الکبیرکبیر (الکبیر)، یکی از اسمای حسنای خداوند می‌باشد. ۱ - معنای لغویکبیر، از ریشۀ کبر، در لغت به معنای عظیم و بزرگ است، در مقابل صغیر. ۲ - معنای اصطلاحیاین واژه، دربارۀ انسان، به معنای رفعت شأن و مرتبه، و بزرگی سن ( پیری ) و جثه است و اصطلاحاً به سید قوم نیز گفته شده است، اما در مقام اسم خداوند، به عظمت و کمال ذاتی خداوند اشاره دارد. [۱]
زجاجی، عبدالرحمان‌بن اسحاق، اشتقاق اسماء الله، ج۱، ص۱۵۵-۱۶۰، چاپ عبدالحسین مبارک، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۲]
ابن‌منظور، لسان العرب، ذیل مادّه.
[۳]
طریحی، فخرالدین، ذیل مادّه، مجمع البحرین، چاپ احمد حسینی، تهران ۱۳۶۲ش.
۳ - در قرآنکبیر شش بار در قرآن، به عنوان اسم خدا، به کار رفته که پنج بار با اسم «العلی» و یک بار با «المتعال» همراه است. [۴]
عبدالباقی، محمد فؤاد، ذیل مادّه، معجم المفهرس لالفاظ القران الکریم، قاهره ۱۹۳۴م.
۴ - از دیدگاه مفسرانآنچه مفسران و شارحان اسماء‌الله در تفسیر مفهوم کبیر بیان کرده‌اند، بر دو معنای اساسی استوار است: ۴.۱ - معنای اولعظمت که غالباً به قدرت خداوند اشاره دارد، و کمال ذاتی. براین اساس، کبیر را عظیم و جلیل، کسی که صفات عالی تنها شایستۀ اوست، سید مقتدر، و کسی که قدرتش همه چیز را احاطه کرده است، معنا کرده‌اند. [۶]
زجاج، ابراهیم‌بن سری، تفسیر اسماء الله الحسنی، ج۱، ص۴۸، چاپ احمد یوسف دقاق، (قاهره) ۱۳۹۵/۱۹۷۵.
[۷]
زجاجی، عبدالرحمان‌بن اسحاق، اشتقاق اسماء الله، ج۱، ص۱۵۵، چاپ عبدالحسین مبارک، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۱۳]
التفسیر الکبیر، قاهره ۱۹۳۴، افست تهران ۱۳۶۳.
[۱۴]
قرطبی، محمدبن احمد، الأسنی فی شرح اسماء الله الحسنی و صفاته العلی، ج۱، ص۲۴۹، چاپ شحات احمد طحان، المنصوره ۲۰۰۶م.
این عظمت به صفات حق باز می‌گردد نه ذات او و طبق این معنا او را بزرگتر از آن دانسته‌اند که شبیه به مخلوقات باشد یا مخلوقات در صفتی با او شریک باشند [۲۰]
کفعمی، ابراهیم‌بن علی، المقام الاسنی فی تفسیر الاسماء الحسنی، ج۱، ص۴۳، چاپ فارس حسون، قم ۱۴۱۲ق.
قرطبی [۲۱]
قرطبی، محمدبن احمد، الأسنی فی شرح اسماء الله الحسنی و صفاته العلی، ج۱، ص۲۴۹، چاپ شحات احمد طحان، المنصوره ۲۰۰۶م.
کبیر را به بزرگی و عظمت مرتبه تعبیر کرده و آن را به سبب تقدم رتبی خداوند دانسته است که از عظمت ذاتی و کمال صفاتی او نشئت می‌گیرد. گفتنی است که فخررازی [۲۲]
محمدبن عمر فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج۱، ص۱۴۴، قاهره ۱۹۳۴، افست تهران ۱۳۶۳.
، با اشاره به حدیثی قدسی، کبیر را برتر از عظیم دانسته است.۴.۲ - معنای دومکبیر را به صاحب کبریا نیزمعنا کرده‌اند، یعنی کسی که دارای کمال ذاتی و صفاتی است. [۲۳]
غزالی، محمدبن محمد، المقصد الاسنی فی شرح اسماء الله الحسنی، ج۱، ص۶۹، ۱۹۶۱م.
[۲۵]
کفعمی، ابراهیم‌بن علی، المقام الاسنی فی تفسیر الاسماء الحسنی، ج۱، ص۴۳، چاپ فارس حسون، قم ۱۴۱۲ق.
به نظر غزالی، [۲۶]
غزالی، محمدبن محمد، المقصد الاسنی فی شرح اسماء الله الحسنی، ج۱، ص۶۹، ۱۹۶۱م.
کمال ذات به کمال وجود و کمال وجود به دوام ذات و مصدریت وجودی همۀ اشیا باز می‌گردد. به علاوه، در شرح معنای کبیر، با توجه به همنشینی کبیر با دو اسم علی و متعال، جلالت و کبریایی خداوند را سبب علو او، و او را منزه از صفات نقص و عجز، و متعالی از صفات بشری دانسته‌اند. [۲۷]
قشیری، عبدالکریم، التبحیر فی التذکیر، ج۱، ص۵۸، چاپ ابراهیم بسیونی، قاهره ۱۹۸۶م.
[۲۸]
سمعانی، احمدبن ابوالمظفر، روح الارواح فی شرح الاسماء الملک الفتاح، ج۱، ص۳۳۳، چاپ نجیب مایل هروی، تهران ۱۳۶۸ ش.
۵ - در آثار کلامیدر برخی آثار کلامی نیز کبیر، صاحب عظمت و جلال، شخص مقتدر و کسی که مالک همۀ اشیاست، معنا شده و تأکید گردیده که بزرگی و جلال خداوند بی حد و نهایت است، زیرا حد و نهایت سبب کثرت در اجزا و موجب عجز و نقص است. [۲۹]
ابن‌فورک، محمدبن حسن، مجرد مقالات الشیخ ابی‌الحسن اشعری، ج۱، ص۴۷، چاپ دانیل ژیمارت، بیروت ۱۹۸۷م.
[۳۰]
قاضی عبدالجبار، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، ج۴، ص۲۱۴، چاپ محمد مصطفی حلمی و ابوالوفا غنیمی تفتازانی، (قاهره) بی تا.
رازی [۳۱]
محمدبن عمر فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج۱، ص۱۴۳-۱۴۵، قاهره ۱۹۳۴، افست تهران ۱۳۶۳.
توضیح داده است که اهل تشبیه کبیر را از اسمای ذات و ظاهر آن را اشاره به حیّز و مکان دانسته‌اند و در مقابل اهل تنزیه – که خود نیز با آنان موافق است – آن را از اسمای صفات شمرده و آن را بر وجوهی که جسمانیت از آن افاده نشود حمل کرده‌اند.۶ - حکم نامگذارینام کبیر را از جمله اسمایی دانسته‌اند که اطلاق آن بر بندگان نیز جایز است، اما اطلاق حقیقی آن از آن خداوند است، بنابراین، او از هرگونه جسمانیت منزه است. [۳۲]
بیهقی، احمدبن حسین، الاسماء و الصفات، ج۱، ص۷۳، چاپ عمادالدین احمد حیدر، بیروت.
[۳۳]
محمدبن عمر فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج۱۵، ص۶۷، قاهره ۱۹۳۴، افست تهران ۱۳۶۳.
[۳۴]
قرطبی، محمدبن احمد، الأسنی فی شرح اسماء الله الحسنی و صفاته العلی، ج۱، ص۲۴۹-۲۵۰، چاپ شحات احمد طحان، المنصوره ۲۰۰۶م.
۷ - در روایاتدر روایات حاوی ۹۹ اسم حسنای الهی، الکبیر نیز ذکر شده [۳۵]
ترمذی، محمدبن عیسی، موسوعه السنته الکتب السته و شروحها: سنن ترمذی، ج۵، ص۵۳۱، چاپ ابراهیم عطوه عوض، استانبول و تونس ۱۹۹۲/۱۴۱۳.
[۳۷]
اصفهانی، حافظ ابونعیم، جزء فی طرق حدیث "إن الله تسعه و تسعین اسما"، ج۱، ص۱۳۱، چاپ مشهوربن حسن بن سلمان، مدینه ۱۴۱۳.
و در حدیثی قدسی، خداوند خود را الکبیر خوانده است. [۳۸]
طوسی، مصباح المتهجد، ج۱، ص۵۱۹، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
۸ - فهرست منابع(۱) ابن‌بابویه، کتاب الخصال، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۳۶۲. (۲) ابن‌بابویه، التوحید، چاپ سید هاشم حسینی طهرانی، قم ۱۳۵۷. (۳) ابن‌جوزی، زاد المسیر فی علم التفسیر، بیروت ۱۹۸۴. (۴) ابن‌فورک، محمدبن حسن، مجرد مقالات الشیخ ابی‌الحسن اشعری، چاپ دانیل ژیمارت، بیروت ۱۹۸۷م. (۵) ابن‌منظور، لسان العرب. (۶) اصفهانی، حافظ ابونعیم، جزء فی طرق حدیث "إن الله تسعه و تسعین اسما"، چاپ مشهوربن حسن بن سلمان، مدینه ۱۴۱۳. (۷) بیهقی، احمدبن حسین، الاسماء و الصفات، چاپ عمادالدین احمد حیدر، بیروت. (۸) ترمذی، محمدبن عیسی، موسوعه السنته الکتب السته و شروحها: سنن ترمذی، چاپ ابراهیم عطوه عوض، استانبول و تونس ۱۹۹۲/۱۴۱۳. (۹) محمدبن عمر فخر رازی، التفسیر الکبیر، قاهره ۱۹۳۴، افست تهران ۱۳۶۳. (۱۰) زجاج، ابراهیم‌بن سری، تفسیر اسماء الله الحسنی، چاپ احمد یوسف دقاق، (قاهره) ۱۳۹۵/۱۹۷۵. (۱۱) زجاجی، عبدالرحمان‌بن اسحاق، اشتقاق اسماء الله، چاپ عبدالحسین مبارک، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶. (۱۲) سمعانی، احمدبن ابوالمظفر، روح الارواح فی شرح الاسماء الملک الفتاح، چاپ نجیب مایل هروی، تهران ۱۳۶۸ ش. (۱۳) طبرسی، مجمع البیان. (۱۴) طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، چاپ احمد حسینی، تهران ۱۳۶۲ش. (۱۵) طوسی، التبیان. (۱۶) طوسی، مصباح المتهجد، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱. (۱۷) عبدالباقی، محمد فؤاد، معجم المفهرس لالفاظ القران الکریم، قاهره ۱۹۳۴م. (۱۸) غزالی، محمدبن محمد، المقصد الاسنی فی شرح اسماء الله الحسنی، بی جا ۱۹۶۱م. (۱۹) قاضی عبدالجبار، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، چاپ محمد مصطفی حلمی و ابوالوفا غنیمی تفتازانی، (قاهره). (۲۰) قرطبی، محمدبن احمد، الأسنی فی شرح اسماء الله الحسنی و صفاته العلی، چاپ شحات احمد طحان، المنصوره ۲۰۰۶م. (۲۱) قشیری، عبدالکریم، التبحیر فی التذکیر، چاپ ابراهیم بسیونی، قاهره ۱۹۸۶م. (۲۲) کفعمی، ابراهیم‌بن علی، المقام الاسنی فی تفسیر الاسماء الحسنی، چاپ فارس حسون، قم ۱۴۱۲ق. (۲۳) مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل‌بن سلیمان، چاپ عبدالله محمود شحانه، مصر ۱۹۷۹م. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «الکبیر»، شماره۷۲۱۸. |