موارد اراده (قرآن)در این نوشتار موارد اراده که از آیات قرآن کریم برداشت می شود، اشاره شده است. فهرست مندرجات۲ - اراده فرعون ۳ - احسان منافقان ۴ - ارجاع حکمیت به طاغوت ۵ - ازدواج با پیامبر ۶ - اراده استبداد ۷ - اراده اصلاح جامعه ۸ - اراده الحاد ۹ - اراده امنیت منافقان ۱۰ - انحراف جنسی ۱۱ - ادعای مشرکان ۱۲ - برتری جویی ۱۳ - پرستش غیر خدا ۱۴ - پیروی از پیامبر ۱۵ - تبعیض در ایمان ۱۶ - اراده تحریف ۱۷ - اراده تقرب ۱۸ - موارد دیگر اراده ۱۹ - اراده دنیا طلبی ۲۰ - شیر دادن به کودک ۲۱ - اراده بر گناه ۲۲ - اراده بر مکر ۲۳ - موارد دیگر اراده در قرآن ۲۴ - پانویس ۲۵ - منبع ۱ - آخرت طلبی... ومن یرد ثواب الاخرة نؤته منها.... . .. ومنکم من یریدالاخرة... ومن اراد الاخرة وسعی لها سعیها وهو مؤمن فاولـئک کان سعیهم مشکورا. من کان یرید حرث الاخرة نزد له فی حرثه... همسران پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در صورت آخرت طلبی از پاداش عظیم الهی، برخوردار می شوند. یـایها النبی قل لازوجک... • و ان کنتن تردن... والدار الاخرة فان الله اعد للمحسنـت منکن اجرا عظیما. ۲ - اراده فرعونفرعون، خواستار آواره ساختن بنی اسرائیل از سرزمینشان بود. ... فسـل بنی اسرءیل اذ جآءهم فقال له فرعون انی لاظنک یـموسی مسحورا• فاراد ان یستفزهم من الارض فاغرقنـه ومن معه جمیعا. فرعون، مدعی اراده کردن موسی علیه‌السّلام بر آواره ساختن درباریان وی از سرزمینشان شده بود. قال فرعون... • قال للملا حوله... • یرید ان یخرجکم من ارضکم بسحره فماذا تامرون. ادعای فرعونیان مبنی بر اراده موسی علیه‌السّلام جهت آواره ساختن قوم فرعون از سرزمینشان دروغ بود. قال الملا من قوم فرعون... • یرید ان یخرجکم من ارضکم فماذا تامرون. قالوا ان هـذن لسـحرن یریدان ان یخرجاکم من ارضکم بسحرهما... ادعای فرعونیان مبنی بر اراده موسی علیه‌السّلام و هارون علیه‌السّلام برای از بین بردن راه و رسم برتر آنان کذب محض بود. قالوا ان هـذن لسـحرن یریدان ان یخرجاکم من ارضکم... و یذهبا بطریقتکم المثلی. ۳ - احسان منافقانادعای منافقان مبنی بر اراده احسان و خیرخواهی نسبت به مسلمانان دروغ محض است. ... رایت المنـفقین یصدون عنک صدودا• فکیف اذا اصـبتهم مصیبة بما قدمت ایدیهم ثم جآءوک یحلفون بالله ان اردنآ الا احسـنا... والذین اتخذوا مسجدا ضرارا وکفرا وتفریقا بین المؤمنین وارصادا لمن حارب الله ورسوله من قبل ولیحلفن ان اردنآ الا الحسنی والله یشهد انهم لکـذبون. (طبق شان نزول، آیه مربوط به منافقان است.) [۱۹]
مجمع البیان، طبرسی، ذیل آیه.
اراده منافقان مبنی بر ارجاع حکمیت به طاغوت در مورد مسائل اختلافی تعلق گرفته بود. الم تر الی الذین یزعمون انهم ءامنوا بمآ انزل الیک ومآ انزل من قبلک یریدون ان یتحاکموا الی الطغوت... [۲۰]
مجمع البیان، طبرسی، ذیل آیه.
۴ - ارجاع حکمیت به طاغوتاراده منافقان بر ارجاع حکمیت به طاغوت در مورد مسائل اختلافی تعلق گرفته بود. الم تر الی الذین یزعمون انهم ءامنوا بمآ انزل الیک ومآ انزل من قبلک یریدون ان یتحاکموا الی الطغوت... [۲۲]
مجمع البیان، طبرسی، ذیل آیه.
۵ - ازدواج با پیامبرازدواج رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم با عقد هبه، موکول به اراده و اختیار آن حضرت بود. یـایها النبی انا احللنا لک ازوجک التی ءاتیت اجورهن... وامراة مؤمنة ان وهبت نفسها للنبی ان اراد النبی ان یستنکحها... اراده شعیب برای تزویج دختر خود به موسی (علیهما السلام) تعلق گرفت. و ابونا شیخ کبیر... • قال انی ارید ان انکحک احدی ابنتی هـتین... (مقصود از «شیخ کبیر» به قرینه سیاق آیات شعیب علیه‌السّلام می‌باشد.) ۶ - اراده استبدادمرد اسرائیلی، مدعی اراده موسی علیه‌السّلام بر استبداد و نداشتن اراده اصلاح شده بود. فاصبح فی المدینة خائفا یترقب فاذا الذی استنصره بالامس یستصرخه قال له موسی انک لغوی مبین• فلما ان اراد ان یبطش بالذی هو عدو لهما قال یـموسی اترید ان تقتلنی کما قتلت نفسا بالامس ان ترید الا ان تکون جبارا فی الارض وما ترید ان تکون من المصلحین. ۷ - اراده اصلاح جامعهحضرت شعیب علیه السلام بر اصلاح جامعه در حد توان خویش اراده کرده یود. قال یـقوم... ان ارید الا الاصلـح ما استطعت... اصلاح در خانواده منوط به اراده زن و شوهر می باشد. والمطـلقـت یتربصن بانفسهن ثلـثة قروء ولایحل لهن ان... وبعولتهن احق بردهن فی ذلک ان ارادوا اصلـحا... ۸ - اراده الحادانسان بر اراده کردن الحاد و انحراف توانایی دارد. ... و المسجد الحرام الذی جعلنـه للناس سواء العـکف فیه والباد ومن یرد فیه بالحاد بظـلم نذقه من عذاب الیم. ۹ - اراده امنیت منافقان- برخی از منافقان برای کسب امنیت از جانب مسلمانان و مشرکان اراده کرده بودند. ستجدون ءاخرین یریدون ان یامنوکم ویامنوا قومهم...(به زودى گروهى ديگر را مى‌يابيد كه مى‌خواهند (با پيمان متاركه جنگ) از ناحيه شما و قوم (مشرک)خود ايمن و آسوده باشند ، (ولى اينان به خاطر خباثت باطنشان نسبت به پيمان‌هايشان مورد اطمينان نيستند ، به همين سبب) هر بار به فتنه (و جنگ با مسلمانان) دعوت شوند ، با سر در آن فرو مى‌افتند . پس اگر جنگ با شما كناره نگرفتند ، و پيشنهاد صلح و آشتى نكردند، و بر ضد شما دست (از فتنه و آشوب) برنداشتند، آنان را هر جا يافتيد بگيريد و بكشيد؛ آنانند كه ما براى شما نسبت به (گرفتن و كشتن) آنان دليلى روشن قرار داديم .) (طبق شان نزول، آیه فوق مربوط به منافقان می‌باشد.) [۳۳]
مجمع البیان، طبرسی، ذیل آیه.
۱۰ - انحراف جنسیشهوت طلبان، خواهان انحراف در روابط جنسی مسلمانان بودند. والله یرید ان یتوب علیکم و یرید الذین یتبعون الشهوت ان تمیلوا میلا عظیما. (و خدا مى‌خواهد با رحمت و لطفش به شما توجه كند ؛ و آنان كه از شهوات پيروى مى‌كنند مى‌خواهند شما (در روابط جنسى از حدود و مقرّرات حق) به انحراف بزرگى دچار شويد ) ۱۱ - ادعای مشرکانادعای مشرکان مبنی بر اراده پیامبران بر بازداشتن آنان از پرستش معبودان از برخی آیات قرآن استفاده می شود. قالت رسلهم... قالوا ان انتم الا بشر مثلنا تریدون ان تصدونا عما کان یعبد ءابآؤنا...(پيامبرانشان گفتند مگر در باره خدا پديد آورنده آسمانها و زمین ترديدى هست او شما را دعوت مى‌كند تا پاره‌اى از گناهانتان را بر شما ببخشايد و تا زمان معينى شما را مهلت دهد گفتند شما جز بشرى مانند ما نيستيد مى‌خواهيد ما را از آنچه پدرانمان مى‌پرستيدند باز داريد پس براى ما حجتى آشكار بياوريد) مشرکان بر اراده پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم بر بازداشتن آنان از پرستش معبودان مدعی بودند. ... قالوا ما هـذا الا رجل یرید ان یصدکم عما کان یعبد ءاباؤکم...(و چون آیات تابناك ما بر آنان خوانده مى‌شود مى‌گويند اين جز مردى نيست كه مى‌خواهد شما را از آنچه پدرانتان مى‌پرستيدند باز دارد و مى‌گويند اين جز دروغى بربافته نيست و كسانى كه به حق چون به سويشان آمد کافر شدند مى‌گويند اين جز افسونى آشكار نيست) ۱۲ - برتری جوییاشراف کافر قوم نوح، مدعی اراده برتری جویی آن حضرت بر آنان بودند. فقال الملؤا الذین کفروا من قومه ما هـذا الا بشر مثلکم یرید ان یتفضل علیکم...(واشراف قومش كه كافر بودند گفتند اين جز بشرى چون شما نيست مى‌خواهد بر شما برترى جويد و اگر خدا مى‌خواست قطعا فرشتگانى مى‌فرستاد در ميان پدران نخستين خود چنين (چيزى) نشنيده‌ايم) ۱۳ - پرستش غیر خدااراده آزر و قوم ابراهیم بر پرستش معبودانی جز خداوند بود. وان من شیعته لابرهیم• (و بى‌گمان ابراهیم از پيروان اوست) اذ قال لابیه و قومه ماذا تعبدون•(چون به پدر(خوانده) و قوم خود گفت چه مى‌پرستيد) ائفکا ءالهة دون الله تریدون.(آيا غير از آنها به دروغ خدايانى (ديگر) مى‌خواهيد) اشراف کافر، خواهان شکیبایی خود بر پرستش معبودهای خود بودند. ... وقال الکـفرون... • ... واصبروا علی ءالهتکم ان هـذا لشیء یراد. ۱۴ - پیروی از پیامبرهمسران پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم بهره مند از پاداش عظیم الهی، در صورت اراده آنان بر پیروی از آن حضرت بودند. یـایها النبی قل لازوجک... • وان کنتن تردن الله ورسوله... فان الله اعد للمحسنـت منکن اجرا عظیما. ۱۵ - تبعیض در ایماناراده گروهی از کافران بر تبعیض در ایمان به خدا و پیامبران تعلق گرفت. ان الذین یکفرون بالله ورسله ویریدون ان یفرقوا بین الله ورسله ویقولون نؤمن ببعض ونکفر ببعض ویریدون ان یتخذوا بین ذلک سبیلا. ۱۶ - اراده تحریفتخلف کنندگان از جهاد در کنار پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم، خواهان تغییر کلام خدا بودند. سیقول المخلفون... یریدون ان یبدلوا کلـم الله... ۱۷ - اراده تقربتقرب به خداوند، و اخلاص، منوط به اراده آن از سوی انسان است. ... وما ءاتیتم من زکوة تریدون وجه الله فاولـئک هم المضعفون. خداخواهی و اخلاص، متعلق اراده انسان است. ولاتطرد الذین یدعون ربهم بالغدوة والعشی یریدون وجهه... واصبر نفسک مع الذین یدعون ربهم بالغدوة والعشی یریدون وجهه... فـات ذا القربی حقه والمسکین و ابن السبیل ذلک خیر للذین یریدون وجه الله... همسران پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم، در صورت خداخواهی آنان، برخوردار از پاداش عظیم الهی بودند. یـایها النبی قل لازوجک... • وان کنتن تردن الله ورسوله والدار الاخرة فان الله اعد للمحسنـت منکن اجرا عظیما. ۱۸ - موارد دیگر ارادهترک جهاد از سوی منافقان کاملا ارادی بود. ولو ارادوا الخروج لاعدوا له عدة ولـکن کره الله انبعاثهم فثبطهم وقیل اقعدوا مع القـعدین. (طبق شان نزول، آیه فوق مربوط به منافقان است.) [۵۴]
مجمع البیان، طبرسی، ذیل آیه.
جهنمیان در اراده خود برای خروج از دوزخ شکست می خورند. «یریدون ان یخرجوا من النار وما هم بخـرجین منها...»«کلما ارادوا ان یخرجوا منها من غم اعیدوا فیها». تناول از غذای آسمانی، خواسته حواریون بود. «اذ قال الحواریون یـعیسی ابن مریم هل یستطیع ربک ان ینزل علینا مآئدة من السمآء... • قالوا نرید ان ناکل منها وتطمـئن قلوبنا ونعلم ان قد صدقتنا ونکون علیها من الشهدین.» خداوند به اسیران مشرک در صورت اراده خیانت به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم هشدار می دهد. یـایها النبی قل لمن فی ایدیکم من الاسری... • وان یریدوا خیانتک فقد خانوا الله من قبل... گرفتن دایه برای نوزاد، موکول به اراده پدر وی است. «... وان اردتم ان تسترضعوا اولـدکم فلا جناح علیکم اذا سلمتم ما ءاتیتم بالمعروف...» اراده موسی علیه‌السّلام بر درگیر شدن با قبطی در پی استمداد مرد سبطی از وی تعلق گرفت. ... فاذا الذی استنصره بالامس یستصرخه قال له موسی انک لغوی مبین• فلما ان اراد ان یبطش بالذی هو عدو لهما قال یـموسی اترید ان تقتلنی کما قتلت نفسا بالامس... (مقصود از «الذی استنصره» مردی از بنی اسرائیل است که در آیه ۱۵ از وی تعبیر به «هذا من شیعته» شده و مقصود از «هذا من عدوه» در آیه مذکور مرد قبطی که از فرعونیان بوده است.) [۶۴]
مجمع البیان، طبرسی، ذیل آیه.
۱۹ - اراده دنیا طلبیدنیاطلبی برخی از انسان‌ها، برخاسته از اراده و اختیار خود آنان است. ... منکم من یرید الدنیا... من کان یرید ثواب الدنیا فعند الله ثواب الدنیا والاخرة.... . .. تریدون عرض الدنیا... من کان یرید الحیوة الدنیا وزینتها نوف الیهم اعمــلهم فیها... من کان یرید العاجلة عجلنا له فیها ما نشآء لمن نرید.... . .. قال الذین یریدون الحیوة الدنیا یــلیت لنا مثل ما اوتی قـرون... فاعرض عن من تولی عن ذکرنا ولم یرد الا الحیوة الدنیا. ... ومن یرد ثواب الدنیا نؤته منها.... . .. ومن کان یرید حرث الدنیا نؤته منها... دنیاخواهی همسران پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، سبب پیشنهاد طلاق از سوی آن حضرت به آنان بود. یـایها النبی قل لازوجک ان کنتن تردن الحیوة الدنیا وزینتها فتعالین امتعکن واسرحکن سراحا جمیلا. اراده برخی از مسلمانان مبنی بر دوستی با کافران، مورد هشدار خداوند است. «یـایها الذین ءامنوا لاتتخذوا الکـفرین اولیآء من دون المؤمنین اتریدون ان تجعلوا لله علیکم سلطـنا مبینا.» نقش اراده انسان در سعادت اخروی خود خیلی تأثیر دارد. «ومن اراد الاخرة وسعی لها سعیها وهو مؤمن فاولـئک کان سعیهم مشکورا.» اراده مسلمانان مبنی بر سئوال بیجا از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم مورد سرزنش خداوند قرار گرفت. «ام تریدون ان تسـلوا رسولکم کما سئل موسی من قبل...» ۲۰ - شیر دادن به کودکاتمام دوره شیرخوارگی (دوسال) نوزاد، موکول به اراده و اختیار مادر وی است. والولدت یرضعن اولـدهن حولین کاملین لمن اراد ان یتم الرضاعة... («لمن اراد ان یتم الرضاعة» در آیه به این مطلب اشاره دارد که اتمام دوره شیرخوارگی حق مادر مطلقه است که اگر اتمام را خواست، حق او است و اگر نخواست، باز حق او است.) [۷۹]
المیزان، علامه طباطبایی، ذیل آیه.
گرفتن فرزند از شیر پیش از اتمام دو سال، موکول به اراده والدین او است. والولدت یرضعن اولـدهن حولین کاملین لمن اراد ان یتم الرضاعة... فان ارادا فصالا عن تراض منهما و تشاور فلا جناح علیهما... نقش اراده انسان در عبرت گیری از درس آموز بودن آفرینش شب و روز و نظم حاکم بر آن خیلی مؤثر است. «هو الذی جعل الیل و النهار خلفة لمن اراد ان یذکر او اراد شکورا.» نیل به عزت، در گرو عزت خواهی از خدا است. «من کان یرید العزة فلله العزة جمیعا الیه...» انسان بر اراده عفت و ارزش‌های اخلاقی توانایی دارد. «... ولاتکرهوا فتیـتکم علی البغاء ان اردن تحصنا...» اراده منافقان برای فرار از جنگ احزاب تعلق گرفت. «واذ قالت طائفة منهم یـاهل یثرب لا مقام لکم فارجعوا... ان یریدون الا فرارا». مرد اسرائیلی به موسی علیه‌السّلام در پی توهم اراده قتل خود از سوی آن حضرت اعتراض کرد. «فلما ان اراد ان یبطش بالذی هو عدو لهما قال یـموسی اترید ان تقتلنی کما قتلت نفسا بالامس ان ترید الا ان تکون جبارا فی الارض وما ترید ان تکون من المصلحین.» برخی از اهل کتاب بر گمراه کردن مسلمانان از اسلام اراده کرده بودند. «الم تر الی الذین اوتوا نصیبا من الکتـب یشترون الضلــلة ویریدون ان تضلوا السبیل». ۲۱ - اراده بر گناهاراده انسان در گناه دخیل است. ولقد همت به و هم بها... • واستبقا الباب... قالت ما جزاء من اراد باهلک سوءا... («هم» در لغت معانی گوناگونی دارد که یکی از آنها عزم بر فعل است.) [۸۸]
مجمع البیان، طبرسی، ذیل آیه.
فرجع موسی الی قومه غضبـن اسفا قال یـقوم... افطال علیکم العهد‌ام اردتم ان یحل علیکم غضب من ربکم فاخلفتم موعدی. انسان، خواهان آزادی برای گناه است. بل یرید الانسـن لیفجر امامه. اراده هابیل مبنی بر مسئولیت قابیل در برابر گناه قتل تعلق گرفت. انی ارید ان تبوا باثمی واثمک... (آیه مربوط به داستان هابیل و قابیل است. مقصود هابیل این است که من تهاجمی را بر ضد تو آغاز نمی‌کنم و هرگز قصد کشتن تو را نخواهم کرد تا در درگیری احتمالی، تو مهاجم باشی و در نتیجه اگر تو تلف شدی و یا من کشته شدم در هر صورت گناه به گردن تو افتد.) [۹۲]
مجمع البیان، طبرسی، ذیل آیه.
خضر علیه‌السّلام، خواهان آسیب زدن به کشتی جهت حفظ آن از تصاحب غاصبانه بود. اما السفینة فکانت لمسـکین یعملون فی البحر فاردت ان اعیبها وکان وراءهم ملک یاخذ کل سفینة غصبا. ۲۲ - اراده بر مکرخدا به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم از اراده مشرکان دایر بر فریب دادن آن حضرت هشدار دادند. وان یریدوا ان یخدعوک فان حسبک الله... مشرکان، خواهان نیرنگ زدن نسبت به ابراهیم علیه‌السّلام بودند. قالوا ءانت فعلت هـذا بـالهتنا یـابرهیم• وارادوا به کیدا فجعلنـهم الاخسرین. فارادوا به کیدا فجعلنـهم الاسفلین. مشرکان، خواهان نیرنگ زدن به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم بودند ام یریدون کیدا فالذین کفروا هم المکیدون. ۲۳ - موارد دیگر اراده در قرآناهل کتاب، خواستار نابودی اسلام بودند. «اتخذوا احبارهم ورهبـنهم اربابا من دون الله... • یریدون ان یطفـوا نور الله بافوههم ویابی الله الآ ان یتم نوره ولو کره الکـفرون.» واذ قال موسی لقومه یـقوم لم تؤذوننی وقد تعلمون انی رسول الله الیکم... • واذ قال عیسی ابن مریم یـبنی اسرءیل انی رسول الله الیکم مصدقا لما بین یدی من التوریة و مبشرا برسول یاتی من بعدی اسمه احمد فلما جاءهم بالبینـت قالوا هـذا سحر مبین• یریدون لیطفـوا نور الله بافوههم والله متم نوره ولو کره الکـفرون. مجرمان، خواهان نامه عمل خود به صورت گشوده شده در قیامت بودند. «عن المجرمین• بل یرید کل امری منهم ان یؤتی صحفا منشرة.» اراده نوح علیه‌السّلام برای نصیحت قوم خود، در صورت اراده خلاف آن از سوی خدا تأثیر ندارد. قال یا نوح... • ولاینفعکم نصحی ان اردت ان انصح لکم ان کان الله یرید ان یغویکم... هدایت گمراهان متعلق اراده برخی از مسلمانان بود. «... اتریدون ان تهدوا من اضل الله...» قوم لوط، خواستار همجنس بازی بودند. «ولما جآءت رسلنا لوطا سیء بهم... • وجآءه قومه یهرعون الیه ومن قبل کانوا یعملون السیـات قال یـقوم هـؤلاء بناتی هن اطهر لکم فاتقوا الله... • قالوا لقد علمت ما لنا فی بناتک من حق وانک لتعلم ما نرید.» شوهر در طلاق همسر و ازدواج با زن دیگر اختیار دارد. «وان اردتم استبدال زوج مکان زوج وءاتیتم احدیهن قنطارا فلاتاخذوا منه شیـا...» («وان اردتم...» یعنی اگر خواستید بعضی از زنان خود را طلاق داده و با زنان دیگر ازدواج کنید...) [۱۱۱]
المیزان، علامه طباطبایی، ذیل آیه.
۲۴ - پانویس۲۵ - منبعفرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «موارد اراده». رده‌های این صفحه : اراده | موضوعات قرآنی
|