بادیانبادیان (صورت کهن‌تر آن باذیان)، نام یا جزئی از نام فارسی سه گیاه یا تخم سه گیاهِ گوناگون: ۱) رازیانه، ۲) بادیانِ رومی (اَنیسون) ۳) بادیان خَتایی است. ۱ - نامهای دیگر بادیاندر برخی از مآخذ داروپزشکی اسلامی، مانند الاغراض الطّبیّة جرجانی، [۱]
اسماعیل بن حسن جرجانی، الاغراض الطّبیّه، ج۱، ص۵۵۹، چاپ عکسی نسخة مکتوب در ۷۸۹، تهران ۱۳۴۵ ش.
تحفه حکیم مؤمن [۲]
مؤمن بن محمد زمان حکیم مؤمن، تحفه حکیم مؤمن، ج۱، ص۱۴۴، تهران (۱۳۶۰ ش).
و مخزن الادویة عقیلی علوی شیرازی، [۳]
محمدحسین بن محمدهادی عقیلی علوی شیرازی، مخزن الادویة، ج۱، ص۲۱۷، کلکته ۱۸۴۴.
بادیان مترادف رازیانه/رازیانَج دانسته شده است؛ اما اخوینی بخاری (متوفی ح۳۷۳) در هدایة المتعلمین فی الطب، کهن‌ترین کتاب طبی شناخته شده به فارسی، بادیان (یا ریشه یا تخم آن) و رازیانه (و تخم آن) را دو گیاه متفاوت ذکر کرده است. [۴]
فهرست، ذیل «بادیان» و «رازیانه»، ربیع بن احمد اخوینی بخاری، هدایة المتعلمین فی الطب، چاپ جلال متینی، مشهد ۱۳۴۴ ش.
۲ - بادیان رومی (انیسون)اگر بادیان را به معنی رازیانه بپذیریم، اصطلاح فارسی «بادیان رومی» که در برخی از مآخذ متأخّر [۵]
محمدحسین بن محمدهادی عقیلی علوی شیرازی، مخزن الادویة، ج۱، ص۹۱۱، کلکته ۱۸۴۴.
[۶]
دائرة المعارف فارسی، به سرپرستی غلامحسین مصاحب، ذیل همین واژه، تهران ۱۳۴۵ ش.
برای انیسون ذکر کرده‌اند، با توجه به دو اصطلاح قدیم عربی مترادف با انیسون، توجیه پذیر است، یعنی دو اصطلاح «الرازیانج الشامی» (لفظاً، «رازیانه شامی»)؛ [۷]
ابومَعاذ جَوانْکانی یا جَوارْکانی، محمد بن احمد ابوریحان بیرونی، ج۱، ص۷۷، الصّیدنة فی الطب، چاپ عباس زریاب، تهران ۱۳۷۰ ش.
و «الرازیانج الرّومی» (لفظاً، «رازیانه رومی»)؛ [۸]
ابن سینا، القانون فی الطب، ج۱، ص۲۴۳، ج ۳، بولاق ۱۲۹۴.
(بزر الرازیانج الرومی یا انیسون (لفظاً، تخم رازیانه رومی). [۹]
ابن میمون، شرح اسماءالعقّار، چاپ و شرح ماکس مایرهوف، قاهره ۱۹۴۰.
[۱۰]
داوود بن عمر انطاکی، تذکرة أولی الا لباب، ج۱، ص۵۱ـ۵۲، قاهره ۱۳۰۸ـ ۱۳۰۹.
بادیان و انیسون هر دو از خانواده چتریان‌اند و تخم آن‌ها از حیث شکل و بو و خواص، بسیار شبیه به هم و لذا قابل اشتباه با یکدیگر است. (رجوع کنید به واژة فرانسوی badiane و انگلیسی badian هر دو مأخوذ از بادیانِ فارسی ، که به هر دو معنی به کار رفته اند؛ و انطاکی ، در تذکرة أولی الا لباب، انیسون را مترادف الرازیانج الرومی، و رازیانج را معادل انیسون دانسته است. [۱۱]
داوود بن عمر انطاکی، ج۱، ص۵۱ـ۵۲، تذکرة أولی الا لباب، قاهره ۱۳۰۸ـ ۱۳۰۹.
[۱۲]
، داوود بن عمر انطاکی، ج۱، ص۱۴۴، تذکرة أولی الا لباب، قاهره ۱۳۰۸ـ ۱۳۰۹.
۲.۱ - بادیان خَتاییدرختچهای از خانواده ماگنولیاییان و بومی چین و حوالی آن است. قبل از قرن دهم پیش از میلاد در چین شناخته شده بوده، ولی بسی دیر‌تر به برخی از سرزمینهای دیگر (از جمله در قرن دوازدهم/ هجدهم به اروپا) راه یافته است. ازینرو، در مآخذ قدیم داروشناسی و پزشکی غربی (یونانی، رومی) و اسلامی ذکری از آن نرفته است. در مآخذ جدید عربی، مثلاً الموسوعة فی علوم الطبیعة، [۱۳]
ادوارد غالب، الموسوعة فی علوم الطبیعة، بیروت ۱۹۶۵ـ۱۹۶۶.
نام «انیسون یا بَدْیانِ نجمی» را به تقلید از نام فرانسوی آن، toil anis، برای آن جعل کرده اند.
نامگذاری نسبتاً جدید فارسی، «بادیان ختایی»، نظر به مشابهت بوی دانه های این گیاه با بوی تند دانه های بادیان (= رازیانه) و نظر به منبع اصلی آن، ختا/ خطا (= چین شمالی، در مآخذ اسلامی) بوده است. به قول صاحبِ مخزن الادویة، [۱۴]
محمدحسین بن محمدهادی عقیلی علوی شیرازی، مخزن الادویة، ج۱، ص۲۰۱، کلکته ۱۸۴۴.
«بادیان خطایی از ادویه جدیده است و آن را از جبال نیپال و چین و زیرباداتِ هند آورند و مقوّی معده، دافع ریاح و درد احشاء، محلّل بلغم و مدرّ بول است و نصاری به جهت همین خواص، با چای خطایی طبخ نموده می‌نوشند».
منابع : (۱) ابن سینا، القانون فی الطب، ج ۳، بولاق ۱۲۹۴. (۲) ابن میمون، شرح اسماءالعقّار، چاپ و شرح ماکس مایرهوف، قاهره ۱۹۴۰. (۳) محمد بن احمد ابوریحان بیرونی، الصّیدنة فی الطب، چاپ عباس زریاب، تهران ۱۳۷۰ ش. (۴) ربیع بن احمد اخوینی بخاری، هدایة المتعلمین فی الطب، چاپ جلال متینی، مشهد ۱۳۴۴ ش. (۵) داوود بن عمر انطاکی، تذکرة أولی الا لباب، قاهره ۱۳۰۸ـ ۱۳۰۹. (۶) اسماعیل بن حسن جرجانی، الاغراض الطّبیّه، چاپ عکسی نسخة مکتوب در ۷۸۹، تهران ۱۳۴۵ ش. محمد (۷) مؤمن بن محمد زمان حکیم مؤمن، تحفه حکیم مؤمن، تهران (۱۳۶۰ ش). (۸) دائرة المعارف فارسی، به سرپرستی غلامحسین مصاحب، تهران ۱۳۴۵ ش. (۹) محمدحسین بن محمدهادی عقیلی علوی شیرازی، مخزن الادویة، کلکته ۱۸۴۴. (۱۰) ادوارد غالب، الموسوعة فی علوم الطبیعة، بیروت ۱۹۶۵ـ۱۹۶۶. ۳ - پانویس
۴ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «»، شماره۱۲۵. رده‌های این صفحه : طب سنتی | گیاه شناسی
|