بدخشانیبدخشانی، سیّدسهراب ولی، مؤلف اسماعیلی قرن نهم می‌باشد. ۱ - زادگاه و وفات بدخشانیدر بدخشان زاده شد و پس از ۸۵۶، بعد از تألیف کتاب سی و شش صحیفه درگذشت. ۲ - زندگینامه بدخشانیاز زندگانی او اطلاعات مختصری در دست است. ۳ - اسماعیلیه در بدخشاناز آغاز خل افت فاطمیان در ۲۹۷، دعوت اسماعیلیّه در خراسان و سپس ماوراءالنهر و نواحی مجاورِ آسیای مرکزی گسترش یافت و در آن بلاد پیروان بسیاری به دست آورد. دعوت اسماعیلیانِ فاطمی، در زمان ناصرخسرو مهمترین داعیِ فاطمیِ خراسان و نواحی مجاور آنجا، در بدخشان با موفقیت‌های مهمی روبرو شد و سپس جایگاه خود را در آن منطقه همچنان حفظ کرد، به طوری که علی رغم مشکلاتِ بسیار هنوز اسماعیلیان در آنجا یافت می‌شوند. اسماعیلیان بدخشان، که اکنون در چند کشور پراکنده شده اند، به ناصرخسرو ارادتی خاص داشته‌اند و آثار واقعی و منسوب به او را نگهداری کرده‌اند. ۴ - پیوستن بدخشیان به شاخه نزاریها سماعیلیان بدخشان که در اواخر دوره الموت (اواسط قرن هفتم) به شاخه نزاریه نهضت اسماعیلیه پیوستند، پس از سقوط الموت و دولت نزاریانِ ایران در ۶۵۴، همچنان از دعوت اسماعیلیان نزاری پیروی می‌کردند و در تألیفات خود عمدتاً آثار ناصرخسرو را با مکتوبات اسماعیلیان نزاری دوره الموت (۴۸۳-۶۵۴) تلفیق می‌کردند. شاخه نزاری نهضت اسماعیلیه در اواسط قرن هشتم به دو شاخه محمدشاهی ( مؤمنی ) و قاسم شاهی تقسیم شد و بیش‌تر نزاریان بدخشان، تا اواسط قرن دهم، از پیروان امامان نزاری شاخه محمد شاهی بودند و بدخشانی نیز احتمالاً در زمره آنان بوده است. ۵ - آغاز تالیف نزاریان بدخشاننزاریان بدخشان پس از سقوط الموت، به تألیف آثار مستقل و مهمی که حاوی نکات مبتکرانه در زمینه تفکر و اصول عقاید اسماعیلیه باشد توفیق نیافتند. سنت مکتوب و تفکر فرقه‌ای آن‌ها به بازنویسی و تلفیق آثارِ به جا مانده از دوره‌های اسماعیلیان فاطمی و الموت محدود می‌شد و بهترین نمونه این آثار را در تنها اثرِ به جا مانده از بدخشانی می‌توان دید. ۶ - خصوصیات بدخشانیبدخشانی در واقع برجسته ترین مؤلف اسماعیلیِ نزاری بدخشان در دوره بعد از الموت است که به ادعای خودش [۱]
سهراب ولی بدخشانی، سی و شش صحیفه، ص۶۸-۶۹، چاپ هوشنگ اجاقی، تهران ۱۳۳۹ ش.
از جوانی خواهان کسب معرفت و مطالعه مکاتب مختلف دینی بوده و به اعتقاد او به مذهب اسماعیلی انجامیده است.
۷ - تالیف بدخشانیتنها اثر موجود بدخشانی، سی و شش صحیفه که گاهی نیز صحیفة الناظرین نامیده شده، کتابی است در مسائل حکمت و تأویلات اسماعیلی که تا اواسط قرن دهم همواره محل توجه خاص اسماعیلیان بوده است، به گفته خودش [۲]
سهراب ولی بدخشانی، سی و شش صحیفه، ص۵۵، چاپ هوشنگ اجاقی، تهران ۱۳۳۹ ش.
رساله‌ای به نام روضة المتعلمین نیز داشته که به دست ما نرسیده است.
۸ - ویژگی کتاب سی و شش صحیفهاین کتاب حاوی مطالبی درباره خلقت ک یهان شناسی عقلِ کل و نفسِ کل در فلسفه اسماعیلی بهشت و دوزخ و مبدأ و معاد و تأویلات اسماعیلی آنهاست. ۹ - منابع مورد استفاده بدخشانیمطالب کتاب بیش‌تر بر مکتوبات ناصرخسرو مبتنی است، ولی بدخشانی از آثار اسماعیلی دوره الموت نیز استفاده کرده و به آثار حسن صبّاح که مفقود شده است، دسترسی داشته و پاره‌ای از عقاید نزاریان دوره الموت را بازگو کرده است؛ از جمله اصول عقاید نزاریان آن دوره را که پس از اعلام قیامت روحانی در ۵۵۹، مردم عالم را به سه گروه، اهل تضادّ و اهل ترتّب و اهل وحدت تقسیم کردند . [۳]
سهراب ولی بدخشانی، سی و شش صحیفه، ص۳۵، چاپ هوشنگ اجاقی، تهران ۱۳۳۹ ش.
[۴]
سهراب ولی بدخشانی، سی و شش صحیفه، ص۶۲-۶۴، چاپ هوشنگ اجاقی، تهران ۱۳۳۹ ش.
[۵]
سهراب ولی بدخشانی، سی و شش صحیفه، ص۶۶، چاپ هوشنگ اجاقی، تهران ۱۳۳۹ ش.
۱۰ - فهرست منابـع(۱)سهراب ولی بدخشانی، سی و شش صحیفه، چاپ هوشنگ اجاقی، تهران ۱۳۳۹ ش. (۲)مصطفی غالب، اعلام الاسماعیلیه، بیروت ۱۹۶۴، ص۳۰۴-۳۰۵. ۱۱ - پانویس
۱۲ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بدخشانی»، شماره۷۰۱. رده‌های این صفحه : تراجم | علمای اسماعیلیه
|