مودود بن یوسف چشتیچِشْتی، قطب‌الدین مودودبن یوسف، از مشایخ سلسله چشتیه می باشد. ۱ - بیوگرافی قطب‌الدین چشتیوی در ۴۳۰ در چشت به‌دنیا آمد. پدرش خواجه یوسف چشتی (متوفی ۴۵۹)، ملقب به ناصرالدین، بود. [۱]
داراشکوه بابری، سفینه الاولیا، ج۱، ص ۹۰، کانپور ۱۳۱۸.
[۲]
غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیا، ج ۱، ص ۲۴۶، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
[۳]
داراشکوه بابری، سفینه الاولیا، ج۱، ص ۹۰، کانپور ۱۳۱۸.
[۴]
غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیا، ج ۱، ص۲۴۸، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
۲ - ملاقات پدرچشتی باخواجه عبدالله انصاریگفتهاند که یوسف چشتی با خواجه عبداللّه انصاری (متوفی ۴۸۱) ملاقات داشته و مورد علاقه و احترام وی بوده [۵]
عبدالرحمان‌بن احمد جامی، نفحات الانس، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
[۶]
غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیا، ج ۱، ص ۲۴۸، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
و ابوبکر شبلی (متوفی ۳۳۴) نیز در مجلس سماع یوسف چشتی حاضر می‌شده است، [۷]
هدیه بن عبدالرحیم چشتی عثمانی، سیرالاقطاب، ج۱، ص ۷۵، لکهنو ۱۳۳۱/۱۹۱۳.
[۸]
غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیا، ج ۱، ص ۲۴۷، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
اما این موضوع از لحاظ زمانی تا اندازه‌ای بعید به نظر می‌رسد.پس از یوسف چشتی، فرزند بزرگش، مودود، در ۲۴ یا ۲۶ سالگی بر سجاده قطبیت نشست. [۹]
عبدالرحمان‌بن احمد جامی، نفحات الانس، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
[۱۰]
هدیه بن عبدالرحیم چشتی عثمانی، سیرالاقطاب، ج۱، ص ۷۸، لکهنو ۱۳۳۱/۱۹۱۳.
برخی از نزدیکان مودود، به سبب جوانی او، وی را شایسته جانشینی پدر ندانستند، بلکه عموی وی [۱۱]
هدیه بن عبدالرحیم چشتی عثمانی،سیرالاقطاب، لکهنو ۱۳۳۱/۱۹۱۳.
را، که در دهلی نزد سلطان غیاث‌الدین بَلبن بود، وارث سجاده دانستند، اما خواجه‌علی در نامه‌ای این مقام را به مودود سپرد. [۱۲]
محمدبن مبارک میرخورد، سیرالاولیاء در احوال و ملفوظات مشایخ چشت، ج۱، ص ۲۲۱ـ۲۲۲، لاهور ۱۳۵۷ ش.
۳ - ملاقات چشتی با شیخ احمد جاماز جمله سوانح زندگی مودود، ملاقات او با شیخ احمدِجام ملقب به ژنده‌پیل بود. چگونگی مواجهه این دو، با تفاوتهایی، نقل شده است. [۱۳]
عبدالرحمان‌بن احمد جامی، نفحات الانس، ج۱، ص ۳۳۱ـ۳۳۴، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
[۱۴]
محمدبن موسی غزنوی، مقامات ژنده پیل: احمدجام، ج۱، ص ۷۰ـ۷۴، چاپ حشمت‌اللّه مؤید سنندجی، تهران ۱۳۴۰ ش.
[۱۵]
هدیه بن عبدالرحیم چشتی عثمانی، سیرالاقطاب، ج۱، ص ۸۲ ـ۸۴، لکهنو ۱۳۳۱/۱۹۱۳.
[۱۶]
غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیا، ج ۱، ص ۲۴۸ـ۲۴۹، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
۴ - محل و تاریخ وفات چشتیقطبالدین مودود در رجب ۵۲۷ وفات یافت و در چشت دفن شد. [۱۷]
غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیا، ج ۱، ص ۲۴۸ـ۲۴۹، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
۵ - مریدان مودودچشتیوی مریدان بسیاری داشت که معروف‌ترین آنان عبارت‌اند از: ۱) فرزند و جانشین وی، احمد چشتی ، که پس از تشرف به حج مدتی در مدینه اقامت کرد. هنگام بازگشت، در بغداد به خانقاه شیخ شهاب‌الدین سهروردی ، صاحب عوارف‌المعارف ، رفت و مورد تکریم وی و همچنین خلیفه بغداد قرار گرفت. [۱۸]
عبدالرحمان‌بن احمد جامی، نفحات الانس، ج۱، ص ۳۳۴ـ ۳۳۵، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
[۱۹]
محمدمعصوم‌بن زین‌العابدین معصوم علیشاه، طرائق الحقائق، ج ۲، ص ۱۳۵، چاپ محمدجعفر محجوب، تهران ۱۳۳۹ـ ۱۳۴۵ ش.
خواجه‌احمد در ۵۷۷ در چشت وفات یافت. [۲۰]
عبدالرحمان‌بن احمد جامی، نفحات الانس، ج۱، ص ۳۳۵، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
۲) حاجی‌شریف زَنْدَنی (متوفی ۶۱۲)، ملقب به نیرالدین.نقل است که او چهل سال در عزلت و در خرابه زیست و با برگ و میوه درختان سد جوع کرد.وی نزد سلطان سنجر محترم بود. [۲۱]
محمدبن مبارک میرخورد، سیرالاولیاء در احوال و ملفوظات مشایخ چشت، ج۱، ص ۵۳ ـ۵۴، لاهور ۱۳۵۷ ش.
[۲۲]
هدیه بن عبدالرحیم چشتی عثمانی، سیرالاقطاب، ج۱، ص۹۰ـ۹۳، لکهنو ۱۳۳۱/۱۹۱۳.
خلافت چشتیه بعد از او به خواجه عثمان هارونی (متوفی ۶۱۸) رسید. [۲۳]
محمدبن مبارک میرخورد، سیرالاولیاء در احوال و ملفوظات مشایخ چشت، ج۱، ص ۵۴، لاهور ۱۳۵۷ ش.
۳) شاه‌محمود سنجان (متوفی ۵۹۷)، ملقب به رکن‌الدین، که لقب شاه را از قطب‌الدین مودود گرفت. مزار او در قریه بایج، از توابع تربت حیدریه ، است. [۲۴]
محمدمعصوم‌بن زین‌العابدین معصوم علیشاه، طرائق الحقائق، ج ۲، ص ۱۳۴، چاپ محمدجعفر محجوب، تهران ۱۳۳۹ـ ۱۳۴۵ ش.
[۲۵]
غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیا، ج ۱، ص ۲۵۲، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
وی شعر هم می‌سروده که بیشتر آن‌ها رباعی بوده است. [۲۶]
محمدمعصوم‌بن زین‌العابدین معصوم علیشاه، طرائق الحقائق، ج ۲، ص ۱۳۴، چاپ محمدجعفر محجوب، تهران ۱۳۳۹ـ ۱۳۴۵ ش.
۶ - دیگر مریدان قطب‌الدین چشتیاز دیگر مریدان قطب‌الدین چشتی این اشخاص بودند: پیر کبار چشتی اهل پیشاور [۲۷]
عالم فقری، اولیاءاللّه، ج۱، ص ۱۱۹، لاهور ۱۹۹۰.
ابونصر شکیبان زاهد ، از مشایخ سیستان ؛ شیخ حسن تبتی ؛ خواجه سبزپوش آذربایجانی و عثمان رومی ، که خرقه بایزیدِ بسطامی به وی رسیده و ازاین‌رو پیر هر دو سلسله بوده است. [۲۸]
غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیا، ج ۱، ص ۲۵۰، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
۷ - آثار قطب‌الدین چشتیبه قطب‌الدین چشتی دو اثر، یکی خلاصه الشریعه و دیگری منهاج‌العارفین، نسبت داده و گفته‌اند که کتاب اخیر را در پانزده سالگی در باره سیرت خواجگان چشتی نوشته است. [۲۹]
هدیه بن عبدالرحیم چشتی عثمانی، سیرالاقطاب، ج۱، ص ۷۸، لکهنو ۱۳۳۱/۱۹۱۳.
[۳۰]
غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیا، ج ۱، ص ۲۴۸، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
از این دو کتاب نسخه‌ای به‌دست نیامده، فقط یک نسخه خطی به نام منهاج‌العارفین، از مؤلفی ناشناس، موجود است. [۳۱]
عارف نوشاهی، فهرست کتابهای فارسی چاپ سنگی و کمیاب کتابخانه گنج بخش، ج ۱، ص ۱۵۱، اسلام‌آباد ۱۳۶۵ ش.
________________________________________ منابع: (۱) عبدالرحمان‌بن احمد جامی، نفحات الانس، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش. (۲) هدیه بن عبدالرحیم چشتی عثمانی، سیرالاقطاب، لکهنو ۱۳۳۱/۱۹۱۳. (۳) داراشکوه بابری، سفینه الاولیا، کانپور ۱۳۱۸. (۴) عالم فقری، اولیاءاللّه، لاهور ۱۹۹۰. (۵) محمدبن موسی غزنوی، مقامات ژنده پیل: احمدجام، چاپ حشمت‌اللّه مؤید سنندجی، تهران ۱۳۴۰ ش. (۶) غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیا، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴. (۷) محمدمعصوم‌بن زین‌العابدین معصوم علیشاه، طرائق الحقائق، چاپ محمدجعفر محجوب، تهران ۱۳۳۹ـ ۱۳۴۵ ش. (۸) احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، اسلام‌آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ ش. (۹) محمدبن مبارک میرخورد، سیرالاولیاء در احوال و ملفوظات مشایخ چشت، لاهور ۱۳۵۷ ش. (۱۰) عارف نوشاهی، فهرست کتابهای فارسی چاپ سنگی و کمیاب کتابخانه گنج بخش، اسلام‌آباد ۱۳۶۵ ش. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «مودود بن یوسف چشتی»، شماره ۵۴۳۹. |