منتهی الآمال فی تاریخ النبی و الآلکتاب منتهی الامال فی تواریخ النبی والآل اثر شیخ عباس قمی (م ۱۳۵۹ ه. .ق)، درباره زندگانی معصومین (علیهم‌السلام) می‌باشد. ۱ - معرفی کتاباین کتاب به زبان فارسی و درباره تاریخ چهارده معصوم (علیهم‌السّلام) از مشهورترین کتاب‌ها می‌باشد که مورد استفاده عموم بوده و در بین مردم و علماء از جایگاه والائی برخوردار است. مؤلف در این کتاب به هر معصوم فصلی را اختصاص داده و به تفصیل بحث می‌کند. در زندگی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به ذکر معجزات، ایام جوانی، اوصاف و فضائل و وقایع بعد از پیامبری و هجرت آن حضرت به ترتیب سال هجری به حوادث هر سال اشاره می‌کند. ذکر دقیق اولاد احوال، نحوه شهادت و زندگانی ائمه (علیهم‌السلام) و حوادث دوران هر امام (علیه‌السّلام)، از امتیازات این کتاب می‌باشد. کتاب یاد شده دو جلد بوده و در جلد اوّل از پیامبر شروع و تا زندگی امام حسین (علیه‌السّلام) بحث می‌کند. در دوره امام حسین (علیه‌السّلام) واقعه عاشورا را به طور دقیق با ذکر شهدای کربلا بحث می‌نماید و در جلد دوّم به ذکر احوال سایر معصومان می‌پردازد. ۲ - وضعیت نشراین کتاب به جهت شهرتی که در بین مردم دارد، چاپ‌های متعدد دارد. یکی از چاپ‌ها در سال ۱۴۱۲ ه.ق، در دو جلد به زبان فارسی از انتشارات هجرت منتشر شده است. همچنین این کتاب به زبان عربی و اردو نیز ترجمه شده و به وسیله ناصر باقری بید هندی تحقیق و توسط انتشارات دلیل ما به چاپ رسیده است. نیز به وسیله آقای رضا استادی تلخیص و در چند جلد رقعی به چاپ رسیده است. به وسیله آقای امیر مراد حاصل نیز بازنویسی، ساده‌نویسی و نقاشی شده است. ۳ - نقد منتهیالآمالبا وجود آنکه این اثر، پس از نفس المهموم و در دهه آخر زندگی مؤلف نوشته شده و حاصل آخرین مطالعات، تاملات و بررسی‌های وی است، بخش مربوط به امام حسین (علیه‌السّلام) و گزارش قیام عاشورا _که مورد بررسی این نگاشته است_ از نقل گزارش‌های ضعیف، مصون نمانده است. ۳.۱ - مبحث مربوط به امام حسینباب پنجم که مربوط به امام حسین (علیه‌السّلام) است، نسبت به باب‌های دیگر، حجیم‌تر است و حدود یک پنجم کتاب را دربرمیگیرد. این باب دارای چهار مقصد و یک خاتمه است و هر مقصد دارای چندین فصل است. مقصد اول که چهار فصل است، درباره ولادت آن حضرت و برخی از مناقب وی و برخی از اخبار درباره ثواب گریستن بر حضرت و اخباری درباره شهادت وی است. مقصد دوم که دارای هفت فصل است، به قیام آن حضرت از آغاز تا ورود به کربلا و شهادت مسلم بن عقیل و دو کودکش پرداخته است. مقصد سوم که پنج فصل است، از ورود امام حسین (علیه‌السّلام) به کربلا تا شهادتش است. مقصد چهارم که دارای دوازده فصل است، به وقایع پس از شهادت امام (علیه‌السّلام) و بردن اسرا به شام و کوفه و خطبه‌های امام سجاد (علیه‌السّلام) و حضرت زینب و دیگران تا بازگشت اهل بیت (علیه‌السّلام) به مدینه و نیز برخی از مراثی درباره آن حضرت و نیز معرفی فرزندان امام (علیه‌السّلام) پرداخته است. خاتمه درباره مطالبی از قبیل اهمیت برپایی مجالس عزاداری و انتقاد از وضعیت روضه خوانی و عزاداری و چنان که در نفس المهموم نیز نگاشته است، پند و اندرزهایی به اهل منبر و ذاکران مصائب امام حسین (علیه‌السّلام) است. تاریخ پایان نگارش کتاب، شب ۲۳ رمضان سال ۱۳۵۰ قمری است. [۱]
قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، ج۳، ص۲۱۴۸، تحقیق ناصر باقری بیدهندی.
۳.۲ - گزارش‌های ضعیفبا وجود آنکه این اثر، پس از نفس المهموم و در دهه آخر زندگی مؤلف نوشته شده و حاصل آخرین مطالعات، تاملات و بررسی‌های وی است، بخش مربوط به امام حسین (علیه‌السّلام) و گزارش قیام عاشورا _که مورد بررسی این نگاشته است_ از نقل گزارش‌های ضعیف، مصون نمانده است. از این رو برخی از گزارش‌ها همانند گزارش چگونگی به میدان رفتن و نبرد حضرت عباس، [۲]
قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، ج۲، ص۸۸۲_ ۸۸۵.
گزارش وداع امام (علیه‌السّلام) با زنان اهل بیت (علیه‌السّلام) ، [۳]
قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، ج۲، ص۸۸۷_ ۸۸۸.
جریان رفتن امام حسین (علیه‌السّلام) با اسبش کنار شریعه فرات و تعارف کردن آب به یکدیگر [۴]
قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، ج۲، ص۸۹۸_ ۸۹۹.
گزارش وداع دوم امام (علیه‌السّلام)، [۵]
قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، ج۲، ص۸۹۹_ ۹۰۰.
[۶]
مجلسی، محمد باقر، جلاء العیون، ص۳۷۴.
[۷]
واعظ کاشفی، روضة الشهداء، ص۴۳۳.
نقل گزارش ابن شهرآشوب درباره کشته شدن ۱۹۵۰ نفر به دست امام (علیه‌السّلام) [۸]
قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، ج۲، ص۸۹۷.
و جریان مسلم جصاص، [۹]
قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، ج۲، ص۹۳۶_ ۹۳۸.
از منقولات ضعیف و غیرمعتبر این کتاب هستند.۳.۳ - ارزش کتاب منتهی الآمالبا این وجود، این اثر از آثار کم نظیر و ارزشمند در روایت تاریخ عاشوراست. از این رو از این نگاشته، استقبال بسیار شده و تاکنون چاپ‌های متعدد و گوناگونی از آن به بازار عرضه شده است. در سال‌های اخیر، یک چاپ سه جلدی با تصحیح و تحقیق آقای ناصر باقری بیدهندی، منتشر شده که بهترین چاپ است. همچنین این کتاب تاکنون دو بار به عربی ترجمه شده است؛ ترجمه نخست آن را نویسنده سوری دکتر نادر التقی، و ترجمه دوم را سید هاشم میلانی انجام داده‌اند. ۴ - منبعسایت اندیشه قم،برگرفته از مقاله «منتهی‌الآمال». پیشوایی، مهدی، مقتل جامع سیدالشهداء، ج۱، ص۱۴۱_۱۴۳. رده‌های این صفحه : آثار محدث قمی | بررسی و نقد مقاتل | تاریخ زندگانی امام حسین | تاریخ نگاری | کتب تاریخی شیعه | مقتل نگاری | نهضت عاشورا
|