة والنهایة، ج۱۲، ص۳۶۹، چاپ احمد ابوملحم و دیگران، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
۹. ↑ ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ج۶، ص۱۱۳، قاهره (۱۳۸۳/ ۱۹۶۳).
۱۰. ↑ عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدّارس فی تاریخ المدارس، ج۱، ص۲۱۶، چاپ جعفر حسنی، (قاهره) ۱۹۸۸.
۱۱. ↑ محمد کردعلی، خطط الشام، ج۵، ص۷۷، بیروت ۱۳۹۰ـ۱۳۹۲/۱۹۷۰ـ۱۹۷۲.
۱۲. ↑ ابن شدّاد، الاعلاق الخطیرة فی ذکر امراءالشام و الجزیرة، ج۲، قسم ۱، ص۲۳۵، ج ۲، قسم ۱: تاریخ مدینه دمشق، چاپ سامی دهان، دمشق ۱۳۷۵/۱۹۵۶.
۱۳. ↑ عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدّارس فی تاریخ المدارس، ج۱، ص۲۲۵، چاپ جعفر حسنی، (قاهره) ۱۹۸۸.
۱۴. ↑ عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدّارس فی تاریخ المدارس، ج۱، ص۲۲۱ـ ۲۲۲، چاپ جعفر حسنی، (قاهره) ۱۹۸۸.
۱۵. ↑ عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدّارس فی تاریخ المدارس، ج۱، ص۲۲۲، چاپ جعفر حسنی، (قاهره) ۱۹۸۸.
۱۶. ↑ عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدّارس فی تاریخ المدارس، ج۱، ص۲۲۳، چاپ جعفر حسنی، (قاهره) ۱۹۸۸.
۱۷. ↑ عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدّارس فی تاریخ المدارس، ج۱، ص۱۳۸، چاپ جعفر حسنی، (قاهره) ۱۹۸۸.
۱۸. ↑ عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدّارس فی تاریخ المدارس، ج۱، ص۱۴۳، چاپ جعفر حسنی، (قاهره) ۱۹۸۸.
۱۹. ↑ عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدّارس فی تاریخ المدارس، ج۱، ص۲۲۴، چاپ جعفر حسنی، (قاهره) ۱۹۸۸.
۲۰. ↑ ابن قاضی شهبه، تاریخ ابن قاضی شهبة، ج۱، جزء ۳، ص۲۸، چاپ عدنان درویش، دمشق ۱۹۷۷.
۲۱. ↑ ابن قاضی شهبه، تاریخ ابن قاضی شهبة، ج۱، جزء ۳، ص۳۶۶، چاپ عدنان درویش، دمشق ۱۹۷۷.
۲۲. ↑ عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدّارس فی تاریخ المدارس، ج۱، ص۲۲۳، چاپ جعفر حسنی، (قاهره) ۱۹۸۸.
۲۳. ↑ عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدّارس فی تاریخ المدارس، ج۱، ص۲۲۴، چاپ جعفر حسنی، (قاهره) ۱۹۸۸.
۲۴. ↑ ذهبی، تاریخ، ج۲۲، ص۱۸۷ـ ۱۸۸.
۲۵. ↑ ابن کثیر، البدایة والنهایة، ج۱۳، ص۱۰۱، چاپ احمد ابوملحم و دیگران، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
۲۶. ↑ عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدّارس فی تاریخ المدارس، ج۱، ص۸۲ ـ ۸۵، چاپ جعفر حسنی، (قاهره) ۱۹۸۸.
۲۷. ↑ ابن کثیر، البدایة والنهایة، ج۱۴، ص۳۱۱، چاپ احمد ابوملحم و دیگران، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
۲۸. ↑ ابن کثیر، البدایة والنهایة، ج۱۲، ص۳۶۹، چاپ احمد ابوملحم و دیگران، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
۲۹. ↑ ابن کثیر، البدایة والنهایة، ج۱۳، ص۲۳۵، چاپ احمد ابوملحم و دیگران، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
۳۰. ↑ ابن کثیر، البدایة والنهایة، ج۱۳، ص۲۳۵، چاپ احمد ابوملحم و دیگران، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.


۳ - منبع

دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تقویه»، شماره۳۷۶۴.    
ابن قاضی شهبه، تاریخ ابن قاضی شهبة، ج۱، جزء ۳، ص۲۸، چاپ عدنان درویش، دمشق ۱۹۷۷. dark


رده‌های این صفحه : آثار تاریخی و باستانی | اماکن | جغرافیای اسلامی | سوریه




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.