ابوایمناَبواَیمن خُرَیم بن فاتک، یکی از شهدای جنگ احد و یکی از سه صحابی مکنّا به اَبواَیمن و مشهورترینِ آن‌ها است. او از راویان احادیث پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شمرده شده و به‌سبب دستگیری‌اش از بیماران و مستمندان مورد دعای حضرت قرار گرفته است. ۱ - معرفی اجمالیخُرَیْم بن اَخْرَم بن شداد بن عَمرو بن فاتک بن اَزْدی معروف به خُریم بن فاتک یکی از سه صحابی مکنّا به اَبواَیمن و مشهورترینِ آن‌هاست. کنیه‌های دیگر او ابوعبدالله و ابویحیی است. درباره خانواده و نسب او اختلاف بسیار است. برخی او را فرزند عَمرو بن جَموح خَزْرجی یا غلام وی [۸]
ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویه، ج۲، ص۱۲۶.
دانسته‌اند. او از راویان احادیث پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و نیز از شرکت‌کنندگان در جنگ بدر همراه برادرش سبره و از شهیدان احد دانسته شده است. [۱۲]
ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویه، ج۲، ص۱۲۶.
آورده‌اند که به نوعی عارضه پوستی (برص) مبتلا بوده است. رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) او را به سبب دستگیری‌اش از بیماران و مستمندان دعا کرده است.۲ - اسلام آوردندرباره چگونگی اسلام آوردنش داستانی عجیب نقل شده است. گویند: برای یافتن شتر گمشده‌اش به جنّیان پناهنده گشت و در پی دیدار با فرستاده پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به سوی جنّیان نَجد مسلمان شد. برخی بر این باورند که آیه شش سوره جنّ که پناه بردن به جنّیان را مایه گمراهی دانسته، ناظر به این سنّت جاهلی است. این دیدار در «اَبْرق العَزاف» رخ داد که مکانی بلند و دارای سنگ و گل و ریگ (اَبرق) بود و گمان می‌بردند هیاهوی جنیان در آن بسیار شنیده می‌شود (عَزاف). این محل در فاصله ۱۲ میلی مدینه به سوی بصره و متعلّق به بنی اَسد بود. ۳ - مدفنبرخی او را از مَوالی عَمرو بن جَموح، [۲۶]
ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویه، ج۲، ص۱۲۶.
دیگر شهید جنگ اُحد، دانسته‌اند. با آن‌که جز قبر حمزه سیدالشهداء، قبور دیگر شهیدان اُحد معین نبوده و تنها سنگ‌نوشته‌ای مکان عمومی دفن شهدا را مشخص می‌کرده، گزارشی از سده دهم در دست است که به مکانی بلند در بخش غربی مرقد حمزه اشاره می‌کند و آن را مدفن هشت تن از شهدای احد، از جمله ابواَیمن و عَمرو بن جَموح، می‌داند که نزدیک آن، چشمه‌ای جاری بوده است.۴ - سه صحابی به‌نام ابواَیمنگزارشهای مربوط به سه ابواَیمن صحابی در منابع با یکدیگر آمیخته‌اند و نمی‌توان به صورت قطعی گزارش‌های هر یک را تفکیک کرد. آن دو صحابی دیگر، یکی رَباح غلام سیاه‌پوست رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است که مؤذّن پیامبر بود و دیگری سُفیان بن وَهَب که به عَفان بن وَهب تصحیف شده و متوفای ۴۸ یا ۸۲ق است. در این گزارش‌ها از حضور ابوایمن در رخداد صلح حُدیبیه، اسلام آوردنش در روز فتح مکه، حضور او در دمشق و مدفون شدنش در قبرستان باب الصغیر آن شهر سخن به میان آمده است. پیداست که تنها گزارش‌هایی را می‌توان درباره او محتمل دانست که با ایمان او پیش از جنگ بدر و شهادتش در جنگ احد سازگار باشند. می‌توان گزارش‌های مربوط به اَبواَیمن پس از رحلت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) همچون شرکت در فتح شام و پذیرفتن مسئولیت تقسیم اموال در دمشق، سکونت در کوفه، دمشق یا رقّه، رویکرد بی‌طرفانه در جنگ‌های جمل و صفین و حضور نیافتن در آن‌ها، حمایت از امام علی (علیه‌السّلام) در امین نشمردن ابوموسی اشعری در ماجرای حکمیت و درگذشت به سال ۴۸ق در دوره خلافت معاویه یا سال ۸۲ق را مربوط به دو ابوایمن دیگر به‌ویژه اَبواَیمن خُولانی دانست که برخی او را از تابعین به‌شمار آورده‌اند، نه از صحابه. ۵ - اَیمن بن خریمدرباره فرزندش اَیمن گفته‌اند که صحابی و شاعر بوده و پس از رحلت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) تحولات سیاسی مختلف را تجربه کرده است که از آن جمله است: ستودن بنی هاشم و تقبیح عبدالله بن زبیر در اشعارش و دلسرد کردن سپاهیان معاویه از شرکت در جنگ صفین به رغم پیشنهاد معاویه برای حکومت او بر فلسطین و نیز در مقابل، سرودن اشعاری در رثای معاویه و برقراری روابط دوستانه با امویان به‌ویژه بنی مروان. نیز در دمشق مسجدی به وی منسوب است. ۶ - فهرست منابع(۱) الاستیعاب: ابن عبدالبر (م،۴۶۳ق)، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق (۲) اسد الغابه: ابن اثیر (م. ۶۳۰ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق (۳) الاصابه: ابن حجر (م. ۸۵۲ق)، به کوشش عادل احمد عبدالموجود وعلی محمد معوض، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق (۴) الاغانی: ابوالفرج اصفهانی (م. ۳۵۶ق) بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۵ق (۵) انساب الاشراف: بلاذری (م. ۲۷۹ق)، به کوشش سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق (۶) بحار الانوار: مجلسی (م. ۱۱۱۰ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی. (۷) البدایة و النهایه: ابن کثیر (م. ۷۷۴ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷ق (۸) البلدان: ابن الفقیه (م. ۳۶۵ق)، به کوشش یوسف الهادی، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۱۶ق (۹) تاریخ الاسلام: ذهبی (م. ۷۴۸ق)، به کوشش عمرعبدالسلام تدمری، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۳ق (۱۰) تاریخ مدینة دمشق: ابن عساکر (م. ۵۷۱ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق (۱۱) تهذیب الاسماء: محیی الدین نووی (م. ۶۷۶ق)، به کوشش مصطفی عبدالقادر، مصر، ادارة الطباعة المنیره. (۱۲) الثقات: ابن حبان (م. ۳۵۴ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۲۰ق (۱۳) خلاصة الوفاء باخبار دار المصطفی: سمهودی (م. ۹۱۱ق)، قاهره، مکتبة الثقافه، ۱۴۲۷ق (۱۴) الدرة الثمینة فی اخبار المدینه: محمد بن محمود بن الحسن بن النجار (م. ۶۴۳ق)، مرکز بحوث و دراسات المدینة المنوره، ۱۴۲۷ق (۱۵) السیرة النبویه: ابن هشام (م. ۲۱۸ق)، به کوشش المصطفی السقا و دیگران، بیروت، دار المعرفه. (۱۶) الطبقات الکبری: ابن سعد (م. ۲۳۰ق)، بیروت، دار صادر. (۱۷) الفائق فی غریب الحدیث: جار الله الزمخشری (م. ۵۳۸ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق (۱۸) الفتوح: ابن اعثم (م. ۳۱۴ق)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۱۰ق (۱۹) العین: الفراهیدی (م. ۱۷۰ق)، به کوشش المخزومی و السامرائی، دار الهجره، ۱۴۰۹ق (۲۰) المبسوط: الطوسی (م. ۴۶۰ق)، به کوشش محمد باقر بهبودی، المکتبة المرتضویه، ۱۳۵۱ش. (۲۱) المحبّر: ابن حبیب (م. ۲۴۵ق)، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده. (۲۲) معجم البلدان: یاقوت الحموی (م. ۶۲۶ق)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م. (۲۳) المعجم الکبیر: الطبرانی (م. ۳۶۰ق)، به کوشش حمدی عبدالمجید السلفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق (۲۴) معجم قبائل العرب: عمر کحاله، بیروت، الرساله، ۱۴۱۴ق (۲۵) الوافی بالوفیات: الصفدی (م. ۷۶۴ق)، به کوشش الارنؤوط و ترکی مصطفی، بیروت، دار احیاء التراث، ۱۴۲۰ق (۲۶) وقعة صفین: نصر بن المزاحم (م. ۲۱۲ق)، به کوشش عبدالسلام، قاهره، مؤسسة العربیة الحدیثه، ۱۳۸۲ق (۲۷) الهواتف: ابن ابی‌الدنیا (م. ۲۸۱ق)، مؤسسة الکتاب الثقافیه، ۱۴۱۳ق ۷ - پانویس۸ - منبعدانشنامه حج و حرمین شریفین، برگرفته از مقاله «اَبواَیمن خُرَیم بن فاتک»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۰/۱/۴. |