محمد بن شعیب بیهقیبیهقی، ابوالحسن محمد بن شُعَیب نیشابوری، فقیه و مدرس شافعی در سده سوم و چهارم است. ۱ - مشخصاتاز تاریخ تولد و نحوه تحصیلش اطلاع چندانی در دست نیست، جز آن‌که در خراسان از ملازمان و شاگردان ابوبکربن خزیمه (متوفی ۳۱۲) بوده و در آن‌جا از مشایخی چون محمدبن ابراهیم بوشنجی (متوفی ۲۹۰)، ابوبکر جارودی، و داوودبن حسین حدیث شنیده است. [۱]
عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشافعیه الکبری، ج۳، ص۱۷۳، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۹۶۴ـ۱۹۷۶.
[۲]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۱، ص۴۳۹، چاپ عبدالله عمر بارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۳]
محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر والاعلام، ج۱، ص۱۶۱، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۳۲۱ـ۳۳۰ ه، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
۲ - فعالیت علمیوی برای ادامه تحصیل به بغداد رفت و از علمایی چون محمدبن جریرطبری و ابوالحسن احمدبن حسن صوفی حدیث شنید، همچنین مدتی طولانی در آن‌جا ملازم و مصاحب ابوالعباس ابن سُرَیج، فقیه معروف شافعی (متوفی ۳۰۶)، بود و از وی بهره علمی بسیار برد. [۴]
عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشافعیه الکبری، ج۳، ص۱۷۳، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۹۶۴ـ۱۹۷۶.
[۵]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۱، ص۴۳۹، چاپ عبدالله عمر بارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۶]
محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر والاعلام، ج۱، ص۱۶۱، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۳۲۱ـ۳۳۰ ه، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
[۷]
عبدالرحیم بن حسن اسنوی، طبقات الشافعیه، ج۱، ص۱۰۶، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
پس از تکمیل تحصیلات، به نیشابور بازگشت و به تدریس و تربیت شاگردان پرداخت. ۳ - شاگرداناز شاگردان او ابوالولید حسّان بن محمد قرشی نیشابوری (متوفی ۳۴۹)، مؤسس نخستین مدرسه شافعی در نیشابور، و ابوسهل صعلوکی (متوفی ۳۶۹)، فقیه نامور شافعی در عصر خود، نام برده شده اند (. [۸]
عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشافعیه الکبری، ج۳، ص۱۷۳، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۹۶۴ـ۱۹۷۶.
[۹]
عبدالرحیم بن حسن اسنوی، طبقات الشافعیه، ج۱، ص۱۰۶، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
۴ - خصایصبیهقی از فقیهان پرهیزکار و محتاط بود و در فصاحت و بلاغت شهرت داشت. [۱۰]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۱، ص۴۳۹، چاپ عبدالله عمر بارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۱۱]
عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشافعیه الکبری، ج۳، ص۱۷۳، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۹۶۴ـ۱۹۷۶.
سبکی و سمعانی ، [۱۲]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۱، ص۴۳۹، چاپ عبدالله عمر بارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۱۳]
عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشافعیه الکبری، ج۳، ص۱۷۳، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۹۶۴ـ۱۹۷۶.
به نقل از ابوسهل صُعلوکی، نحوه امتناع بیهقی را از پذیرش منصب قضای ری یا شاش، که ابوالفضل بلعمی وزیر به او پیشنهاد کرده بود، روایت کرده اند.
۵ - درگذشتبیهقی در ۳۲۴ درگذشت. [۱۴]
عبدالرحیم بن حسن اسنوی، طبقات الشافعیه، ج۱، ص۱۰۷، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
[۱۵]
عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشافعیه الکبری، ج۳، ص۱۷۳، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۹۶۴ـ۱۹۷۶.
۶ - فهرست منابع(۱) عبدالرحیم بن حسن اسنوی، طبقات الشافعیه، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷. (۲) محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر والاعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۳۲۱ـ۳۳۰ ه، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۴. (۳) عبدالوهاب بن علی سبکی، طبقات الشافعیه الکبری، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۹۶۴ـ۱۹۷۶. (۴) عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، چاپ عبدالله عمر بارودی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸. ۷ - پانویس
۸ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بیهقی»، شماره۲۵۴۸. |