المهذب‌البارع فی شرح المختصرالنافع (کتاب)علامه جمال الدین ابو العباس احمد بن محمد بن فهد اسدی حلی، معروف به ابن فهد (م ۸۴۱ ق)، مؤلف کتاب المهذب البارع فی شرح المختصر النافع نام دیگر کتاب جامع الدقائق و کاشف الحقایق، می باشد. [۳]
روضات الجنات، ج۱، ص۷۲.
۱ - اعتبار کتابکتاب المهذب البارع تالیف علامه احمد بن فهد حلی (م ۸۴۱ ق) یکی از بهترین شروح مختصر النافع است. مؤلف دارای دو شرح بر مختصر النافع می‌باشد که یکی شرح صغیر به نام «المقتصر من شرح المختصر» می‌باشد و دیگری شرح کبیر موسوم به «مهذب البارع» است. کتاب مهذب البارع در بردارنده تعاریف، نکات و تنبیهات با ارزش است که در سایر شروح مختصر النافع دیده نمی‌شود و اصحاب و بزرگان از فقها نیز به آن‌ها متعرض نشده‌اند. در این کتاب دلایل و براهین فقهای بزرگوار به صورت وسیعی نقل شده و هم چنین در هر قسمت تعاریف موضوعات آن به بهترین وجه ذکر شده است. مؤلف همچنین نهایت تلاش خود را در بیان نظریات مخالف و حتی اقوال نادر و کمیاب انجام داده است و دلایل تردید و شک در ذهن و عبارت‌های محقق حلی در مختصر النافع را در مسائل گوناگون طرح نموده است. ۲ - علت نگارشوی در مقدمه کتاب علت نگارش آن را این چنین بیان نموده است: هنگامی که عده‌ای از فضلا و بزرگان تالیف کتابی را از من خواستند که اسرار مختصر النافع را بیان نماید و خواننده را به عمق مطالب آن برساند و اختلافات در بین فقهای بزرگ را همراه با دلایل مورد اعتماد آن‌ها و جواب آن‌ها را بیان نماید، تصمیم گرفتم این کتاب را بنویسم. این کتاب به اصطلاح شرح بالقول (قوله... اقول) می‌باشد. ۳ - تالیف و انتشارکتاب مهذب البارع در سال ۸۰۳ ق به پایان رسیده است. کتاب موجود توسط مؤسسه انتشارات اسلامی، تابع جامعه مدرسین در قم انتشار یافته است. جلد اول آن در سال ۱۴۰۷ ق و جلد دوم آن در جمادی الاول سال ۱۴۱۱ ق و جلد سوم آن در ذی الحجة سال ۱۴۱۱ ق چاپ شده است. ۴ - نسخههاعلامه آقا بزرگ تهرانی در الذریعة نسخه‌هایی از این کتاب را ذکر نموده است که به بعضی اشاره می‌شود. نسخه خطی که نویسنده آن عبدالله بن علی معروف به ابن غذافة که در سال ۹۱۶ ق نوشته شده است. [۵]
طبقات اعلام الشیعة، ج۴، ص۱۳۲.
نسخه دیگر از عباس بن فضل عبادی که در سال ۹۶۹ ق نگاشته شده است. [۶]
طبقات اعلام الشیعة، ج۴، ص۱۱۶.
نسخه دیگر از علی بن کامل بن منصور که در سال ۹۸۳ ق نگاشته شده است. [۷]
طبقات اعلام الشیعة، ج۴، ص۱۶۰.
در نگارش کتاب موجود از ۵ نسخه خطی مهذب البارع و یک نسخه مختصر النافع استفاده شده است که به بعضی از آن‌ها اشاره می‌شود: ۴.۱ - بعض نسخ خطی۱- نسخه کتابخانه آیة الله عظمی مرعشی نجفی (قده) که در سال ۸۳۵ ق در عصر مؤلف نوشته شده است و پس از قرائت در نزد مؤلف، مورد تایید او واقع شده است. این کتاب با رمز «الف» مشخص شده است و از کتاب طهارت تا آخر کتاب نکاح می‌باشد. ۲- نسخه کتابخانه آیة الله حاج سید مصطفی صفائی خوانساری که نسخه تصحیح شده است و با رمز «ب» مشخص شده است و از کتاب طهارت تا آخر کتاب دیات می‌باشد. ۳- نسخه با ارزش و نفیس کتابخانه آستان قدس رضوی در مشهد که قسمت‌هایی از آن از نسخه مصنف استنساخ شده است و با رمز «ج» مشخص شده است و از اول کتاب طهارت تا آخر کتاب دیات است. ۴- نسخه کتابخانه مدرسه فیضیه در قم که در آخر کتاب نکاح آن نوشته شده است، در سال ۹۸۲ ق بوسیله محمد بن صالح سعدی نگاشته شده است و با رمز «ه» مشخص شده و از اول کتاب طهارت، تا آخر دیات است. اما نسخه مختصر النافع، از کتابخانه مدرسه فیضیه می‌باشد که ناسخ و زمان نگارش آن مشخص نیست و با رمز «و» مشخص شده است. ۵ - تقسیم بندی مطالباگر چه کتاب مهذب البارع شرح کامل مختصر النافع می‌باشد و نسخ خطی آن از کتاب طهارت تا آخر کتاب دیات می‌باشد اما در چاپ موجود آن از کتاب طهارت تا آخر کتاب ایلاء وجود دارد و بنابراین قسمت عبادات، معاملات و قسمتی از ایقاعات را در بردارد. جلد اول، کتاب‌های طهارت، صلاة، زکات و خمس را در بردارد. در جلد دوم کتاب‌های صوم، اعتکاف، حج و جهاد که انتهای قسمت عبادات است و هم چنین کتاب‌های تجارت، رهن، حجر، ضمان، صلح، شرکت، مضاربه و مساقات را شامل می‌شود. در جلد سوم کتاب‌های ودیعه و عاریه، اجاره، وکالت، وقوف و صدقات و هبات، سبق و رمایه، وصایا و نکاح که انتهای قسمت معاملات است و هم چنین کتاب‌های خلع و مبارات، ظهار و ایلاء را در بردارد. کتاب طهارت شامل چهار رکن می‌باشد که عبارتند از: انواع آب‌ها، طهارت با آب، طهارت با خاک و نجاسات. کتاب زکات نیز شامل مباحث وجوب زکات، اقسام زکات، مستحبات زکات و مستحق زکات است. کتاب تجارت شامل هشت فصل است که عبارتند از آنچه با آن خرید و فروش می‌شود، بیع و آداب آن، انواع خیارات، لواحق بیع، بیع میوه‌ها، بیع حیوان، بیع سلف. ۶ - گفتار بزرگانالذریعة: المهذب البارع فی شرح النافع فی مختصر الشرائع المعروف ب «المختصر النافع» لابن فهد حلی، اورد فی کل مسالة اقوال الاصحاب و ادلة کل قول و بین الخلاف فی کل مسالة خلافیة و عین المخالف و ان کان نادرا و اشار الی وجه التردد من المصنف لدلیل القدح فی خاطره. الکنی و الالقاب: جمال السالکین ابو العباس احمد بن محمد بن فهد الحلی الاسدی، صاحب المقامات العالیة و المصنفات الفائقة، کالمهذب البارع شرح المختصر النافع و الموجز و التحریر و عدة الداعی و التحصین و اللمعة الحلیلیة و غیر ذلک. درالذریعة پس از بیان نسخه‌ای از المهذب البارع این شعر را آورده است: اذا اشکل الامر فی المختصر و رمت علی حلة المقتصر فلذا بالمهذب فی شرحه فان لم تجده فبالمقتصر. در خطبه مؤلف برای کتاب المقتصر من شرح المختصر آمده است: فان احببت ان شرح فی ریاض هذا الکتاب و تفوز باللباب و تجیئ ثمار الفوائد و تصل الی اسنی المقاصد فعلیک بکتابنا الکبیر. و در آخر کتاب المقتصر این گونه می‌گوید: و لیکن هذا آخر ما نورده فی هذا المقتصر و من اراد الاستقصاء بذکر الادلة و ایراد حجج کل فریق و بیان ما یرد علیها من الاعتراضات و ذکر ما یلیق بالباب من التعریفات و اظهار ما یحسن من التنبیهات فعلیه بکتابنا الکبیر اعنی المهذب البارع، فانه بلغ فی ذلک الغایة. ۷ - پانویس
۸ - منبعنرم افزار مجموعه آثار محقق حلي، مرکز تحقيقات کامپيوتري علوم اسلامي. رده‌های این صفحه : آثار محقق حلی
|