ابنغزالهابنغَزاله، از کتیبه‌نگاران مسجدالنبی در قرن دوم هجری و از موالیان مردم مدینه بوده است. وی از طرف زیاد بن عبیدالله حارثی، دایی سفاح، مامور تعمیر و تکمیل کتیبه‌ای در مسجدالنبی گردید، اما وی از پرداخت اجرتش امتناع کرد. ۱ - نسبشناسیاز نام و نسب ابن‌غزاله اطلاعات چندانی در دست نیست. تنها برخی او را از موالی مردم مدینه و از تعمیرکاران و نگارندگان کتیبه‌ای در مسجدالنبی در سمت قبله دانسته‌اند که در حمله حروریه (طایفه‌ای از خوارج)، به مدینه شکسته شده بود. از زمان درگذشت ابن‌غزاله گزارشی در دست نیست. [۱]
ابن‌رسته، احمد بن عمر، الاعلاق النفیسه، ص۸۱-۸۲.
[۲]
حربی، ابراهیم بن اسحاق، المناسک و اماکن طرق الحج، ص۳۸۶.
[۳]
ابن‌رسته، احمد بن عمر، الاعلاق النفیسه، ص۸۲.
[۴]
حربی، ابراهیم بن اسحاق، المناسک و اماکن طرق الحج، ص۳۸۷.
۲ - تعمیر کتیبه مسجدالنبیبنا بر گفته مورخان، پیش از ابن‌غزاله، ابن‌عطیه از امرای اموی مدینه در سال ۱۲۸ق، به تعمیر این کتیبه دستور داد؛ اما به عللی ناشناخته تعمیر و نگارش آن به انجام نرسید. پس از او داود بن علی از امرای عباسی مدینه در سال ۱۳۲ق، با کمک صالح بن کیسان، از محدثان، به تعمیر و نگارش آن پرداخت؛ اما با مرگ داود نگارش آن ناتمام ماند. [۵]
ابن‌رسته، احمد بن عمر، الاعلاق النفیسه، ص۸۱-۸۲.
[۶]
حربی، ابراهیم بن اسحاق، المناسک و اماکن طرق الحج، ص۳۸۶.
زمانی که زیاد بن عبیدالله حارثی، دایی سفاح، در سال ۱۳۳ق، والی مدینه شد، ابن‌غزاله را که کتیبه‌نگاری توانا بود، به تعمیر و تکمیل این کتیبه گمارد. او این کتیبه را با «بسم الله الرحمن الرحیم. لا اله الا الله وَحدَهُ لا شریکَ لَه...» آغاز کرد و با جمله «وُضِع الاَخماس فی مَواضِعِها الَّتی اُمِرَ بِها لِذِوی القُربٰی و الیَتامیٰ و المَساکین و ابنِ السَّبِیل» به پایان رساند. [۹]
ابن‌رسته، احمد بن عمر، الاعلاق النفیسه، ص۸۲.
[۱۰]
حربی، ابراهیم بن اسحاق، المناسک و اماکن طرق الحج، ص۳۸۶.
این کتیبه افزون بر مباحث توحیدی، مشتمل بر برخی نکات اخلاقی چون سفارش به تقوا، صله رحم، احیای حقوق، عدالت در حکمرانی بر مسلمانان و اطاعت از خداوند است و در پایان به برخی از موارد کاربرد خمس اشاره کرده است.۳ - عدم پرداخت دستمزدبر پایه نقلی، هنگامی که ابن‌غزاله نگارش کتیبه را به پایان رساند، نزد زیاد بن عبیدالله رفت و دستمزد خویش را خواست. زیاد از پرداخت اجرت وی خودداری کرد و گفت: هرگاه دیدی ما به آن فرمان‌های الهی که در این کتیبه نگاشته‌ای، عمل کردیم، بیا و مزد خود را بستان! [۱۱]
ابن‌رسته، احمد بن عمر، الاعلاق النفیسه، ص۸۲.
[۱۲]
حربی، ابراهیم بن اسحاق، المناسک و اماکن طرق الحج، ص۳۸۷.
چنین رفتاری از زیاد بن عبیدالله با کتیبه‌نویس دیگری به نام سعد النار نیز گزارش شده است که از نادانی و تندخویی زیاد بن عبیدالله نشان دارد. [۱۴]
ابن‌رسته، احمد بن عمر، الاعلاق النفیسه، ص۸۲.
[۱۵]
حربی، ابراهیم بن اسحاق، المناسک و اماکن طرق الحج، ص۳۸۷.
۴ - پانویس
۵ - منبعدانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۱، برگرفته از مقاله «ابن‌غزاله»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۲/۲۹. |