إحتجاجاحتجاج اقامه حجّت و دلیل برای اثبات حقّ می‌باشد. ۱ - معنااحتجاج از باب افتعال به‌معنای اقامه حجّت بر مدّعا است. «احتجّ بالشّیء أی اتّخذه حجّةً = به چیزی احتجاج کرد یعنی آن را حجّت قرار داد». حجّت در لغت به معنای دلیل و برهان است و علّت نام‌گذاری آن به حجّت، این است که از ریشه «حجّ» به‌معنای قصد گرفته شده و دلیلی که با آن مدّعا اثبات می‌شود، مقصود شخص احتجاج‌کننده است [۲]
لسان‌العرب، ج۳، ص۵۲.
[۳]
تاج‌العروس، ج۳، ص۳۱۴، «حجج».
یا به واسطه دلیل، اثبات مدّعا قصد می‌شود [۴]
تفسیر آسان، ج۵، ص۱۱۶.
یا آن‌که دلیل، خود قصد اثبات مدّعا را دارد [۵]
منهج الصادقین، ج۳، ص۴۶۵.
به گفته برخی، حجّت، دلالت روشن برای اثبات مقصد حق و درست است. [۶]
مفردات، ص۲۱۹، «حجّ».
[۷]
مجمع‌البیان، ج۲، ص۷۶۸
و براساس نقل برخی دیگر، حجّت، چیزی است که بر صحّت ادّعا دلالت می‌کند. [۸]
التعریفات، ص۱۱۲.
[۹]
التحریروالتنویر، ج۸، ص۱۵۱.
۲ - در منطق و اصول فقهحجّت در منطق ، تصدیقات معلومی است که باعث نیل به شناخت تصدیق مجهول می‌شود. [۱۰]
الاشارات والتنبیهات، ج۱، ص۲۶.
[۱۲]
شرح‌المنظومه، ج۱، ص۵۷-۶۰.
و آن بر سه قسم است: قیاس ، استقرا و تمثیل . قیاس نیز از جهت مادّه، به صناعات خمس (برهان، جدل ، خطابه ، شعر و مغالطه ) تقسیم می‌شود [۱۳]
الاشارات والتنبیهات، ج۱، ص۲۸۷۲۹۷.
و در اصول فقه، دلیلی است که واسطه اثبات احکام شرعی برای متعلّق خود باشد. [۱۴]
فرائدالاصول، ج۱، ص۵۱.
۳ - از نظر قرآن کریمموضوع احتجاج در قرآن کریم از واژه حجّت که در ۷ آیه آمده است، استفاده می‌شود. این مفهوم، از آیات دیگری نیز قابل انتزاع است که در آن‌ها به موارد ذیل پرداخته شده: ۱. اعجاز قرآن و تحدّی بر آن و دیگر معجزات که نوعی احتجاج عملی است. ۲. احتجاج از راه مباهله. ۳. احتجاج از راه مَثَل زدن و تشبیه. ۴. سفارش به استفاده از حکمت ، موعظه حسنه و جدال أحسن برای دعوت به حقّ و به‌کارگیری روش‌های مذکور. آیات دیگری نیز که در آن‌ها بر ربوبیت عام خداوند و معاد استدلال شده، با موضوع احتجاج در ارتباط است. ۴ - فهرست منابع(۱)الاحتجاج. (۲) الاشارات والتنبیهات. (۳) اصول‌الفقه، مظفر. (۴) تاج‌العروس من جواهرالقاموس. (۵) التبیان فی تفسیر القرآن. (۶) التعریفات. (۷) تفسیر آسان (منتخبی از تفاسیر معتبر). (۸) تفسیر التحریروالتنویر. (۹) تفسیر المراغی. (۱۰) تفسیر المنار. (۱۱) تفسیر منهج‌الصادقین. (۱۲) تفسیر موضوعی قرآن کریم. (۱۳) تفسیر نمونه. (۱۴) تفسیر نورالثقلین. (۱۵) جامع‌البیان عن تأویل آی القرآن. (۱۶) روح‌المعانی فی تفسیر القرآن العظیم. (۱۷) شرح المنظومة السبزواری. (۱۸) فرائدالاصول. (۱۹) الکشاف. (۲۰) لسان‌العرب. (۲۱) مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن. (۲۲) مفردات الفاظ القرآن. (۲۳) المنطق. (۲۴) المیزان فی تفسیر القرآن. ۵ - پانویس۶ - منبعدائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله«احتجاج». |