برطلهبرطله نوعی کلاه که معمولاً یهودیان بر سر می‌گذاشته‌اند. در منابع امامی طواف با آن مکروه شمرده شده و از پوشیدن آن در حال طواف نهی شده است. ۱ - معنای لغویبرطُلَّه به معنای کلاه و سایبان تابستانی است. ۲ - معنا در روایات و فقهاین کلمه در روایت‌ها و منابع فقهی، به نوعی کلاه بلند که معمولاً یهودیان بر سر می‌گذاشته‌اند، [۵]
تقریر بحث الخوئی، التنقیح الرائع، ج۱، ص۵۱۲.
اطلاق شده است؛ برطله پیش از اسلام یکی از مهم‌ترین اجزاء لباس روحانیون یهودی در قبط به حساب می‌آمد و هنگام اجرای مراسم از جانب روحانی استفاده می‌شد. آنان پس از بر سر گذاشتن برطله، چراغ بخور مخصوصی را در دست می‌گرفتند و گرداگرد هِرم‌های مقدس خویش گرد می‌آمدند. ۳ - حکم برطلهاین واژه در منابع روایی امامی بیشتر در مبحث طواف به کار رفته و بر پایه چند روایت، از پوشیدن آن در حال طواف نهی شده است. از این رو، اندکی از فقیهان امامی بر سر نهادن برطله در حال طواف را جایز ندانسته‌اند. مشهور امامیان با توجه به ضعف سند روایت‌های یاد شده و بر پایه قاعده تسامح در ادله سنن، بر سر گذاشتن برطله در حال طواف را مکروه شمرده‌اند. از آن جا که حرمت پوشاندن سر بر مرد احرام‌گزار اجماعی است، کاربرد برطله در طوافی مانند طواف عمره که در حال احرام انجام می‌گیرد، به اتفاق حرام شمرده می‌شود. ابن ادریس و شماری دیگر از فقیهان شیعه حرمت بر سر گذاشتن برطله را خاص همین فرض دانسته‌اند. ۴ - روایتی از امام صادقبرخی فقیهان به پشتوانه روایت یزید بن خلیفه که بر پایه آن، امام صادق (علیه‌السّلام) از پوشیدن برطله در پیرامون کعبه نهی نموده، برآنند که بر سر نهادن برطله در پیرامون کعبه حتی در غیر حال طواف نیز مکروه است. [۲۱]
زین‌الدین، محمدامین، کلمة التقوی، ج۳، ص۴۹۷.
در روایتی دیگر از امام صادق (علیه‌السّلام) از پوشیدن برطله به طور مطلق گزارش شده و برخی فقیهان بر همین اساس به کراهت گذاشتن برطله در همه احوال باور دارند. ۵ - صحت یا بطلان طوافبحث دیگری که بر پایه حرمت پوشیدن برطله در حال طواف بدان پرداخته شده، صحت یا بطلان طواف با برطله است. برخی از آن روی که نهی به امر بیرون از عبادت (پوشیدن برطله) تعلق گرفته، طواف را در فرض حرمت هم صحیح دانسته‌اند. برخی دیگر که نهی را به خود طواف متعلق دانسته‌اند، در این فرض به بطلان طواف باور دارند. [۲۸]
حسنی مدنی، علی‌خان، ریاض المسائل، ج۷، ص۲۸۳.
۶ - نکتهگفتنی است که نهی از طواف با برطله، تنها در منابع امامی آمده و در منابع اهل سنت، نهی از کاربرد آن در طواف دیده نمی‌شود؛ بلکه طواف برخی صحابه مانند عبدالله بن زبیر در حال بر سر داشتن برطله گزارش شده است. [۳۰]
ابن ابی‌شیبه، علدالله بن محمد، المصنف، ج۶، ص۴۸.
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هنگام فتح خیبر این کلاه را بر سر داشت؛ چنان‌که برخی در مراسم دینی مانند نماز جمعه از آن استفاده می‌کردند. ۷ - منابع(۱) اخبار القضاة، محمد بن خلف بن حیان (م،۳۰۶ق)، بیروت، عالم الکتب. (۲) اخبار مکه، الفاکهی (م،۲۷۹ق)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق. (۳) التنقیح فی شرح العروة الوثقی، تقریر بحث الخوئی (م،۱۴۱۳ق)، میرزا علی تبریزی، قم، انصاریان، ۱۴۱۷ق. (۴) تهذیب الاحکام، الطوسی (م،۴۶۰ق)، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش. (۵) جواهر الکلام، النجفی (م،۱۲۶۶ق)، به کوشش قوچانی و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی. (۶) الحدائق الناضره، یوسف البحرانی (م،۱۱۸۶ق)، به کوشش آخوندی، قم، نشر اسلامی، ۱۳۶۳ش. (۷) ذکری، الشهید الاول (م،۷۸۶ق)، قم، آل البیت:، ۱۴۱۹ق. (۸) روضة المتقین، محمدتقی المجلسی (م،۱۰۷۰ق)، به کوشش موسوی و اشتهاردی، قم، بنیاد فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۶ق. (۹) ریاض السالکین، علی خان الحسنی المدنی (م،۱۱۲۰ق)، به کوشش حسینی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۹ق. (۱۰) السرائر، ابن ادریس (م،۵۹۸ق)، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۱ق. (۱۱) الصحاح، الجوهری (م،۳۹۳ق)، به کوشش العطار، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۴۰۷ق. (۱۲) العین، خلیل (م،۱۷۵ق)، به کوشش المخزومی و السامرائی، دار الهجره، ۱۴۰۹ق. (۱۳) غایة المرام فی شرح شرائع الاسلام، مفلح بن الحسن الصیمری (م. قرن ۹ق)، به کوشش کوثرانی، بیروت، دار الهادی، ۱۴۲۰ق. (۱۴) الکافی، الکلینی (م،۳۲۹ق)، به کوشش غفاری، بیروت، دار التعارف، ۱۴۱۱ق. (۱۵) کشف الغطاء، کاشف الغطاء (م،۱۲۲۷ق)، اصفهان، مهدوی. (۱۶) کلمة التقوی (فتاوی)، محمد امین زین الدین، قم، مهر، ۱۴۱۳ق. (۱۷) کنز العمال، المتقی الهندی (م،۹۷۵ق)، به کوشش السقاء، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق. (۱۸) لسان العرب، ابن منظور (م،۷۱۱ق)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق. (۱۹) اللمعة الدمشقیه، الشهید الاول (م،۷۸۶ق)، به کوشش کورانی، قم، دار الفکر، ۱۴۱۱ق. (۲۰) مختصر تاریخ دمشق، ابن منظور (م،۷۱۱ق)، به کوشش ریاض مراد، النحاس و الحافظ، دمشق، دار الفکر، ۱۴۰۴ق. (۲۱) مدارک الاحکام، سید محمد بن علی الموسوی العاملی (م،۱۰۰۹ق)، قم، آل البیت، ۱۴۱۰ق. (۲۲) مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، الشهید الثانی (م،۹۶۵ق)، قم، معارف اسلامی، ۱۴۱۶ق. (۲۳) المصنّف، ابن ابی‌شیبه (م،۲۳۵ق)، به کوشش سعید محمد، دار الفکر، ۱۴۰۹ق. (۲۴) من لا یحضره الفقیه، الصدوق (م،۳۸۱ق)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۴ق. (۲۵) نهایة الارب، احمد بن عبدالوهاب النویری (م،۷۳۳ق)، به کوشش مفید قمیحه، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۴ق. (۲۶) النهایه، الطوسی (م،۴۶۰ق)، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۰ق. ۸ - پانویس۹ - منبع• دانشنامه حج و حرمین شریفین، برگرفته از مقاله «برطله»، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۰۴/۲۷. |