نشر المحاسن الیمانیة فی خصائص الیمن (کتاب)نشر المحاسن الیمنیة فی خصائص الیمن و النسب القحطانیة، تالیف ابن الدیبع الشیبانی الزبیدی از علمای شافعی قرن نهم هجری به زبان عربی می‌باشد. در این اثر ویژگی‌های جغرافیایی، قصه‌ها، عجائب سرزمین یمن ، شرح حال ساکنین و قبائل و علمای آن ذکر شده است و به منزله موسوعه‌ای است که مطالب مختلفی را در بردارد. ۱ - ساختار کتابمشتمل بر دو بخش است: بخش اول مقدمه مفصلی که به قلم احمد راتب حموش با نام نثر اللآلی السنیة علی نشر المحاسن الیمنیة در شرح حال مؤلف و مطالب کتاب و شیوه تحقیق خود، به نگارش درآمده است. بخش دوم متن کتاب است که از هفت باب تشکیل شده است. هر یک از ابواب متناسب با عنوان باب، فصولی را شامل می‌شود. ۲ - گزارش محتوا۲.۱ - خلاصه مطالبخلاصه مطالبی که در ابواب کتاب آمده، به ترتیب ابواب به شرح ذیل است: ۱- در ابتدای این باب از بین تقسیماتی که علمای نجوم قدیم از زمین داشته‌اند و آن را به هفت اقلیم تقسیم کرده‌اند، نظریه یاقوت حموی ملاک نظر قرار گرفته و یمن به عنوان اولین اقلیم دانسته شده است. سپس به برج‌های دوازده گانه‌ای که الیمانیه نامیده شده، اشاره شده است. در ادامه به مناطق جغرافیایی این سرزمین پرداخته شده است. از دیگر مطالبی که جزء خصایص آن به شمار آمده است، وجود معادن مختلف و طبیعت سرسبز و نیز مدفن انبیاء بزرگی؛ مانند: هود ،صالح ،شعیب و ذوالقرنین است. ۲- نقل اخبار مربوط به آثار آسمانی و جوی؛ مانند: خورشید ،ماه ، ابرها، باران ، رعد، برق و همچنین زلزله‌ها و باد جنوب که منسوب به یمن است و برکات و مضرات آنها از مباحث مطرح شده است. ۳- القحطانی از انساب مشهور یمن است که تاریخچه آن ذکر شده است. قحطان فرزند هود نبی علیه‌السّلام بوده است که پس از وی وصی او گردید. وصایای ذریه قحطان تا عامر به ترتیب در این باب آمده است. ۴- اولاد عامر که به سبااکبر معروف بود با نام حمیر و کهلان در یمن پراکنده شدند. قحطان در واقع از این دو تن انشعاب یافت. ذکر قبایل دیگری که در یمن شرقی و غربی وجود داشته از بخش‌های دیگر این باب است. ۲.۱.۱ - امرای مکه۵- تعدادی از ذریه قحطان به امیری حرمین شریفین مکه و یثرب منسوب شده‌اند. در بخش اول به امرای مکه و در بخش بعد به امرای پرداخته شده است. اولین کسی که نام او ذکر شده است، هی بن بی بن جرهم بن الغوث بن سعد بن جرهم بن قحطان می‌باشد. در منابع اسماعیل علیه‌السّلام نیز به عنوان اولین حاجب بیت ذکر شده است. پس از آن مطالبی پیرامون پوشش کعبه و فضیلت مکه و بیت العتیق آمده است. در بخش دوم نیز ابتدا والیان یثرب و ساکنین آن و در فصل آخر نیز قضیه خلافت ابوبکر شرح شده است. در این بخش پیش از ذکر استدلال کسانی که به خلافت ابوبکر قائل هستند، به کلام رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در حجة الوداع : «من کنت مولاه فعلی مولاه» اشاره و تصریح کرده که کسی در قرابت، فضل و سابقه اش با علی علیه‌السّلام منازع نبود. کسانی؛ همچون عمار بن یاسر ،سلمان فارسی و ابوذر الغفاری بر ولایت ایشان بودند. [۱]
نشر المحاسن الیمانیة فی خصائص الیمن،الزبیدی،ص۱۷۸.
۲.۱.۲ - خصوصیات اخلاقی قحطانی‌ها۶- درباره خصوصیات اخلاقی قحطانی‌ها، علو همت، وفا و شجاعت آنها اشعار و مطالب زیادی در منابع ذکر شده است. به عنوان نمونه در باب سخاوت تبع اسعد نقل شده است که هفت روز در مکه اقامت کرد و در هر روز ده هزار و در مجموع ۷۰ هزار ناقه را نحر کرد. در این باب اشعار زیادی نیز شاهد آورده شده است. ۷- قبایل مختلفی در یمن ساکن هستند؛ اما اینکه به چه دلیل می‌توان این قبایل را قحطانی دانست، مسئله‌ای است که نویسنده به قاعده شهرت استناد کرده و اینکه از تکرار یک مطلب در بین مردمی که قلبا به صدق گفتار آنها اعتقاد دارد، ظن قوی ایجاد می‌شود که چنین مطلبی صحیح است. همچنین شهادت بر نسب مشهور به تسامع امری است که احدی از اهل علم آن را منع نکرده است. لذا در ادامه به قبایل، ساکنین، علما و عرفای مناطق تاریخی یمن؛ مانند: وصاب، بنی غلیس پرداخته شده است. در خاتمه نیز قصه‌ها و امور عجیب و غریب درباره وصاب نقل شده است. ۳ - وضعیت کتاباحمد راتب حموش محقق کتاب عبارات آن را با تنها نسخه خطی مطابقت داده و به مراجع و مصادر بسیاری مراجعه نموده است. در پاورقی آدرس آیات ،احادیث و شرح مفردات و عباراتی که نیاز به توضیح داشته، آمده است. فهارس پایان کتاب: ۱- آیات ۲- احادیث نبوی ۳- اشعار ۴- اعلام اشخاص، قبائل و امم ۵- اعلام زمان و مکان ۶- اسامی کتب وارده در متن کتاب ۷- مصادر تحقیق ۸- آثار محقق ۹- محتویات [۲]
دائرة المعارف بزرگ اسلامی،ج سوم،ص۵۲۳- ۵۲۴.
۴ - پانویس
۵ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |