بالویبالُوی (بالویی) منسوب به بالویه، نسبت شماری از محدّثان سده سوم تا پنجم هجری است. فهرست مندرجات۲ - محتوای مقاله ۳ - محدّثان خاندان بالویی ۳.۱ - ابوبکر بالویی، محمد بن احمد بن بالویة الجُلّاب ۳.۲ - ابوالعباس محمّد بن احمد بن بالویه نیشابوری ۳.۳ - ابوعلی حسین بن بالویه بن زید بن سَیّار نیشابوری حیری ۳.۴ - ابوحامد العصفی، احمد (یامحمد) بنِبالویه ۳.۵ - ابونصر بالویی، محمّد بن احمد بن بالویة الجُلاّ ب ۳.۶ - ابونصر بالویی، محمّد بن احمد بن بالویة الجُلاّ ب ۳.۷ - ابومحمد بالویی، عبداللّه بن احمدبن عبداللّه بالویه ۳.۸ - ابومحمّد بالویی، عبدالرّحمن بن محمّد بن بالویه المُزَکّی ۳.۹ - ابوبکر بالویی، علی بن احمد نیشابوری ۳.۱۰ - ابوعبداللّه بالویی حیری، منصوربن محمدبن عبداللّه ۳.۱۱ - ابواسحاق، ابراهیم بن علی بن بالویه ۳.۱۲ - ابوالقاسم، عبیداللّه بن ابراهیم بن بالویة المزکّی ۳.۱۳ - ابوابراهیم، محمدبن الحسین بن محمّد بالویی ۴ - محدّثان مشهور به بالویی ۴.۱ - ابوسعید بالویی، عبدالرّحمن بن احمد بن حامد بن محمود بن محمد بن عبدالرحمن بن سعد بن ابی وقّاص زُهْری نیشابوری ۴.۲ - ابوسعید بالویی، عبدالرّحمن بن سعیدبن عبدالرّحمن ۴.۳ - ابوالعباس احمد بن محمّد بن اسحاق بالویی ۵ - فهرست منابع ۶ - پانویس ۷ - منابع ۱ - شهرت و نَسَب محدّثان بالوییبیشتر این محدّثان به یک نفر نَسَب می‌رسانند و غالباً به عدالت و وثاقت مشهورند و نامشان در کتب رجالی و تذکره های حافظان حدیث ذکر شده است. خاندان بالویی از بزرگترین پایگاه حدیث آن دوران، یعنی نیشابور، برخاستند. ۲ - محتوای مقالهدر این مقاله ۱) محدّثان خاندان بالویی ۲) محدّثان مشهور به بالویی معرّفی می‌شوند: ۳ - محدّثان خاندان بالویی۳.۱ - ابوبکر بالویی، محمد بن احمد بن بالویة الجُلّابابوبکر بالویی، محمد بن احمد بن بالویة الجُلّاب (متوفی ۳۴۰، در ۷۴ سالگی) از اعیان مشایخ حدیث که ابوطاهر محمّد بن حسن محمّد آبادی، مفسّر و محدّث نامبردار خراسا‌نی، او را به بغداد برد و در آن‌جا صحّت کتابها و سماعات او را تأیید کرد. ابوبکر از محدّثانی چون ابوجعفرمحمّد بن غالب بن حرب و محمّد بن ربع بزّاز و بشر بن موسی اسدی سماع حدیث کرده و حافظ ابوعلی حسین بن علی و حافظ ابوعبداللّه محمد بن عبداللّه حاکم نیشابوری از او نقل حدیث کرده اند. [۱]
ابن ماکولا،الاکمال فی رفع الارتیاب عن المؤتلف و المختلف فی الاسماء و الکنی و الانساب، ج۱، ص۵۳۳، چاپ عبدالرّحمن بن یحیی معلمی یمانی، بیروت (بی تا).
۳.۲ - ابوالعباس محمّد بن احمد بن بالویه نیشابوریابوالعباس محمّد بن احمد بن بالویه نیشابوری معروف به عَضیده (متوفی ۲۹۶) است. وی از حنظلی و عمربن زراره و دیگران حدیث شنیده و ابوزکریا عنبری و علی بن عیسی حیری و دیگران از او نقل کرده اند. [۲]
ابن ماکولا،الاکمال فی رفع الارتیاب عن المؤتلف و المختلف فی الاسماء و الکنی و الانساب، ج۱، ص۱۶۵، چاپ عبدالرّحمن بن یحیی معلمی یمانی، بیروت (بی تا).
۳.۳ - ابوعلی حسین بن بالویه بن زید بن سَیّار نیشابوری حیریابوعلی حسین بن بالویه بن زید بن سَیّار نیشابوری حیری (متوفی ۳۰۶) از محمّد بن حمید و محمّد بن مقاتل رازی نقل حدیث کرده و ابوسعید بن ابی بکربن ابی عثمان از او روایت کرده است. [۳]
ابن ماکولا،الاکمال فی رفع الارتیاب عن المؤتلف و المختلف فی الاسماء و الکنی و الانساب، ج۱، ص۱۶۵، چاپ عبدالرّحمن بن یحیی معلمی یمانی، بیروت (بی تا).
۳.۴ - ابوحامد العصفی، احمد (یامحمد) بنِبالویهابوحامدالعصفی، احمد (یامحمد) بنِبالویه (متوفی جمادی الاولی ۳۴۳) وی از ابوعلی محمّد بن عمرو الحرَشی و احمد بن سلمة البزّاز و ابوعبداللّه بوشَنْجی و بشر بن موسی و محمّد بن ایّوب و دیگران حدیث شنیده و حاکم نیشابوری و محدّثان دیگر از او روایت کرده اند. [۴]
ابن ماکولا،الاکمال فی رفع الارتیاب عن المؤتلف و المختلف فی الاسماء و الکنی و الانساب، ج۱، ص۱۶۵، چاپ عبدالرّحمن بن یحیی معلمی یمانی، بیروت (بی تا).
۳.۵ - ابونصر بالویی، محمّد بن احمد بن بالویة الجُلاّ بابونصر بالویی، محمّد بن احمد بن بالویة الجُلاّ ب با برادرش ابوبکر سالهای ۲۸۵ تا ۲۹۰ را در بغداد به سر برد. آنان از مشایخ آن‌جا سماع حدیث کرده اند، امّا رشته اصلی کار ابونصر حدیث نبود و بیشتر با حاکمان و والیان روزگارش معاشرت داشت. وی در اواخر عمر از این علایق چشم پوشیده و در مسجد برادرش، ابوبکر، معتکف شد. فرزندان او هم مانند پدر سمت حکومتی داشتند. ابونصر از عبداللّه بن احمدبن حنبل روایت حدیث کرده است [۵]
ابن ماکولا،الاکمال فی رفع الارتیاب عن المؤتلف و المختلف فی الاسماء و الکنی و الانساب، ج۱، ص۱۶۵، چاپ عبدالرّحمن بن یحیی معلمی یمانی، بیروت (بی تا).
بنا به نقل سمعانی [۶]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج ۲، ص۶۱_۶۳، چاپ عبدالرّحمن بن یحیی معلمی یمانی، حیدرآباد دکن ۱۳۸۳/۱۹۶۳.
حاکم نیشابوری از او یاد کرده و گفته است که ابونصر در رمضان ۳۳۹ درگذشت و برادرش، ابوبکر، بر او نماز خواند.
۳.۶ - ابونصر بالویی، محمّد بن احمد بن بالویة الجُلاّ بابوالحسین عبدالواحد بن محمّد بن احمد بن بالویه نیشابوری (متوفی رجب ۳۷۸). وی از محمّد بن عبدالوّهاب فرّاء و علی بن حسن دیگران حدیث شنیده و ابوسعید بن ابی بکر و دیگران از وی روایت کرده اند. [۷]
ابن ماکولا، الاکمال فی رفع الارتیاب عن المؤتلف و المختلف فی الاسماء و الکنی و الانساب، ج۱، ص۵۳۳، چاپ عبدالرّحمن بن یحیی معلمی یمانی، بیروت (بی تا).
[۸]
ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الانساب، ج۱، ص۱۱۴، بغداد (بی تا).
۳.۷ - ابومحمد بالویی، عبداللّه بن احمدبن عبداللّه بالویهابومحمد بالویی، عبداللّه بن احمد بن عبداللّه بالویه. وی معاصر حاکم نیشابوری بوده و آنچه سمعانی و دیگر مؤلّفان کتب حدیثی و رجالی درباره او و خاندان او و محدّثان همطبقه او آورده‌اند به حاکم نیشابوری مستند است. بنا به روایت سمعانی [۹]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج ۲، ص۶۱_۶۳، چاپ عبدالرّحمن بن یحیی معلمی یمانی، حیدرآباد دکن ۱۳۸۳/۱۹۶۳.
از حاکم نیشابوری، ابومحمّد از خاندان صالحان و مجتهدان آن روزگار و بازمانده مشایخ خاندانش بوده است. هر چند هنگامی وارد بغداد شد که ابوبکر بن ابی داوود و ابوالقاسم بن منیع، دوتن از مشایخ و محدّثان بنام آن دوران، زنده بودند، به سماع حدیث ازآنان توفیق نیافت. حاکم گوید که از او درباره این‌که آیا به سماع حدیث از محمّد بن اسحاق خزیمه و ابوالعبّاس سَرّاج توفیق یافته بوده جویا شده، و ابومحمّد پاسخ مثبت داده است. وی گرایش عرفانی داشته و سخنان مشایخ تصوّف و انس با آنان را بر دیگر طبقات از اهل معارف ترجیح می‌داده است. حاکم نیشابوری برخی از منقولات عرفانی را که از او شنیده بوده نقل کرده است. این نوع گرایش گویا موجب شد که وی هرگز بر کسی حدیث نخواند و حدیث نیز نقل نکند. در رجب ۳۷۸ درگذشت و درآرامگاه برادرش، ابوالحسین، مدفون شد. [۱۰]
ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الانساب، ج۱، ص۱۱۴، بغداد (بی تا).
۳.۸ - ابومحمّد بالویی، عبدالرّحمن بن محمّد بن بالویه المُزَکّیابومحمّد بالویی، عبدالرّحمن بن محمّد بن بالویة المُزَکّی (متوفی ۱۱ شعبان ۴۱۰). یکی از بزرگان و ثقات مشایخ حدیث و معاصر حاکم نیشابوری بوده و، بنا به روایت سمعانی، [۱۱]
ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الانساب، ج۱، ص۱۱۴، بغداد (بی تا).
حاکم نیشابوری گفته است که با ابومحمّد در حلقه درس فقه شرکت می‌کرده و نیز مناظره او را در مجلس ابوبکر اسحق دیده بوده است. وی اهتمام زیادی در جمع آوری احادیث عالی السَّند (رجوع کنید به اسناد)، که براساس شرط شیخین (مسلم و بخاری) صحیح شمرده می‌شوند، داشته و، به همین جهت، مشایخ عصرش خواهان روایت این احادیث از طریق او بوده‌اند و مدّت یک سال یا کمتر در نزد او به سماع این احادیث پرداخته اند. [۱۲]
ابراهیم بن محمد صریفینی، تاریخ نیشابور: المنتخب من السیاق، ج۱، ص۴۷۱، تألیف عبدالفاخربن اسمعیل فارسی، قم ۱۳۶۲ ش.
وی گروه کثیری از محدّثان را درک و از آنان حدیث نقل کرده است: ابوبکر بن یحیی المزکّی، ابوصالح المؤذن، محمّد بن یعقوب الاصَمّ، ابوبکر الصِبْغی، ابوالحسن الطرایفی، ابومحمد الکعبی، ابوعلی هروی، ابومحمد ازهری، ابوعلی صَوّاف، ابن مَطَر و دیگر بزرگان این طبقه از مشایخ خراسان و عراق. [۱۳]
ابراهیم بن محمد صریفینی، تاریخ نیشابور: المنتخب من السیاق، ج۱، ص۴۷۱، تألیف عبدالفاخربن اسمعیل فارسی، قم ۱۳۶۲ ش.
وی از پدر خود نیز حدیث نقل کرده و آخرین کسی است که از محمد بن الحسین القطّان نقل حدیث کرده است. [۱۴]
ابراهیم بن محمد صریفینی، تاریخ نیشابور: المنتخب من السیاق، ج۱، ص۴۷۱، تألیف عبدالفاخربن اسمعیل فارسی، قم ۱۳۶۲ ش.
[۱۵]
ابراهیم بن محمد صریفینی، تاریخ نیشابور: المنتخب من السیاق، ج۳، ص۱۰۲، تألیف عبدالفاخربن اسمعیل فارسی، قم ۱۳۶۲ ش.
[۱۶]
محمد بن احمد ذهبی، العبر فی خبر من غبر، ج ۳، چاپ فؤاد سید، کویت ۱۹۶۱.
[۱۷]
محمد بن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۷، ص۲۴۰، بیروت ۱۹۸۳.
۳.۹ - ابوبکر بالویی، علی بن احمد نیشابوریابوبکر بالویی، علی بن احمد نیشابوری. بنا بر تقسیم حاکم نیشابوری، از مشایخ طبقه دوم و از محدّثان شافعی بوده است. [۱۸]
ابراهیم بن محمد صریفینی، تاریخ نیشابور: المنتخب من السیاق، ج۱، ص۲۳، تألیف عبدالفاخربن اسمعیل فارسی، قم ۱۳۶۲ ش.
او در نواحی جبال و عراق و نیشابور از محدّثان بسیاری حدیث شنیده و ابوحازم العبدوی، از بزرگان مشایخ حدیث سده چهارم، کتاب الفوائد احمد بن حسین مهران را برایش استخراج کرده است. از آن‌جا که ابوبکر در آغاز میانسالی درگذشت، به نقل احادیث زیادی نایل نشد. وی از نشر بن احمد و ابوعمربن حمدان و حاکم ابواحمد و ابوالفضل صالح بن احمد و ابن شاهین و دارقُطَنی و ابن شاذان و ابن حبابه و دیگر مشایخ این طبقه حدیث شنیده است [۱۹]
ابراهیم بن محمد صریفینی، تاریخ نیشابور: المنتخب من السیاق، ج۱، ص۵۷۴، تألیف عبدالفاخربن اسمعیل فارسی، قم ۱۳۶۲ ش.
۳.۱۰ - ابوعبداللّه بالویی حیری، منصوربن محمدبن عبداللّهابوعبداللّه بالویی حیری، منصوربن محمدبن عبداللّه. وی از محدّثان طبقه دوّم و از نوادگان دختری ابوبکر حیری است و از دو جانب (پدر و مادر) اصالت شخصی و اعتبار و وثاقت در فن حدیث دارد، از خَفّاف و سیدابوالحسن و ابوالحسن بن اسحاق و دیگر مشایخ این طبقه سماع حدیث کرده است [۲۰]
ابراهیم بن محمد صریفینی، تاریخ نیشابور: المنتخب من السیاق، ج۱، ص۶۷۶، تألیف عبدالفاخربن اسمعیل فارسی، قم ۱۳۶۲ ش.
۳.۱۱ - ابواسحاق، ابراهیم بن علی بن بالویهابواسحاق، ابراهیم بن علی بن بالویه. وی از محمّدبن عقیل بلخی و محمدبن عبداللّه سمرقندی و دیگران روایت و نیز احادیثی «غریب» از عبداللّه بن وَهْب دینوری نقل کرده است. ابوعلی حسین بن محمّد ماسرجیسی احادیثی برایش برگزید. [۲۱]
ابن ماکولا، الاکمال فی رفع الارتیاب عن المؤتلف و المختلف فی الاسماء و الکنی و الانساب، ج۱، ص۱۶۵، چاپ عبدالرّحمن بن یحیی معلمی یمانی، بیروت (بی تا).
۳.۱۲ - ابوالقاسم، عبیداللّه بن ابراهیم بن بالویة المزکّیابوالقاسم، عبیداللّه بن ابراهیم بن بالویة المزکّی. وی از احمد بن یوسف و محمّد بن یزید و اسحاق بن عبدال لّه سماع حدیث کرده و ابو بکراحمد بن اسحاق بن ایوب و حافظ ابوعلی و محدّثان پس از این دو، در سلسله روایت، همه از عبیداللّه بن ابراهیم نقل حدیث کرده اند. [۲۲]
ابن ماکولا، الاکمال فی رفع الارتیاب عن المؤتلف و المختلف فی الاسماء و الکنی و الانساب، ج۱، ص۱۶۵، چاپ عبدالرّحمن بن یحیی معلمی یمانی، بیروت (بی تا).
۳.۱۳ - ابوابراهیم، محمدبن الحسین بن محمّد بالوییابوابراهیم، محمدبن الحسین بن محمّد بالویی. وی از ابواسحاق ابراهیم بن محمد اسفراینی حدیث نقل کرده و ابوبکر محمّد بن منصور السمعانی از او روایت کرده است [۲۳]
ابن ماکولا، الاکمال فی رفع الارتیاب عن المؤتلف و المختلف فی الاسماء و الکنی و الانساب، ج۱، ص۵۳۳، چاپ عبدالرّحمن بن یحیی معلمی یمانی، بیروت (بی تا).
۴ - محدّثان مشهور به بالویی۴.۱ - ابوسعید بالویی، عبدالرّحمن بن احمد بن حامد بن محمود بن محمد بن عبدالرحمن بن سعد بن ابی وقّاص زُهْری نیشابوریابوسعید بالویی، عبدالرّحمن بن احمد بن حامدبن محمود بن محمد بن عبدالرحمن بن سعد بن ابی وقّاص زُهْری نیشابوری (متوفی ۳۷۴). وی در بخارا سکونت گزید و از ابوحامد یحیی بن بلال و محمد بن قطّان حدیث نقل کرد و تا سالهای آخر عمر در اِشتیخنِ سمرقند دیوان مظالم را سرپرستی می‌کرد [۲۴]
یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۱، ص۲۷۷، چاپ فردیناد ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
[۲۵]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۲، ص۶۱ـ۶۳، چاپ عبدالرّحمن بن یحیی معلمی یمانی، حیدرآباد دکن ۱۳۸۳/۱۹۶۳.
[۲۶]
ابن ماکولا، الاکمال فی رفع الارتیاب عن المؤتلف و المختلف فی الاسماء و الکنی و الانساب، ج۱، ص۵۳۳، چاپ عبدالرّحمن بن یحیی معلمی یمانی، بیروت (بی تا).
۴.۲ - ابوسعید بالویی، عبدالرّحمن بن سعیدبن عبدالرّحمنابوسعید بالویی، عبدالرّحمن بن سعیدبن عبدالرّحمن از محدّثان طبقه دوم نیشابور. وی از نوادگان ابوحسین کیالی (از مشایخ نامبردار طبقه سوم محدّثان نیشابور بنا بر تقسیم حاکم نیشابوری) و از خاندانی است که به عدالت و وثاقت شهرت داشت. به گفته حاکم نیشابوری، وی، با راهنمایی و افادت جدّش، از مشایخ طبقه دوّم نیشابور حدیث بسیار شنید لیکن، از آن جا که درآغاز میانسالی درگذشت، و بر نقل احادیث توفیق نیافت. [۲۷]
ابراهیم بن محمد صریفینی، تاریخ نیشابور: المنتخب من السیاق، ج۱، ص۴۹۲، تألیف عبدالفاخربن اسمعیل فارسی، قم ۱۳۶۲ ش.
۴.۳ - ابوالعباس احمد بن محمّد بن اسحاق بالوییابوالعباس احمد بن محمّد بن اسحاق بالویی. وی از محمّد بن اسحاق بن خزیمه و ابوقریش و محمّد بن جمعه بن خلف قهستانی و محمّد بن سَرّاج و محمّد بن مسیّب ارغیانی حدیث نقل کرده و ابوسعید، محمّد بن عبدالرّحمن گنجرودی از وی روایت کرده است. [۲۸]
ابن ماکولا، الاکمال فی رفع الارتیاب عن المؤتلف و المختلف فی الاسماء و الکنی و الانساب، ج۱، ص۵۳۲،چاپ عبدالرّحمن بن یحیی معلمی یمانی، بیروت (بی تا).
۵ - فهرست منابع(۱) ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الانساب، بغداد (بی تا). (۲) ابن ماکولا، الاکمال فی رفع الارتیاب عن المؤتلف و المختلف فی الاسماء و الکنی و الانساب، چاپ عبدالرّحمن بن یحیی معلمی یمانی، بیروت (بی تا). (۳) محمد بن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج ۱۷، بیروت ۱۹۸۳. (۴) محمد بن احمد ذهبی، العبر فی خبر من غبر، ج ۳، چاپ فؤاد سید، کویت ۱۹۶۱. (۵) عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج ۲، چاپ عبدالرّحمن بن یحیی معلمی یمانی، حیدرآباد دکن ۱۳۸۳/۱۹۶۳. (۶) ابراهیم بن محمد صریفینی، تاریخ نیشابور: المنتخب من السیاق، تألیف عبدالفاخربن اسمعیل فارسی، قم ۱۳۶۲ ش. (۷) یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ فردیناد ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵. ۶ - پانویس
۷ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بالوی»، شماره۳۴۴. ] |