بودیسماز آیین‌های رایج در شرق آسیا و دارای اماکن زیارتی مقدس و مناسکی همانند حج و عمره می باشد. فهرست مندرجات۲ - نام اصلی بودا ۳ - معنای بودا ۴ - تعالیم بودایی ۵ - فرقه‌های اصلی آیین بودا ۵.۱ - تیره واده ۵.۲ - مهایانه ۵.۳ - وجریانه ۶ - کتاب مقدس ۷ - عبادت و اعمال عبادی ۷.۱ - زیارت ۷.۲ - وصیت بودا ۸ - اماکن زیارتی ۸.۱ - انگیزه زیارت ۸.۲ - زیارتگاه‌های چهارگانه ۸.۳ - لومبینی ۸.۳.۱ - حوضچه مقدس ۸.۳.۲ - معبد کهن مایا دوی ۸.۴ - بودگیا ۸.۴.۱ - معبد مهابودی(Mahabodhi) ۸.۴.۲ - درخت بودی ۸.۵ - سارنات ۸.۶ - کوسیناره ۹ - موسم زیارت مکان‌های چهارگانه ۱۰ - شرایط زیارت ۱۰.۱ - کسب معرفت ۱۰.۲ - دوری از تجملات ۱۰.۳ - زیارت با پای برهنه ۱۰.۴ - پوشیدن لباس ویژه ۱۰.۵ - مراقبه و توجه معنوی ۱۱ - اعمال ویژه زیارتگاه‌های چهارگانه ۱۱.۱ - طواف ۱۱.۲ - نماز و دعا ۱۲ - زیارتگاه‌های بودایی در چین و ژاپن ۱۳ - زیارتگاه‌های دیگر در آیین بودایی ۱۳.۱ - گروه اول ۱۳.۱.۱ - ساواتی (Savatthi) ۱۳.۱.۲ - سنکاسیا (Sankasia) ۱۳.۱.۳ - واسالی (Vasali) ۱۳.۲ - گروه دوم ۱۳.۳ - گروه سوم ۱۳.۳.۱ - راجگریا (Rajgriha) ۱۳.۳.۲ - شراواستی (Shravasti) ۱۳.۳.۳ - تندای (Tendai) ۱۳.۳.۴ - بقعه بوروبودور (Borobudur) ۱۴ - زیارتگاه‌های محلی ۱۵ - فهرست منابع ۱۶ - پانویس ۱۷ - منبع ۱ - شرح اجمالی آیین بوداییآیین بودایی پس از اسلام و مسیحیت ، از جمله آیین‌هایی است که در سراسر جهان پیرو دارند. [۱]
Furseth، Inger and Repstad Pal،An Introduction to the Sociology of Religion، (Ashgate Publishing Company، ۲۰۰۶)، P.۱۰۶
بر پایه آمار سال ۲۰۰۵م. این آیین ۳۶۰ میلیون پیرو در سراسر جهان دارد. [۲]
Kennick Urubshurow، Victoria، IntroducingWorld Religions، (routledge، ۲۰۰۸)، P. xxiv
این پیروان در هند، مغولستان، تبت، چین، کره، ژاپن، آمریکا و اروپا پراکنده‌اند. آیین بودا دین اصلی برخی کشورها از جمله سریلانکا، میانمار (برمه)، تایلند، کامبوج، لائوس، ویتنام، ژاپن، چین، تبت و مغولستان به شمار می‌آید. [۳]
Coward، Harold and Neufeldt، Ronald and Neumaier، Eva K. (eds.)، Readings in Eastern Religions، (Wilfrid Laurier University Press، ۲۰۰۷، ۲nd ed.)، P.۱۱۴
این آیین در تعالیم بودا ریشه دارد. تحقیقات و مطالعات محققان نشان می‌دهد که بودا شخصیتی تاریخی است، نه افسانه‌ای. [۴]
Kupperman، Joel J.، Classic Asian Philosophy:A Guide to the Essential Texts، Oxford university press، ۲۰۰۱، P.۲۳
فارغ از منابع آیین بودا، هیچ گزارش تاریخی معتبری از زندگی و تعلیمات بودا در دست نیست. همه گزارش‌های موجود، مطالبی است که سینه به سینه میان بوداییان به نسل‌های بعد منتقل شده و حدود چهار سده پس از وی نگارش یافته است. بنابراین، مطالب گزارش شده درباره بودا، تنها برخاسته از متون دینی آیین بودا است و نه برآمده از گزارش‌های معتبر تاریخی. [۵]
Collinson، Diané and Plant، Kathryn and Wilkinson، Robert، FIFTY EASTERN THINKERS، (Routledge، ۲۰۰۰، ۱st ed.)، P.۷۴
۲ - نام اصلی بودابر پایه گزارش‌های اساطیری موجود در منابع بودایی، نام اصلی بودا «سیدارته گوتمه» [۶]
Sidhartha Gautama
بوده که احتمالاً در فاصله سال‌های ۵۶۳-۴۸۳ ق. م. می‌زیسته است. [۷]
Collinson، Diané and Plant، Kathryn and Wilkinson، Robert،P.۷۴
او در قبیله شاکیا (sakya) در منطقه کوچکی در هیمالیا که امروز در مرز نپال قرار دارد، زاده شد. [۸]
"Buddhism in India"، Encyclopedia of Religion، Vol.۲، p. ۳۵۱.
سیدارته در دامان آیین هندو پرورش یافت و در ۱۶ سالگی ازدواج کرد و در ۲۹ سالگی پس از حوادثی چند، مسیر زندگی‌اش تغییر کرد. [۹]
Collinson، Diané and Plant، Kathryn and Wilkinson، Robert، ibid، P.۷۵
وی که پیشتر آموزش‌های ویژه یک شاهزاده را فرا‌گرفته بود، جامه زهد بر تن کرد و زیر نظر آموزگاران معنوی آموزش دید. پس از سال‌ها صبر و شکیبایی به مطلوب خویش دست یافت و زیر یک درخت، در جایی که امروز به بودگیا [۱۰]
Bodhgayā
معروف شده است، به حقیقت دست یافت و به مقام بودایی نایل شد. [۱۱]
آیین بودا در جهان امروز، ص۲۸.
اساطیر بودایی بر آنند که خدایان متمایل بودند تا سیدارته به شخصی مقدس تبدیل گردد. به باور خدایان، بودا راهگشای بسیاری از مشکلاتی بود که پیش روی آن‌ها قرار داشت و رسیدن وی به مقام بودایی، برای آن‌ها نیز سودمند بود. از این رو، خدایان سعی کردند تا با قرار دادن رخدادهایی در زندگی بودا، او را از زندگی اشرافی خویش دور کنند و به مقام روحانی رهنمون سازند. [۱۲]
Kupperman، Joel J.، ibid، P.۲۳
۳ - معنای بودالقب بودا [۱۳]
Buddha
در زبان سنسکریت به معنای فرد بیدار است. در ادیان هند، این عنوان برای هر شخصی که به روشنی رسیده، به کار می‌رود و به بودای تاریخی اختصاص ندارد. [۱۴]
"Buddhism in India"، Encyclopedia of Religion، Vol.۲،P۳۲۰
با این حال، میان همه بوداها، سیدارته گوتمه، جایگاهی بس بزرگ دارد. او را نه انسان می‌توان دانست و نه خدا. بودا سرشتی بس والاتر و برتر از این دو دارد. او آموزگار خدایان و انسان‌ها است. [۱۵]
آیین بودا در جهان امروز، ص۳۰.
۴ - تعالیم بوداییهسته مرکزی تعالیم این دین که منسوب به بودا می‌باشد، دانستن «چهار حقیقت برجسته» است: ۱. در جهان، درد و رنج وجود دارد؛ ۲. ریشه همه رنج‌ها، تمایلات و خواسته‌های نفسانی و دلبستگی انسان به زندگی است؛ ۳. این تمایلات و خواسته‌های نفسانی را می‌توان از میان برد؛ ۴. با ریشه‌کن کردن این تمایلات، می‌توان به بیچارگی و رنج پایان بخشید. [۱۶]
Britannica Encyclopedia of World Religions، ibid، P.۱۴۸
بخش مهم دیگر از تعالیم بودا که نشانگر راه رهایی از این مشکلات و رسیدن به «روشن شدگی» است، به «راه‌های هشتگانه» شهرت دارد. این راه‌ها عبارتند از:فهم درست، بینش درست، سخن درست، رفتار درست، معاش درست، کوشش درست، تأمل درست، تمرکز درست. انسان با اجرای این اصول، به نیروانه دست یافته، از چرخه تولد دیگر بار رهایی می‌یابد. [۱۷]
J. O’Neal، Michael and Jones، Sydney، World Religions، (Gale، ۲۰۰۷)، Vol. ۱، P.۹۷
۵ - فرقه‌های اصلی آیین بودابودیسم دارای فرقه‌های گوناگون است. فرقه‌های تیره واده [۱۸]
Theravada.
، مهایانه [۱۹]
Mahayana.
و وجریانه [۲۰]
Vajrayana.
سه فرقه مهم این دین به شمار می‌آیند.۵.۱ - تیره وادهاین فرقه که از جانب مخالفان به نام «هینه یانه» (چرخ کوچک) شناخته می‌شود، تعالیم دینی خود را بر کهن‌ترین متون بودایی که به آن «کانون پالی» گفته می‌شود، بنیان نهاده است. در این فرقه، تأکیدی سخت‌گیرانه در تفسیر تعالیم بودا وجود دارد. همچنین مراعات واپسین اصل از اصول هشتگانه بسیار با اهمیت دانسته می‌شود. در نتیجه، مراقبه ( مدیتیشن ) بهترین راه برای «روشن شدگی» تلقی می‌گردد. این فرقه بیشتر در جنوب شرقی آسیا رواج دارد و گاه از آن به «آیین بودای جنوبی» یاد می‌شود. شمار پیروان این فرقه در آغاز سده بیست و یکم م. حدود ۱۲۴ میلیون تن تخمین زده شده است که حدود ۳۸ درصد از جامعه بودایی را در بر می‌گیرد. آیین بودای جنوبی در سریلانکا ، برمه (میانمار)، تایلند ، کامبوج و لائوس به عنوان دین اصلی مردم شناخته می‌شود. همچنین پیروان این آیین را می‌توان در بخش‌هایی از چین، مالزی و ویتنام یافت. [۲۱]
J. O’Neal، Michael and Jones، Sydney، ibid، P.۹۴
۵.۲ - مهایانهاین فرقه که نام آن به معنای «چرخ بزرگ» است و از آن با عنوان «آیین بودای شمالی» یاد می‌شود، درباره تفسیر تعالیم بودا سختگیری کمتری دارد. در فرقه تیره واده، تنها بودا است که مورد پرستش قرار می‌گیرد؛ اما در مهایانه، شماری بسیار از کسانی که به «روشن‌شدگی» دست یافته‌اند، به رسمیت شناخته می‌شوند. آیین بودای شمالی در کشورهای نپال ، ویتنام ، کره ، چین ، ژاپن ، تبت و مغولستان رواج دارد. پیروان این آیین ۵۶ درصد از جامعه بودایی را در بر می‌گیرند و شمار آن‌ها در حدود ۱۸۵ میلیون تن تخمین زده می‌شود. [۲۲]
J. O’Neal، Michael and Jones، Sydney، World Religions، (Gale، ۲۰۰۷)، Vol. ۱، PP.۹۴ – ۹۵
۵.۳ - وجریانهاین فرقه که نامش به معنای «چرخ الماس» است، در فرقه مهایانه ریشه دارد. به باور هواداران این فرقه، عمل به تعالیم آن سبب کوتاه شدن راه رسیدن به «روشن‌شدگی» است. متن مقدس این فرقه که تنتره [۲۳]
Tantras
نام دارد، به آموزش مراقبه و اعمالی مانند یوگا می‌پردازد. پیروان این فرقه تنها شش درصد بوداییان را تشکیل می‌دهند. مشهورترین شکل وجریانه با نام «آیین بودای تبتی» شناخته می‌شود. [۲۴]
J. O’Neal، Michael and Jones، Sydney، World Religions، Vol. ۱، P.۹۵
۶ - کتاب مقدسهیچ کتابی منتسب به بودا وجود ندارد؛ زیرا در آن زمان، نگارش رواج نداشت. [۲۵]
بودا، ص۷۶.
اما این به معنای از دست رفتن تعالیم بودا نیست. هر سه فرقه اصلی بودیسم درباره این که تعالیم بودا در کتاب مقدس حفظ شده، اتفاق نظر دارند؛ ولی در این که چه متونی تشکیل دهنده کتاب مقدس هستند، با یکدیگر اختلاف نظر دارند. [۲۶]
Coward، Harold and Neufeldt، Ronald and Neumaier، Eva K. (eds.)، ibid، P.۱۱۷
کهن‌ترین متن مقدس بودایی که به آن کانون پالی [۲۷]
The Pali Canon
گفته می‌شود و نخست به صورت شفاهی بوده، مجموعه‌ای است عظیم که دارای حدود چهار میلیون کلمه است. نام این مجموعه «سه سبد» است؛ زیرا از سه مجموعه جداگانه تشکیل شده است. سبد اول یا «سبد روش» به قوانین رهبانیت می‌پردازد و ۲۲۷ قانون را در این زمینه تعیین و تشریح می‌کند. سبد دوم یا «سبد سوتره‌ها» مشتمل بر تعالیم بودا است که ده هزار آموزش دارد. سبد سوم یا «سبد دَمّه پادا» که مشتمل بر شعر و سرود نیز هست، به آموزش این مسأله می‌پردازد که چگونه می‌توان به حکمت و اشراق دست یافت. این مجموعه از سوی فرقه تیره واده به عنوان کتاب مقدس مورد پذیرش قرار گرفته است. فرقه مهایانه دو هزار فقره جدید را به مجموعه مقدس افزوده است. متنی دیگر نیز میان بوداییان رواج دارد و معتبر دانسته می‌شود. این متن که در حدود سال ۱۵۰م. نگاشته شده و «راه میانه» [۲۸]
middle way
نام دارد، بودیسم و باورهای آن را شرح می‌دهد. [۲۹]
J. O’Neal، Michael and Jones، Sydney، ibid، P.۹۹-۱۰۱
۷ - عبادت و اعمال عبادیعبادت در این آیین شکل‌های متفاوت دارد و شامل پرستش تصاویر بودا و نیز بقایای جسمانی او است. [۳۰]
Jacob N.Kinnard، "worship"، Encyclopedia of Buddhism، robert E. Buswell، ۲۰۰۳، vol ۲،p. ۹۰۵.
مردم عادی برای عبادت به مکان‌های مقدس می‌روند و در آن جا با اهدای نذورات خود و زانو زدن و ذکر گفتن در برابر اشیاء مقدس به عبادت می‌پردازند. عبادت راهبان با مردم عادی تفاوت دارد. آن‌ها همه اوقات خود را به مراقبه و خواندن اذکار و اوراد می‌گذرانند. آن‌ها موظفند که در روزهای ویژه روزه بگیرند و مراسم دعاخوانی و ذکرگویی را اجرا کنند. [۳۱]
Nancy E. Auer Falk، "Buddhist Puja"، Encyclopedia of Religion، ed. M. Eliade، New York، ۱۹۸۷، Vol.۱۲، p.۸۶.
۷.۱ - زیارتبا پدید آمدن آیین بودا، گامی نو و برجسته برای دگرگونی باورهای آغازین و سنت‌های کهن و شعائر معبدی پدید آمد و آیین‌های درونی و معنوی که بر پرورش اخلاق و بالندگی اندیشه استوار بود، جایگزین آن‌ها شد. اما این آیین رفته‌رفته به یک دین معبدی گرایش یافت و پس از گذشت سال‌ها توانست مناسک متنوع و اعمال گوناگون را از سنت‌های محلی و نیز مراکز زیارتی در مکان‌های مختلف به خود جذب کند. در هند پیروان بودا اعمال و شعائر کهن هندویی (نیایش خدایان) را به عنوان جزئی از مراسم آیینی خود برگزیدند. در ژاپن بسیاری از بوداها و بودی ستوه‌ها با کامی‌ها یکی دانسته شدند. در چین بودی ستوه‌های بزرگ همچون منجوشری و اولوکتیشوره در قله‌های مقدس که زیارتگاه‌هایی عمومی هستند، ساکن شدند. در جنوب شرقی آسیا (برمه و تایلند) استوپه‌ها، رد پاها و اشیاء زیارتی برای افراد بسیار قابل احترام هستند و بودا رابطه‌ای تنگاتنگ با ارواح بومی دارد. [۳۲]
"Buddhism:An Overview"، Encyclopedia of religion، Vol.۲،P۳۴۶
۷.۲ - وصیت بودابوداییان از همان سده‌های آغازین رفته رفته کنار دهرمه، بودا را نیز به عنوان پناهگاه پذیرفتند و با ستایش بودا، برپا داشتن یادبود‌های معبدی یا همان استوپه‌ها رسم شد. در دوران آشوکا، شماری بسیار استوپه در سراسر هند ساخته شد و به ستایش آن‌ها پرداختند. ستایش استوپه در آغاز تنها برای مردم بود، نه برای رهبانان؛ زیرا از بودا این دستور بر جای مانده بود که رهبانان به ستایش بازمانده او نپردازند. در مهاری پای نیبانا به روشنی آمده است که بودا در لحظات پایانی زندگی خود به آناندا گفت:راهبان و راهبه‌ها نباید برای بازمانده‌های من به انجام آیین ویزه پردازند. اما پس از مرگ بودا، برپا داشتن استوپه‌ها و ستایش آن‌ها نه تنها میان مردم که میان رهبانان و راهبه‌ها نیز رواج یافت تا جایی که در کارمایه‌های دینی نیز نگهداری و ستایش آرامگاه‌ها و معبدها و پیشکش نذر و هدیه دستور شد و این سنت تا جایی پیش رفت که در رساله واسو میترا آمده که مکتب دهرمه گوپتکه [۳۳]
Dharmaguptaka
پیشکش دادن برای استوپه را با ثواب و بهره فراوان همراه می‌سازد. گذشته از این، تقدیم گل و بخور‌های خوشبو و دعاهای نوشته و نیایش همراه با موسیقی و رقص نیز رواج یافت و آن چه پیش از این در خانگاه‌ها بسیار ناروا و ناشایست بود و با زندگی رهبانی هیچ‌گونه سازشی نداشت، با ستایش استوپه‌ها و پرستشگاه‌ها روا شد.[۱] ۸ - اماکن زیارتیدر آیین بودا، اماکن زیارتی بسیار وجود دارند؛ اما زیارت چهار مکان که بنا بر گزارش‌ها شخص بودا دستور زیارت آن‌ها را داده است، دارای جایگاهی ویژه هستند. برخی اعمال متداول در این اماکن شباهت‌هایی به مناسک حج دارند؛ بودا در واپسین روز زندگی خویش، مکان‌هایی را که مربوط به تولد، روشن‌شدگی، نخستین موعظه، و مرگ او بودند، مکان‌هایی ارزشمند دانست که می‌بایست راهبان و راهبه‌ها و نیز مردم عادی به زیارت آن‌ها بشتابند؛ زیرا زیارت آن‌ها سبب بیدار گشتن قدرت روحی و معنوی انسان‌ها می‌گردد. [۳۴]
Trainor، Kevin، Buddhism:the illustrated guide، (Oxford University Press، ۲۰۰۴)، P.۱۱۲
زیارت این مکان‌های چهارگانه واجب به شمار نمی‌آید؛ ولی بیشتر بوداییان متعهد هستند تا در طول عمر خود، دست‌کم یک بار به زیارت این مکان‌ها نائل گردند. در بودیسم تبتی، انجام زیارت به نیابت از مردگان نیز جایز شمرده شده است. انسان می‌تواند برای مردگان خویش زیارت نیابتی انجام دهد و در این مکان‌های مقدس، اعمال عبادی را به نیابت از آن‌ها به جای آورد. [۳۵]
Khoon San، Chan، Buddhist pilgrimage، P۱
۸.۱ - انگیزه زیارتاهداف معنوی مانند پاک شدن افکار و کردار [۳۶]
Khoon San، Chan، Buddhist pilgrimage، (Subang Jaya Buddhist Association، ۲۰۰۱)، P.۱۱
و هدف‌های دنیوی مانند طلب فرزند و درخواست شفای بیمار و موفقیت در کسب و کار از انگیزه‌هایی است که زائران را به زیارت این مکان‌ها ترغیب می‌کند. [۳۷]
A. Salamone، Frank(ed.)، Encyclopedia of religious rites، rituals، and festivals، Routledge، ۲۰۰۴)، Pp.۳۲۸ &۳۷۸.
۸.۲ - زیارتگاه‌های چهارگانهدر آیین بودیسم، تمام زیارتگاه‌ها مقدس و دارای حرمت تلقی می‌شوند. اما در این میان، چهار زیارتگاه بسیار بالاتر و برجسته‌تر از دیگر مکان‌های زیارتی هستند. این تقدس تا بدان جا است که از این اماکن به عنوان مکان‌های امن بودایی یاد می‌گردد. هر فرد به محض ورود به این مکان‌ها در امان خواهد بود و حق تعرض به افراد در این مکان‌ها وجود ندارد؛ زیرا تقدس این اماکن، اجازه انجام رفتاری را که موجب بی‌حرمتی شود، نمی‌دهد. این چهار مکان عبارتند از:لومبینی، بودگیا، سارنات و کوشیناره. ۸.۳ - لومبینیلومبینیLumbini، شهری در مرز میان هند و نپال کنونی است و بر پایه گزارش‌ها زادگاه بودا می‌باشد. این مکان اکنون رومیندی (Rumindi) نام دارد.[۲] باغ لومبینی در این منطقه، از دیرباز دارای تقدس و اهمیت ویژه بوده است. بر پایه گزارش‌های موجود، امپراتور بزرگ مائوری‌ها به نام آشوکا (Asoka) که در فاصله سال‌های ۲۷۳ تا ۲۳۶ ق. م. بر تمام هند حکمفرمایی داشت، به سال ۲۴۹ به زیارت لومبینی و عبادت در محل تولد بودا پرداخت. به یادبود حضور او در این مکان، ستونی سنگی ساختند و بر آن کتیبه‌ای نگاشتند که رخداد زیارت آشوکا را حکایت می‌کند. به باور بوداییان، متون نوشته شده بر این ستون نشان می‌دهد که این محل از دیرباز به عنوان مکان تولد بودا مورد پذیرش قرار داشته است. ۸.۳.۱ - حوضچه مقدساز جمله مکان‌های مقدس و زیارتی لومبینی، پوشکارنی (Puskarni) به معنای «حوضچه مقدس» است که در پایین مناره آشوکایی قرار گرفته است. آنان بر این باورند که «مایا دوی» (Maya Devi) مادر بودا، بدن خویش را پیش از تولد بودا در این حوضچه شست‌وشو داده و به همین دلیل، این حوضچه از تقدس ویژه میان بوداییان برخوردار است. ۸.۳.۲ - معبد کهن مایا دویمعبد کهن مایا دوی نیز از جمله مکان‌های مقدس و مشهور لومبینی است. این معبد که درست در برابر ستون آشوکایی قرار دارد، به سال ۱۹۹۵م. مورد کاوش و حفاری‌های باستانی قرار گرفت. به سال ۱۹۹۶م. کاوشگران اعلام کردند که محل تولد بودا زیر این معبد کشف شده است. باستان‌شناسان با حفر این مکان به یادواره‌ای سنگی دست یافتند که متعلق به سده سوم ق. م. بود و آن محل را مکان دقیق تولد بودا می‌شمرد. [۳۸]
Khoon San، Chan، Buddhist pilgrimage، (Subang Jaya Buddhist Association، ۲۰۰۱)، PP.۶۹ – ۸۷
۸.۴ - بودگیابودگیا(Bodh-gayā)، بودگیا در منطقه بیهار (Bihar) کشور هند و در فاصله یازده کیلومتری از شرق شهر گایا (Gaya) قرار دارد. [۳۹]
Olsen، Brad، Sacred Places Around the World، (Consortium of Collective Consciousness، ۲۰۰۴، ۲nd ed.)، P.۹۲
بودگیا که محل روشن‌شدگی بودا است، مقدس‌ترین مکان روی زمین برای بوداییان به شمار می‌آید. امپراتور آشوکا به سال ۲۵۹ ق. م. به زیارت این مکان رفت و معبدی را در آن جا بنا کرد. از آن هنگام به مدت بیش از هزار و پانصد سال، زائرانی بی‌شمار به این مکان که مهد آیین بودا است، می‌شتابند. ویرانی این معبد در سده سیزدهم م. روند زیارت این مکان را با وقفه روبه‌رو ساخت. با محو شدن تدریجی بودیسم در کشور هند، این زیارتگاه نیز به فراموشی سپرده شد تا آن جا که این معبد به دست هندوها تصرف شد و مدتی طولانی در اختیار آن‌ها قرار داشت. در اواخر سده نوزدهم م. توجه بوداییان به این مکان مقدس دیگر بار معطوف شد و تلاش‌هایی فراوان برای باز پس‌گیری آن صورت گرفت. بوداییان هرگز نتوانستند تفوق و تسلط کامل بر این مکان به دست آورند. امروز این مکان به دست شورایی از ۱۱ بودایی و ۱۴ غیر بودایی اداره می‌گردد. [۴۰]
Khoon San، Chan، Buddhist pilgrimage، Pp.۷۵ – ۷۸.
۸.۴.۱ - معبد مهابودی(Mahabodhi)معبد مهابودی در بودگیا یکی از مهم‌ترین زیارتگاه‌های بوداییان به شمار می‌آید. (تصویر شماره ۲۰) این معبد کنار درختی بنا شده است که به باور بوداییان، بودا زیر آن به روشن‌شدگی دست یافت. بنای نخست این معبد در سده ششم م. ساخته شد؛ اما در فاصله قرن‌های سیزدهم تا نوزدهم م. رو به ویرانی نهاد و سپس به دست راهبان و زائران این معبد، بازسازی گشت. [۴۱]
Wilkinson، Philip and Charing، Douglas، Encyclopedia of religion، (Dorling Kindersley، ۲۰۰۴، ۱st ed.)،P.۹۴
۸.۴.۲ - درخت بودیبودا زیر درخت اشوته (Ashvatha) (نوعی انجیر) نشست و به مراقبه پرداخت و در همان جا به روشن‌شدگی اعلا (abhisambodhi) دست یافت و بودا شد. این درخت بعدها درخت بودی (Bodhi) نام گرفت و آن مکان را بوداگیا نامیدند که یکی از زیارتگاه‌های برجسته آیین بودا شد. [۴۲]
Leela، Aditi Wood، "Bodh Gaya"، Encyclopedia of Buddhism، robert E. Buswell، ۲۰۰۳، vol ۱، p. ۵۰
این درخت بارها به دست حکمرانان قطع شد. نخستین بار امپراتور آشوکا این درخت را قطع کرد؛ اما پس از در آمدن به آیین بودا، دستور داد تا ریشه باقی مانده از این درخت و جوانه‌های آن را به طور کامل نگهداری کنند. بعدها نیز هر بار که این درخت به دستور حکمرانان قطع می‌شد، بوداییان دیگر بار یکی از قلمه‌های آن را که در سریلانکا حفظ می‌شد، به آن جا آورده، در جای نخست می‌کاشتند. درختی که امروز در این مکان قرار دارد، در حدود ۱۲۵ سال عمر دارد و برای بوداییان بسیار مقدس است.۸.۵ - سارناتسارنات(Särnäth)، سارنات در ایالت اوتارپرادش در سی کیلومتری شهر واراناسی (بنارس) قرار دارد. [۴۳]
Khoon San، Chan، Buddhist pilgrimage، (Subang Jaya Buddhist Association، ۲۰۰۱)، Pp. ۸۱ – ۸۲ &۸۷
بودا در باغی به نام پارک آهو (Mrigadäva) که اکنون Särnäth نام دارد، نخستین موعظه خود و دهرمه را که بدان دست یافته بود، برای یاران خود بیان می‌کند و به آن‌ها سفارش می‌نماید که راه میانه را برگزینند و از زیاده‌روی پرهیز کنند. روش میانه (تتهاگته) راهی است که به بینش و دانش، سکون و آرامش، تنویر و سرانجام نیروانا می‌رسد و جزء همان راه‌های هشت‌گانه‌ای است که از چهار حقیقت جلیل سرچشمه می‌گیرد.[۳] بقعه اصلی این زیارتگاه نخستین بار به دست امپراتور آشوکا در سده سوم ق. م. احداث شد. این زیارتگاه به رغم اهمیت آن، امروز در معرض ویرانی قرار دارد. بقعه اصلی سارنات از میان رفته و اثری از آن باقی نمانده است؛ اما دیواره‌های آن با حکاکی‌هایی که بر آن وجود داشته، همچنان محفوظ مانده است. [۴۴]
Wilkinson، Philip and Charing، Douglas، Encyclopedia of religion، P.۹۲
در این زیارتگاه، بقعه‌ها و آثار مقدس دیگر نیز وجود دارند. افزون بر این، معابد مهم تازه‌تأسیسی نیز برای زائران سارنات ساخته شده است. از جمله این معابد می‌توان به معبد مردم برمه، معبد چینی‌ها، معبد ژاپنی‌ها و معبد کره‌ای‌ها اشاره کرد. معبد تایلندی‌ها و همچنین سه معبد مربوط به مردم تبت، از دیگر معابد موجود در این منطقه هستند. [۴۵]
Khoon San، Chan، Buddhist pilgrimage، P.۹۵
۸.۶ - کوسینارهکوسیناره(Kusinagara)، زیارتگاه کوسیناره در شمال ویشالی از جمله مکان‌های مقدسی است که بوداییان به زیارت آن می‌روند. بر پایه گزارش‌ها، این مکان همان جایی است که بودا در آن وفات یافت و به پری نیروانه (Parinirväna) یا نیروانای کامل دست یافت. در همین محل جسد او را سوزاندند و بنای یادبودی برای او ساختند. [۴۶]
Akira، Hirakawa، "Stupa Worship"، Encyclopedia of religion، Vol.۱۴، p.۹۳.
امپراتور آشوکا به سال ۲۴۹ ق. م. به این مکان آمد و بقعه‌ها و مناره‌های گوناگون در این محل بنا کرد. در سده هفتم م. این منطقه کاملا مورد بی‌توجهی قرار گرفته و رو به ویرانی نهاده بود. از سده دوازدهم م. و پس از تفوق مسلمانان بر هند، این مکان بیش از پیش مورد بی‌توجهی قرار گرفت و از یادها محو شد. در اواخر سده نوزدهم م. یکی از راهبان بودایی بر آن شد تا این زیارتگاه را بازسازی کند. او معبد اصلی این مکان را در سال‌های ۱۹۰۲ – ۱۹۰۳م. نوسازی کرد و از آن هنگام به بعد، کوشیناره به تدریج جایگاه و اهمیت ویژه خود را بازیافت. [۴۷]
Khoon San، Chan، Buddhist pilgrimage، P.۹۸
۹ - موسم زیارت مکان‌های چهارگانهدر آیین بودایی، برای زیارت این چهار مکان، زمانی ویژه در نظر گرفته نشده است. با این حال، بسیاری از بوداییان مراسم زیارت را در روز تولد بودا انجام می‌دهند. سه روز اول سال نو نیز یکی از موسم‌های مهم زیارت به شمار می‌آید. در تیره واده، این جشن از هنگام کامل شدن قرص ماه در آوریل آغاز می‌شود. در فرقه مهایانه، این جشن از هنگام کامل شدن قرص ماه در ژانویه آغاز می‌گردد. در بودیسم تبتی، این جشن معمولاً در ماه مارس صورت می‌گیرد و بوداییان در این ایام به زیارت این مکان‌ها می‌شتابند. [۴۸]
J. O’Neal، Michael and Jones، Sydney، ibid، Pp.۱۱۰&۱۰۷
۱۰ - شرایط زیارتبایدها و نبایدها:از آن جا که انجام زیارت به رغم اهمیت فراوانش کاری واجب به شمار نمی‌آید، کمتر مواردی را می‌توان یافت که از آن‌ها به عنوان شروط الزام‌آور یاد شده باشد. با این حال، برخی موارد به عنوان ارکان زیارت شمرده شده است. از جمله آن‌ها می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد: ۱۰.۱ - کسب معرفتاز نگاه بوداییان، مسأله معرفت از ارکان اساسی در انجام زیارت به شمار می‌آید. انجام زیارت بدون کسب معرفت لازم، ارزشی اندک دارد؛ زیرا فاقد یکی از ارکان اصلی آن است. ۱۰.۲ - دوری از تجملاتهمچنین از مواردی که برای زائران مهم شمرده شده است، دوری از تجمل و وسایل رفاهی در این سفر است. زایر می‌بایست سادگی را در این سفر پیشه سازد و از عیش و نوش پرهیز کند. [۴۹]
Khoon San، Chan، Buddhist pilgrimage، Pp.۱۲-۱۳.
۱۰.۳ - زیارت با پای برهنهانجام زیارت با پای برهنه از شرایطی است که همه بوداییان به آن پایبند هستند. درآوردن کفش‌ها پیش از ورود به این چهار مکان که از روی احترام انجام می‌گردد، کاری لازم و ضروری دانسته شده است و هر بودایی باید آن را مراعات کند. [۵۰]
A. Salamone، Frank (ed.)، Encyclopedia of religious rites، rituals، and festivals، Routledge، ۲۰۰۴)، P.۳۷۸ and J. O’Neal، Michael and Jones، Sydney، ibid، P.۱۰۶
۱۰.۴ - پوشیدن لباس ویژهبر تن کردن لباس ویژه زیارت نیز از اموری است که معمولاً بوداییان به آن پایبند هستند. با این حال، پوشیدن لباس ویژه الزامی نیست. ۱۰.۵ - مراقبه و توجه معنویافزون بر موارد فوق، از شرایطی دیگر نیز یاد شده که بار معنوی زیارت را می‌افزایند. به باور بوداییان، قطع دلبستگی‌های مربوط به دنیا و عادات روزانه دنیوی انسان، در ترقی روحانی و معنوی وی نقش بسیار اساسی و مهم دارد؛ مراعات چگونگی سخن گفتن و نیز توجه به دیگر مسائل اخلاقی در در طول سفر زیارتی نیز از اموری است که بوداییان آن را بر خود لازم می‌شمرند. طهارت جسمی، روزه‌داری و همچنین توجه و مراقبه برای یافتن حالت معنوی، از اموری است که معمولاً مورد توجه زائران قرار دارد. ۱۱ - اعمال ویژه زیارتگاه‌های چهارگانهاگر چه بودا اعمالی ویژه برای این زیارتگاه‌ها مشخص نکرده، بوداییان معمولاً رسومی ویژه را در این کار معنوی دنبال می‌کنند. زیارت بیشتر از دو بخش تشکیل می‌شود:طواف زیارتگاه، نماز و دعا . ۱۱.۱ - طوافانجام طواف به معنای حرکت دوَرانی به دور بقعه مقدس، از اعمالی است که میان بوداییان رواج دارد. طواف بر اساس حرکت عقربه ساعت صورت می‌گیرد؛ به گونه‌ای که همواره بخش راست بدن زائران به سوی مکان مقدس قرار دارد. [۵۱]
Trainor، Kevin، Buddhism:the illustrated guide، (Oxford University Press، ۲۰۰۴)، P.۱۱۳ and C.
زائران هنگام طواف که باید با پای برهنه انجام گیرد، سه بار گرداگرد بقعه می‌گردند و آن را طواف می‌کنند. رمز این عدد آن است که با این طواف‌های سه‌گانه، سه پناه بودایی یعنی بودا، درمه (حقیقت بنیادین) و انجمن را به یاد آورند. [۵۲]
J. O’Neal، Michael and Jones، Sydney، ibid، P.۱۰۶
برخی زائران تبتی طواف را به صورت خوابیده بر خاک انجام می‌دهند و همه مسیر را به شکل سینه‌خیز طی می‌کنند. [۵۳]
Trainor، Kevin، Buddhism، P.۱۱۳
۱۱.۲ - نماز و دعازائران معمولاً پس از انجام طواف به نماز و دعا می‌پردازند. برخی از آنان این اعمال را به شکل ایستاده انجام می‌دهند. بعضی بر زانو می‌نشینند و برخی نیز به خاک می‌افتند و اعمال عبادی را به جای می‌آورند. ۱۲ - زیارتگاه‌های بودایی در چین و ژاپن در چین زیارت به ویژه زیارت کوه‌های مقدس از دیرباز مرسوم بوده و مکان‌های زیارتی گوناگون مربوط به آیین بودا در این کشور وجود دارند. در سرزمین اصلی چین، مکان‌های زیارتی متنوع بوده که از دیرباز تقدس داشته و پس از ورود آیین بودا به چین، با این آیین گره خورده است. چهار کوه مقدس در چین به نام‌های او می (o-mei) مکان مقدس بودی ستوه samantabhadra، وو تی ای (wu-t- ai) مکان مقدس بودی ستوه منجوشری، پو ته او (pu-t-o) مکان مقدس بودی ستوه اولوکتیشوره، و کوه مقدس هو آ (Hua) مکان مقدس سی تی گاربا ksitigarbha قرار دارند. کوه وو تی ای در شمال شرقی چین دارای پنج قله مقدس است که در طول قرن‌ها بسیاری از زائران را به خود جلب کرده و نه تنها از قسمت‌هایی از چین بلکه از منچوری، مغولستان، آسیای مرکزی، هند و ژاپن به زیارت آن می‌آیند. این کوه به عنوان یکی از برجسته‌ترین مکان‌های زیارتی در آسیا نامیده می‌شود. با ظهور کمونیسم به سال ۱۹۴۹م. در چین بیشتر این زیارتگاه از میان رفت؛ اما در سال‌های اخیر دیگر بار راه‌اندازی و به روی زائران چینی و دیگران گشوده شده است. در ژاپن هم مکان‌های زیارتی بودایی بسیار وجود دارند. زیارت به دو‌گونه انجام می‌شود. نخستین‌گونه آن، زیارت سی و سه مکان مقدس متعلق به بودی ستوه اولوکتیشوره در ایالت غربی و همچنین هشتاد و هشت معبد است که به صورت زنجیره‌ای از معابد یا مکان‌های مقدس در مسیر ۱۲۰۰ کیلومتری پراکنده شده‌اند.گونه دوم زیارت، سفر به یک مکان ویژه و مقدس است. [۵۴]
Hoshino، Eiki، "Buddhist pilgmage"، Encyclopedia of religion، Vol.۱۱، p.۳۴۹-۳۵۰.
۱۳ - زیارتگاه‌های دیگر در آیین بوداییدر آیین بودایی، صرف نظر از چهار زیارتگاه ویژه که بودا زیارت آن‌ها را فرمان داده، معابد و زیارتگاه‌های فراوان دیگر وجود دارند. از نگاه بوداییان، زیارت این مکان‌ها از ارزش و اهمیت ویژه برخوردار است و به بهبود زندگی انسان و تولد دوباره او یاری می‌کند. از این رو، بوداییان برای این معابد و زیارتگاه‌ها احترام بسیار قائل هستند. [۵۵]
J. O’Neal، Michael and Jones، Sydney، ibid، P.۱۰۶
این زیارتگاه‌ها را می‌توان در سه مجموعه دسته‌بندی کرد:گروه اول زیارتگاه‌هایی هستند که معجزات مهم بودا در آن‌ها رخ داده است و از جانب خود بودا تقدیس شده‌اند؛ گروه دوم زیارتگاه‌های محل نگاهداری بقایای جسمانی بودا هستند و گروه سوم زیارتگاه‌های باستانی و نیز زیارتگاه‌های محلی را شامل می‌گردند.۱۳.۱ - گروه اولمیان زیارتگاه‌های بودایی، چند زیارتگاه یافت می‌شوند که از اعتبار و اهمیت هم‌طراز با زیارتگاه‌های اصلی بودایی برخوردار نیستند و بودا نیز به زیارت آن‌ها فرمان نداده، اما از آن جا که در ارتباط مستقیم با زندگی بودا هستند، از تقدس و اهمیت ویژه برخوردارند. این چند زیارتگاه که تمام آن‌ها در کشور هند قرار گرفته‌اند، عبارتند از: ۱۳.۱.۱ - ساواتی (Savatthi)ساواتی نام محلی است که بودا در آن دو معجزه را انجام داده است. نخست آن که دشمنان خویش را خاموش ساخت و دیگر آن که به آسمان تواتیمسا (Tavatimsa Heaven) یعنی یکی از آسمان‌های شش‌گانه که از لحاظ رتبه و اهمیت، رتبه دوم را دارد، عروج کرد تا مادر خویش را در آن جا موعظه نماید. ۱۳.۱.۲ - سنکاسیا (Sankasia)سنکاسیا نام جایی است که بودا از آسمان تواتیمسا، از آن پس که موعظه‌های خویش به مادرش را انجام داد، همراه برهما و ساکا (Sakka) در آن جا فرود آمد. ۱۳.۱.۳ - واسالی (Vasali)در این مکان، دسته‌ای از میمون‌ها برای استفاده بودا، حوضچه‌ای ساختند و ظرفی از عسل را به او پیشکش کردند. [۵۶]
Khoon San، Chan، "Buddhist pilgrimage"، P.۱۶
۱۳.۲ - گروه دومیکی دیگر از زیارتگاه‌ها استوپه‌ها می‌باشند. استوپه تپه‌ای است که بقایای جسد در آن دفن می‌شود. این سنت پیش از آیین بودا هم در هند وجود داشت و در آیین بودا نیز پذیرفته شد. پس از مرگ بودا استخوان هایش را در کوزه‌ای طلایی جای دادند و در یکی از این استوپه‌ها نهادند و به آن گل و تزئینات و بخور‌های خوشبو پیشکش کردند. از آن پس عبادت استوپه تداوم یافت. متون مقدس پسین شرح می‌دهند که استوپه‌ها شایسته عبادت هستند، نه به این علت که در بر دارنده بازمانده‌های بودا هستند، بلکه به این دلیل که شکلی نمادین از مکان روشن شدگی بودا یا رسیدن به مقام خود بوداییت هستند. در برخی متون، استوپه به مثابه درمه کایه (dharmakaya) یا بدن متعالی بودا وصف شده است و هر یک از لایه‌ها و اجزای سازنده آن متناظر با مجموعه‌ای از ویژگی‌های روحانی به کمال رسیده به دست بودا است. [۵۷]
Buddhism in India، Encyclopedia of religion، Vol.۲، p.۳۲۶.
پس از مرگ بودا آشوکا دستور دارد که هشت استوپه حاوی باقیمانده‌های جسمانی بودا ساخته شود. مومنان هم موظند که برای نیایش، صدقات و پیشکش‌های خود را به استوپه اهدا کنند. عبادت در استوپه شامل سه مرتبه طواف گنبد و خواندن سرودهایی در ستایش بودا است. [۵۸]
"stupa Worship"، Encyclopedia of religion، Vol.۱۴، p.۹۵
۱۳.۳ - گروه سومگروه سوم زیارتگاه‌هایی هستند که نه مربوط به چهار معجزه اصلی بودا و نه مشتمل بر بقایای او هستند. شمار این زیارتگاه‌ها بسیار است که به برخی اشاره می‌شود: ۱۳.۳.۱ - راجگریا (Rajgriha)این مکان در محدوده پانتا (Panta) در بیهار (Bihar) هند قرار دارد. نام امروزی آن، راجگیر (Rajgir) است. بودا به این منطقه رهسپار شده و در آن جا به تبلیغ بودیسم پرداخته است. بسیاری از رخدادهای زندگی بودا با نام راجگریا پیوند خورده و همین موجب اهمیت آن شده است. ۱۳.۳.۲ - شراواستی (Shravasti)شراواستی در کرانه آچیراباتی (Achirabati) در منطقه گوندا در ایالت اوتارپرادش قرار دارد. نام امروزی این مکان، ساحت ماحت (Sahet-Mahet) است. بودا یک بار به این منطقه آمده و در آن جا به موعظه و تبلیغ و تبیین تعالیم خویش پرداخته است. یکی از ثروتمندان این محل، ساختمانی را برای بودا و شاگردانش بنا کرد و خود به عنوان مستخدم آن‌ها مشغول گشت. این محل امروز برای بوداییان از تقدس ویژه برخوردار است و یکی از بزرگترین مکان‌های زیارتی آنان به شمار می‌رود. [۵۹]
Barua، Sumongal (ed.)، Buddhist Religious Studies، Class Four، (National Curriculum and Textbook Board، ۲۰۰۹)، P.۶۹-۷۱
۱۳.۳.۳ - تندای (Tendai)زیارتگاه زیبای تندای در نیکو در مرکز ژاپن، یکی از مکان‌های زیارتی بوداییان است. این زیارتگاه که از سوی پیروان دین شینتویی نیز مقدس شناخته می‌شود، با تصاویری از خدایان و حیوانات گوناگون تزیین شده است. ۱۳.۳.۴ - بقعه بوروبودور (Borobudur)این بقعه که در جاوه قرار گرفته، بسیار بزرگ است و از چندین ایوان غیر هم‌سطح و به شکل پلکانی ساخته شده است. بر دیواره‌های سطوح پایین این بقعه، نقوش و حکاکی‌هایی درج شده که زندگانی بودا را به تصویر می‌کشد. سطوح بالای این بقعه ساده و بی‌آلایش است و از بقعه‌هایی کوچک‌تر تشکیل شده است. در هر یک از این بقعه‌های کوچک، مجسمه‌ای از بودا قرار دارد. [۶۰]
Wilkinson، Philip and Charing، Douglas، Encyclopedia of religion، (Dorling Kindersley، ۲۰۰۴، ۱st ed.)، P.۸۵ & ۹۳.
۱۴ - زیارتگاه‌های محلیافزون بر این مکان‌های مشهور، می‌توان به زیارتگاه‌های محلی نیز اشاره کرد که حتی از استقبال چشمگیرتری نسبت به دیگر زیارتگاه‌ها برخوردار هستند. بسیاری از مکان‌های زیارتی در سریلانکا که با تاریخ بودایی پیوند داشته‌اند، از دیرباز مراکز زیارتی به شمار می‌آیند. ۱۵ - فهرست منابعآيين بودا در جهان امروز:ال. اس. كازينز، ترجمه: عليرضا شجاعي، تهران، مركز مطالعات و تحقيقات اديان و مذاهب، ۱۳۸۴ش؛بودا، جستاري در آيين و تعاليم: جلال الدين آشتياني، تهران، شركت سهامي انتشار، ۱۳۸۶ش؛ ۵۰ Eastern Thinkers - Diané Collinson, Dr. Kathryn Plant, Robert Wilkinson - Routledge - England - ۲۰۰۰ An Introduction to the Sociology of Religion: Classical and Conteporary Perspectives - Inger Furseth, Pal Repstad - Ashgate Publishing Ltd. - England – ۲۰۰۶ / Britannica Encyclopedia of World Religions - encyclopedia Britannica, Inc. - England – ۲۰۰۶ / Buddhism: The Illustrated Guide, Kevin Trainor - Oxford University Press. - England – ۲۰۰۴ / Buddhist Pilgrimage - Chan Khoon San - Subang Jaya Buddhist Association - Malysia – ۲۰۰۱ / Buddhist Religious Studies: Class Four - Dr. Sunanda Barua, Nipul Kanti Baura, Nargis begum - National Curriculum and Textbook Board -۲۰۰۹ / Classic Asian Philosophy: A Guide to the Essential Texts - Joel J. Kupperman - Oxford University Press. - England – ۲۰۰۱ / Encyclopedia of Buddhism, Robert E. Buswell, MacMillan reference USA/Thomson/Gale - U.S.A – ۲۰۰۴ / Encyclopedia of Religion - Mircea Eliade, Charles J. Adames – MacMillan - England – ۱۹۸۷ / Encyclopedia of religion - Philip Wilkinson, Douglas Charing - Dorling Kindersley - England – ۲۰۰۴ /Encyclopedia of Religious rites, rituals, and festivals - Frank A. Salamone - Routledge - England – ۲۰۰۴ / Introducing World Religions - Victoria Kennick Urubshurow – Routledge – England – ۲۰۰۸ / Readings in Eastern Religions - Harold G. Coward, Ronald Wesley Neufeldt, Eva K. Dargyay - Wilfrid Laurier Univ. Press. - Canada – ۲۰۰۷ / Sacred Places around the World: ۱۰۸ Destinations - Brad Olsen - CCC Publishing - U.S.A – ۲۰۰۴ / Sacred worlds: An Introduction to Geography and Religion, Chris C. Park - Routledge - England – ۱۹۹۴ / The Tibetan Book of Living and Dying - Sogyal Rinpoche - HarperCollins Publishers - U.S.A – ۲۰۰۲ / World Religions, Michael O’Neal, J. Sydney Jones, Neil Schlager, Jayne Weisblatt - UXL/Thomson Gale - U.S.A – ۲۰۰۷ ۱۶ - پانویس
۱۷ - منبعحوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله«بودیسم». |