محمد بن عثمان عمریابوجعفر محمد بن عثمان بن سعید عمری (متوفای ۳۰۵ق)، فرزند عثمان بن سعید عمری، دومین نایب خاص از نواب چهارگانه امام مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) بود. وی حدود چهل سال در عصر غیبت صغری نیابت امام زمان را بر عهده داشت، از این‌رو توانست مسائل فقهی، کلامی، اجتماعی و ... بیشتری از حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالي‌فرجه‌الشريف) بپرسد. محمد بن عثمان، دارای منزلت خاصی در نزد شیعیان بود و با وجود مخالفت‌هایی که از سوی مدعیان دروغین نیابت با وی صورت می‌گرفت، توانست جایگاه نیابت را به‌گونه‌ای شایسته محافظت کند. مرقد ایشان امروزه در محله خلانی بغداد واقع شده است. ۱ - نیابت امام زماندومین نایب از نواب چهارگانه امام زمان (عجل‌الله‌تعالي‌فرجه‌الشريف)، محمد بن عثمان، فرزند نایب نخست است. وی پیش از آن، در زمان زندگی پدرش، از سوی امام عسکری (علیه‌السلام) به نیابت امام غایب معرفی شده بود. بدین‌صورت که آن حضرت، هنگامی که گروهی از شیعیان یمن در شهر سامرا به حضورش شرف‌یاب شدند، عثمان بن سعید را نزد خود فرا خواند و بر وکالت و وثاقت او تصریح کرد. سپس فرمود: گواه باشید عثمان بن سعید عمری، وکیل من است و فرزندش محمد بن عثمان وکیل فرزند من، مهدی شماست. عثمان بن سعید هنگام مرگ خود، به دستور حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالي‌فرجه‌الشريف) نیابت را به فرزند خود، محمد سپرد. افزون بر آن، حضرت ولی‌عصر (علیه‌السلام) نیز در توقیعاتی، به نیابت او تصریح فرمود. در بخشی از آن توقیع‌ها چنین می‌خوانیم: ... و اما محمد بن عثمان عمری، (خداوند سبحانه و تعالی از او و پدرش خشنود و راضی باشد!) همانا او مورد وثوق من و نوشته او، نوشته من است. ۲ - وثاقتمحمد بن عثمان، با وجود مخالفت‌هایی که از سوی مدعیان دروغین نیابت با وی صورت می‌گرفت و با وجود فشارهایی که از حاکمان و خلفای آن دوران بر وی وارد می‌شد، توانست جایگاه نیابت ولی‌عصر (عجل‌الله‌تعالي‌فرجه‌الشريف) را به‌گونه‌ای شایسته نگه داشته، امور واگذار شده را به شایستگی انجام دهد، او نگذاشت غالیان با ترفندهای دروغین، شیعیان را متوجه خود سازند و نیابت او را متزلزل کنند، از این‌رو دوست‌داران امامان (علیهم‌السلام) هیچ‌گاه درباره نیابت و وثاقت وی شک و تردید نکردند. ۳ - مدت نیابتمدت نیابت نایب دوم حدود چهل سال به طول انجامید، از این‌رو توانست مسائل فقهی، کلامی، اجتماعی و... بیشتری از حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالي‌فرجه‌الشريف) پرسیده، پاسخ‌ها را در اختیار مردم قرار دهد. ۴ - ویژگیهامحمد بن عثمان ویژگی‌هایی دارند که عبارت است از: وی فرزند نخستین نایب بود، از این‌رو از موقعیت نیابت به‌طور کامل آگاهی داشت. همانند پدرش، از سوی دو امام به نیابت امام زمان (علیه‌السلام) نصب شده بود. در مقایسه با دیگر نایبان، زمان بیشتری نایب حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالي‌فرجه‌الشريف) بود. وی مرجع و پناهگاه شیعیان در مسائل کلامی، فقهی، اجتماعی و ... بود. افزون بر رسیدگی به امور شیعیان، از حساس‌ترین وظایف او در دوران نیابت، مبارزه با مدعیان دروغین نیابت بود. ۵ - وفاتابوجعفر محمد بن عثمان، طبق دیدگاه مشهور، در سال ۳۰۵ق در آخر ماه جمادی الاولی درگذشت. ۶ - مرقد [۵]
غفارزاده، علی، پژوهشی پیرامون زندگانی نواب خاص امام زمان (علیه‌السلام)، ص۲۳۰، به نقل از الغیبه شیخ طوسی.
مرقد باشکوه نائب دوم امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف)، در خیابان باب الکوفه شهر بغداد و در منطقه رصافه واقع شده و بسیار مورد توجه اهالی است. این مرقد اکنون در محله خلانی واقع شده و آرامگاه محمد بن عثمان بارها مورد ترمیم و بازسازی واقع شده است. در سال ۱۳۴۹ق مرقد و مسجد آن بازسازی شد. در سال ۱۳۹۴ق به همت سید محمد حیدری، کتابخانه بزرگی در کنار مقبره و مسجد جامع خلانی تاسیس شد. [۷]
حرزالدین، محمد، مراقد المعارف، ج۲، ص۲۷۸.
در طول سه دهه قبل، ملحقات زیادی به مجموعه آستان محمد بن عثمان انجام شد که شامل صحن وسیع و دیوارکشی آن، گلدسته و آئینه‌کاری داخل حرم است. تمام دیوارهای خارج بقعه، کاشی‌کاری شده و گنبد بنا نیز به قطر ۱۰ و ارتفاع بیش از ۱۲ متر است که سراسر آن با کاشی‌های نره‌ای فیروزه‌ای پوشش یافته است. بر اثر انفجار خودروی بمب‌گذاری شده در کنار مسجد خلانی که در میدانی به همین نام در محله قدیمی سنکِ بغداد واقع است و به قصد آسیب‌رسانی به مقبره نائب دوم بوده، چهل تن کشته و ده‌ها زخمی برجا نهاد و بخشی از مسجد ویران شده است. ۷ - پانویس
۸ - منبع• سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۳۸۱، برگرفته از مقاله «محمد بن عثمان بن سعید عمری». • فقیه بحرالعلوم، محمدمهدی، زیارتگاه‌های عراق، برگرفته از مقاله «مرقد محمد بن عثمان بن سعید عَمروی»، ج۱، ص۳۵۲. رده‌های این صفحه : اصحاب امام زمان | اصحاب امام عسکری | درگذشتگان سال 305 (قمری) | شخصیت‌های قرن 3 (قمری) | شخصیت‌های قرن 4 (قمری) | غیبت صغری | مدفونان در بغداد | مهدویت | نواب اربعه | یاران امام زمان
|