آسم
آسم \ āsm\ ، اختلال مزمنی در ششها که در آن، راههای هواییِ ملتهب آمادۀ انقباض‌اند و سبب حمله‌های تنگی نفس، خس‌خس، سرفه و گرفتگی قفسۀ سینه می‌شوند. شدت این حمله‌ها از خفیف تا کشنده متغیر است. راههای هوایی ملتهب به محرکهای گوناگونی بیش از اندازه حساس می‌شوند؛ این محرکها شامل ذرات موجود در گرد و غبار، بقایای جانوری، گردۀ گیاهان، آلودگی هوا، دود سیگار، برخی داروها، وضعیت آب‌وهوا و ورزش است.
دوره‌های حملۀ آسم ممکن است ناگهان آغاز شود یا پدیدار شدن آن چند روز به درازا بکشد. گرچه حملۀ نخست ممکن است در هر سنی پیش آید، حدود نیمی از کل موارد حملۀ آغازین در افراد زیر 10 سال رخ می‌دهد و در پسرها معمول‌تر از دختران است. با این همه، بروز آسم در مردان و زنان کم‌وبیش برابر است. هنگامی‌که آسم در زمان کودکی پدید آید، غالباً با استعداد ارثیِ حساسیت به مواد حساسیت‌زا (یا آلِرژِن؛ موادی همچون گرده‌ها، ذرات گرد و غبار یا بقایای جانوری که ممکن است سبب واکنش آلرژیک شوند) ارتباط دارد.
در بزرگ‌سالان نیز آسم ممکن است در واکنش به مواد حساسیت‌زا رخ دهد، اما عفونتهای ویروسی، آسپیرین و ورزش هم ممکن است موجب این بیماری شوند. بزرگ‌سالانی که دچار آسم می‌شوند، ممکن است پولیپ بینی یا التهاب سینوسها (سینوزیت) داشته باشند. آسم بزرگ‌سالان گاه با قرار گرفتن در معرض موادی خاص در محل کار، مانند مواد شیمیایی، براده‌های چوب و غلات نیز ارتباط دارد. این مواد هم شکلهای آلرژیک، و هم شکلهای غیر آلرژیک بیماری را سبب می‌شوند. در بیشتر موارد، اگر عامل بیماری‌زا از محیط کار حذف شود، علامتهای بیماری فروکش می‌کنند.
گرچه سازوکار حملۀ آسم به‌خوبی شناخته نشده است، روی هم رفته روشن است که قرار گرفتن در معرض عاملی محرک موجب آزاد شدن مواد شیمیایی از دستگاه ایمنی می‌شود و این امر سبب انقباض اسپاسمی ماهیچه‌های صاف اطراف نایژه‌ها، تورم و التهاب مجراهای نایژه‌ای و ترشح بیش از اندازۀ ترشحات مخاطی (بلغم) می‌گردد. راههای هوایی ملتهب و مسدودشده با ترشحات مخاطی، به‌صورت دریچه‌ای یک‌طرفه عمل می‌کنند، یعنی هوا با عمل دم وارد ششها می‌شود، اما نمی‌تواند با بازدم خارج شود. انسداد جریان هوا ممکن است خودبه‌خود یا با درمان برطرف شود.
حملۀ آسم ممکن است در هر لحظه‌ای آغاز شود، اما وقوع آن شب‌هنگام، پس از چند ساعت خواب، محتمل‌تر است. بیمار ممکن است دچار احساس خفگی، گرفتگی قفسۀ سینه، تنگی نفس و خس‌خس قابل شنیدنی شود که ممکن است با خلط بلغمی غلیظی همراه باشد. بیمار هنگام حملۀ آسم ظاهر مشخصی دارد: برای بهره‌گیری از همۀ ماهیچه‌های کمکیِ تنفس، راست می‌نشیند؛ صورتش رنگ‌پریده و مضطرب، و صدایش بریده‌بریده است و به‌دشواری سخن می‌گوید؛ چشمانش بیرون می‌زنند، لبهایش کبود می‌شوند، عرق سرد بر پیشانی و صورتش می‌نشیند و تنفس برای او آشکارا دشوار است. این حمله ممکن است طی چند دقیقه به اوج خود برسد و مدت زمان کوتاهی، یا حتى ساعتها یا روزها، ادامه یابد. هنگامی که حمله پایان می‌یابد، بیمار تا بروز حملۀ بعدی، احساس بهبود کامل دارد و تنها احساس خستگی می‌کند.
پزشکان معمولاً آسم را با جست‌وجوی علامتهای کلاسیک آن تشخیص می‌دهند، یعنی مشکلات دوره‌ایِ تنفسی که شامل خس‌خس، سرفه و تنگی نفس است. هنگامی که تنها با علامتها نتوان آسم را تشخیص داد، پزشکان ممکن است از دَم‌سنجی (اِسپیرومِتری) ــ آزمایشی که جریـان هوا را انـدازه می‌گیرد ــ استفاده کنند. با مقایسۀ جریان طبیعی هوا در بیمار، جریان هوا طی حمله و جریان هوا پس از به کار بردن داروهای آسم، پزشکان مشخص می‌کنند که دارو مشکلات تنفسی بیمار را از میان می‌برد یا نه. اگر داروهای آسم به بهبود بیمار کمک کنند، معمولاً این وضعیت آسم تشخیص داده می‌شود.
شماری از داروها برای پیشگیری و کنترل کردن علامتهای آسم و کاهش فراوانی و شدت حمله‌ها به کار می‌روند. داروهای آسم به 3 دستۀ اصلی تقسیم می‌شوند: عوامل ضد التهاب؛ گشادکننده‌های نایژه‌ها که انقباض ماهیچه‌های صاف را از میان می‌برند و راههای هوایی (تنفسی) را باز می‌کنند؛ و تعدیل‌کننده‌های لُکوترینی که در پیام‌رسانی شیمیایی درون بدن، که به انقباض و التهاب می‌انجامد، وقفه ایجاد می‌کنند. این داروها ممکن است بر پایۀ مصرف روزانۀ درازمدت برای کنترل کردن آسمِ پایدار به کار روند (داروهای کنترل‌کنندۀ درازمدت)، یا ممکن است برای از میان بردن فوری انقباض راههای هوایی به کار برده شوند (داروهای بهبودبخشی سریع). داروهای کنترل‌کنندۀ درازمدت عبارت‌اند از کورتیکواِستِروئیدها (کورتونها)، که مؤثرترین داروهای ضد التهاب در دسترس‌اند، و کرومولین سدیم و نِدوکرومیل (دیگر داروهای ضدالتهابی که برای کودکان تجویز می‌شوند)؛ گشادکننده‌های نایژه‌ها، همچون بِتا2- آگونیستهای طولانی‌اثر و مِتیل‌گزانتینها (برای نمونه، تِئوفیلین)؛ و تعدیل‌کننده‌های لُکوترینی، مانند زیلوتن و زافریلوکاست. داروهای بهبودبخشی سریع نیز عبارت‌اند از گشادکننده‌های نایژه‌ای، همچون بتا2- آگونیستهای کوتاه‌اثر و ایپراتروپیوم برومید؛ و کورتیکواِستروئیدهای سیستِمیک (غیر موضعی). حملۀ طولانی آسمی که به داروها پاسخ نمی‌دهد، بحران آسمی خوانده می‌شود و بیماری که این وضع را دارد، باید برای دریافت اکسیژن و دیگر درمانها در بیمارستان بستری شود.