یعقوب بن ابراهیم برزبینیبَرزبینی، یعقوب بن ابراهیم، فقیه و مدرّس و قاضی حنبلی بغداد در قرن پنجم است. ۱ - مشخصاتدر ۴۰۹ در قریه برزبین از توابع عُکْبَرای بغداد متولد شد. در عکبرا به تحصیل پرداخت و از مشایخ آن‌جا حدیث شنید. [۱]
ابن ابی یعلی، ج۲، ص۲۴۶.
[۲]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۸، ص۱۹۴، بیروت ۱۹۸۶.
در ۴۳۰ برای ادامه تحصیل به بغداد رفت و از علمای بزرگ آن‌جا علم آموخت. [۳]
ابن رجب، کتاب الذیل علی طبقات الحنابلة، ج۱، ص۷۳، بیروت ۱۳۷۲.
فقه را از قاضی ابویعلی معروف به ابنِفرّاء فراگرفت و از مشایخی چون ابوبکر احمدبن عمر عُکبَری (متوفی ۴۳۷) و ابراهیم بن عمر برمکی (متوفی ۴۴۵) حدیث شنید. [۴]
ابن ابی یعلی، ج۲، ص۲۴۶.
[۵]
ابن رجب، کتاب الذیل علی طبقات الحنابلة، ج۱، ص۷۳ـ۷۴، بیروت ۱۳۷۲.
[۶]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۲، ص۱۵۶ـ۱۵۷، ج۲، چاپ عبدالرحمن بن یحیی معلمی، حیدرآباد ۱۳۸۳/۱۹۶۳.
پس از پایان تحصیلات و صاحبنظر شدن در علوم قرآنی و فقه و حدیث، به تدریس پرداخت و بسیاری از حنبلیان از وی علم آموختند، [۷]
عمررضا کحاله، معجم المرجوع کنید به لفین، ج۱۳، ص۲۳۹، بیروت (تاریخ مقدمه ۱۳۷۶).
از جمله فرزند استادش ابوحازم محمّدبن ابی یعلی (متوفی ۵۲۷).
چند تن از علمای اصفهان نیز از او اجازه نقل روایت داشته اند. [۸]
ابن رجب، کتاب الذیل علی طبقات الحنابلة، ج۱، ص۷۴، بیروت ۱۳۷۲.
[۹]
محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۹، ص۹۴، چاپ شعیب ارنووط، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۲ - آثاربرزبینی در اصول و فروع تألیفاتی داشته است، از جمله کتاب التعلیقه که تلخیصی است از التّعلیقة ابویعلی. [۱۰]
ابن رجب، کتاب الذیل علی طبقات الحنابلة، ج۱، ص۷۵، بیروت ۱۳۷۲.
[۱۱]
عمررضا کحاله، معجم المرجوع کنید به لفین، ج۱۳، ص۲۳۹، بیروت (تاریخ مقدمه ۱۳۷۶).
[۱۲]
اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج۱، ستون ۲۹۹، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۳، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
ابن رجب [۱۳]
ابن رجب، کتاب الذیل علی طبقات الحنابلة، ج۱، ص۷۵ـ۷۶، بیروت ۱۳۷۲.
بعضی از آرای فقهی برزبینی را در کتاب خود آورده است.
۳ - فعالیت اجتماعیبرزبینی، گذشته از تدریس و تألیف، بیشتر در امر قضا و شهادت مشهور بوده است و مورخان قوّت رأی او را در امر قضا و داوری و حسن استشهاد او را ستوده اند. [۱۴]
ابن رجب، کتاب الذیل علی طبقات الحنابلة، ج۱، ص۷۴، بیروت ۱۳۷۲.
[۱۵]
ابن ابی یعلی، ج۲، ص۲۴۶.
وی بنا به سفارش استادش قاضی ابویعلی در ۴۵۲ قاضیِ باب الازْج بغداد شد و تا ۴۷۲ در این مقام بود؛ سپس بنا به عللی از قضاوت و شهادت کناره گرفت، در ۴۷۸ دوباره به مقام قضا رسید و تا پایان عمر در این مقام ماند. [۱۶]
ابن ابی یعلی، ج۲، ص۲۴۶.
[۱۷]
ابن رجب، کتاب الذیل علی طبقات الحنابلة، ج۱، ص۷۳ـ۷۴، بیروت ۱۳۷۲.
وی در ۴۸۶ در ۷۷ سالگی درگذشت. [۱۸]
ابن ابی یعلی، ج۲، ص۲۴۶.
[۱۹]
ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک والامم، ج۱۷، ص۹، چاپ محمد ابن ابی یعلی، (بی تا).
[۲۰]
محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۹، ص۹۴، ج۱۹، چاپ شعیب ارنووط، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۴ - فهرست منابع(۱) ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک والامم، چاپ محمد ابن ابی یعلی، (بی تا). (۲) عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، طبقات الحنابلة، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲. (۳) ابن رجب، کتاب الذیل علی طبقات الحنابلة، بیروت ۱۳۷۲. (۴) اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج۱، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۳، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰. (۵) محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۹، چاپ شعیب ارنووط، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶. (۶) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۶. (۷) عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۲، چاپ عبدالرحمن بن یحیی معلمی، حیدرآباد ۱۳۸۳/۱۹۶۳. (۸) عمررضا کحاله، معجم المرجوع کنید به لفین، بیروت (تاریخ مقدمه ۱۳۷۶). (۹) ابن ابی یعلی. ۵ - پانویس
۶ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بَرزبینی»، شماره۹۴۱. |