قبیله حربحرب، قبیله‌ای بزرگ و مقتدر در عربستان‌سعودی بود. ۱ - معرفی اجمالیسرزمین این قبیله از مَرظَهران در نزدیکی مکه تا ماورای قَصیم، به شکل زاویه‌ای که رأس آن در وادی حَمْضْ در مغرب مدینه است، امتداد دارد. طول این منطقه ۱۰۰ ۱ کیلومتر و عرض آن بین صد تا سیصد کیلومتر است. [۱]
عاتق بلادی، نسب حرب، ج۱، ص۱۹۸، مکه ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
این قلمرو بخشهایی از نجد و حجاز را در بردارد. جمعیت آن حدود چهارصد هزار تن است. [۲]
سلطان طریخم سرحانی، جامع انساب قبائل العرب، ج۱، ص۵۴، دوحه: دارالثقافة.
نیای این خاندان سعدبن سعدبن خولان ، و حرب یکی از پنج فرزند او بود. حرب نیز چهار فرزند داشت. با افزایش و گسترش نسلها، قبیله حرب نیز گسترده‌تر و قوی‌تر شد. [۳]
بن‌حائک، کتاب الأکلیل، ج۱، ص۳۹۲ـ۳۹۳، چاپ محمدبن علی أکوع، بغداد ۱۳۹۷/۱۹۷۷.
[۴]
فؤاد حمزه، قلب جزیرة العرب، ج۱، ص۱۴۸ـ۱۴۹، ریاض ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
[۵]
قلب جزیرة العرب، ریاض ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
[۶]
عمررضا کحّاله، معجم قبائل العرب القدیمة و الحدیثة، ج۲، ص۲۹۶، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
[۷]
عمررضا کحّاله، معجم قبائل العرب القدیمة و الحدیثة، ج۲، ص۸۱۱، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
[۸]
عمررضا کحّاله، معجم قبائل العرب القدیمة و الحدیثة، ج۲، ص۸۲۸، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
[۹]
عمررضا کحّاله، معجم قبائل العرب القدیمة و الحدیثة، ج۱، ص۱۰۹۰، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
[۱۰]
عاتق بلادی، نسب حرب، ج۱، ص۴۵ـ۴۶، مکه ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
[۱۱]
عاتق بلادی، نسب حرب، ج۱، ص۵۶ـ۵۸، مکه ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
[۱۲]
عاتق بلادی، نسب حرب، ج۱، ص۸۴ـ ۱۰۶، مکه ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
[۱۳]
محمد سلیمان طیب، موسوعة القبائل العربیة، ج۴، ص۸۱۵، قاهره ۱۴۲۱/۲۰۰۱.
[۱۴]
محمد سلیمان طیب، موسوعة القبائل العربیة، ج۴، ص۸۱۸ـ۸۲۳، قاهره ۱۴۲۱/۲۰۰۱.
[۱۵]
محمد سلیمان طیب، موسوعة القبائل العربیة، ج۴، ص۸۲۸ـ ۸۲۹، قاهره ۱۴۲۱/۲۰۰۱.
[۱۶]
محمد سلیمان طیب، موسوعة القبائل العربیة، ج۴، ص۸۳۹ـ۸۴۳، قاهره ۱۴۲۱/۲۰۰۱.
[۱۷]
محمد سلیمان طیب، موسوعة القبائل العربیة، ج۴، ص۸۵۲ـ ۸۵۳، قاهره ۱۴۲۱/۲۰۰۱.
[۱۸]
عباس عزاوی، عشائر العراق، ج۱، ص۳۰۹ـ۳۱۰، بغداد ۱۹۳۷ـ۱۹۵۶، چاپ افست قم ۱۳۷۰ش.
۲ - پیشینهسرزمین اصلی این قبیله نخست در اطراف صَعْدَه در یمن بود. [۱۹]
عاتق بلادی، نسب حرب، ج۱، ص۳۳، مکه ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
جنگهای خونین خانوادگی بین سعد بن سعد و ربیعة بن سعد ، بنی‌حرب را به سوی حجاز راند و آن‌ها در عَرَج و فَرعْ و اطراف آن مستقر شدند. [۲۰]
عاتق بلادی، نسب حرب، ج۱، ص۱۱۸، مکه ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
محدوده آن‌ها به تدریج گسترش یافت. عده‌ای از آنان در وادی رُمَّه و وادی لِیث ساکن شدند و در منطقه میان خیبر و مدینه با قبایل بَلّی و جُهَینَه هم جوار بودند. [۲۱]
ابن‌حائک، صفة جزیرةالعرب، ج۱، ص۲۴۴، چاپ محمدبن علی أکوع، صنعا ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۲۲]
عاتق بلادی، نسب حرب، ج۱، ص۴۲، مکه ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
[۲۳]
عاتق بلادی، نسب حرب، ج۱، ص۷۸، مکه ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
[۲۴]
عاتق بلادی، نسب حرب، ج۱، ص۸۴، مکه ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
[۲۵]
عاتق بلادی، نسب حرب، ج۱، ص۲۱۵، مکه ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
بخشی از آنان نیز به عراق رفتند و اکنون برخی از رؤسای این قبیله در عراق و برخی در حجاز هستند. [۲۶]
سلطان طریخم سرحانی، جامع انساب قبائل العرب، ج۱، ص۵۵، دوحه: دارالثقافة.
۲.۱ - چشمه‌های فراوانچشمههای فراوان بین مرظهران و مدینه ــ که هر یک می‌توانست آب حدود چهارصد تن را تأمین کند و چاههای متعدد موجود در منطقه، نیز امکان صید ماهی از دریای سرخ و مهم‌تر از همه کثرت حاجیانی که بین مکه و مدینه رفت و آمد می‌کردند و احتیاج به وسیله نقلیه‌ای چون شتر داشتند، سبب شد که این منطقه، قبیله حرب را، که پرورش‌دهندگان شتر بودند، به خود جذب کند. [۲۷]
عاتق بلادی، نسب حرب، ج۱، ص۲۲۷ـ۲۲۹، مکه ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
به‌رغم سرکشیها و شورشهای این قبیله و نا امن کردن منطقه، که موجب درگیریهای مستمر شریفهای مکه با آن‌ها می‌شد، [۲۸]
محمد سلیمان طیب، ج۴، ص۸۸۶ـ ۸۸۹ محمد سلیمان طیب، ج ۴، ص ۸۹۷، محمد سلیمان طیب، موسوعة القبائل العربیة، قاهره ۱۴۲۱/۲۰۰۱.
[۲۹]
محمد سلیمان طیب، ج ۴، ص ۸۹۴ ۸۸۹ محمد سلیمان طیب، ج ۴، ص ۸۹۷، محمد سلیمان طیب، موسوعة القبائل العربیة، قاهره ۱۴۲۱/۲۰۰۱.
[۳۰]
احمد سباعی، تاریخ مکة: دراسات فی السیاسة و العلم و الاجتماع و العمران، ج۲، ص۳۶۹ـ۳۷۰، مکه ۱۴۲۰/ ۱۹۹۹.
[۳۱]
احمد سباعی، تاریخ مکة: دراسات فی السیاسة و العلم و الاجتماع و العمران، ج۲، ص۳۹۳ـ۳۹۴، مکه ۱۴۲۰/ ۱۹۹۹.
[۳۲]
احمد سباعی، تاریخ مکة: دراسات فی السیاسة و العلم و الاجتماع و العمران، ج۲، ص۴۴۱ـ۴۴۴، مکه ۱۴۲۰/ ۱۹۹۹.
۲.۲ - حراست و امنیت و حمل و نقل حاجیانمسئولیت حراست و امنیت و حمل و نقل حاجیان نیز برعهده این قبیله گذاشته شد. هریک از شیوخ این قبیله از پنج تا شصت شتر داشتند و برای حمل هر مسافر از جده تا مکه چهار لیره طلا و از مکه تا مدینه هفت لیره طلا می‌گرفتند. آنان با درآمد کلانی که داشته‌اند، بیش از نُه قرن در این ناحیه زندگی کرده و به آبادانی آن پرداخته و برای تعلیم قرآن و نشر اسلام ، مساجدی در عُسْفان، غُران، خلیص، خوار، قُدَید، وادی فُرُع و وادی‌الصَفراء ساخته‌اند [۳۳]
عاتق بلادی، نسب حرب، ج۱، ص۲۲۷ـ۲۲۹، مکه ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
و برای دفاع از سرزمین، قلعه‌های بَدر، حَمرا، خِیف و بئرعباس را بنا کرده‌اند. [۳۴]
احمد سباعی، تاریخ مکة: دراسات فی السیاسة و العلم و الاجتماع و العمران، ج۲، ص۵۳۱ـ ۵۳۲، مکه ۱۴۲۰/ ۱۹۹۹.
۲.۳ - سیل مهیبدر ۱۰۸۹، سیلی مهیب در اطراف مدینه، که محل سکونت قبایل حرب بود، خسارات جانی و مالی فراوانی به بار آورد. [۳۵]
عبدالملک بن حسین عصامی مکی، سمط النجوم العوالی فی انباء الاوائل و التوالی، ج۴، ص۵۲۹ـ۵۳۰، قاهره ۱۳۸۰.
در ۱۲۲۶ که محمدعلی پاشا، والی مصر، با لشکری به فرماندهی فرزندش ینبع را اشغال کرد، سعودبن عبدالعزیر ، حاکم نجد ، به یاری افراد قبیله حرب، سپاهیان محمدعلی پاشا را شکست داد. [۳۶]
عبدالملک بن حسین عصامی مکی، سمط النجوم العوالی فی انباء الاوائل و التوالی، ج۱، ص۱۵۶ـ ۱۵۷، قاهره ۱۳۸۰.
قبیله حرب افراد جنگجویی بودند و در انقلاب اعراب برضد عثمانیان نقش مهمی ایفا کردند. [۳۷]
عاتق بلادی، نسب حرب، ج۱، ص۱۴۶، مکه ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
۲.۴ - تاثیرات جنگ جهانیدومپس از جنگ جهانی‌دوم، اوضاع اقتصادی ـ اجتماعی در عربستان دگرگون شد که بر روی افراد قبیله حرب نیز تأثیر مستقیم گذاشت. برخی از دلایل این دگرگونی عبارت بودند از: خشکسالی که کشاورزی این منطقه را بسیار تضعیف کرد؛ استفاده از وسایل نقلیه موتوری به جای شتر ، که خسارات مالی بسیاری به شترداران وارد کرد؛ روی آوردن اهالی منطقه به تعمیر خودرو به جای کشاورزی و دامداری ؛ تورم و گرانی سبب شد برخی مواد غذایی یافت نشود و گاه اوضاع به قدری وخیم می‌شد که دولت تازه تأسیس عربستان سعودی مواد غذایی و پوشاک به روستاها می‌فرستاد. اما نهضت سوادآموزی و کشاورزی از ۱۳۳۰ش فعالیتش را آغاز کرد و اکنون در میان قبیله حرب، تعداد زیادی پزشک ، افسر ، آموزگار و اهل قلم از خود اهالی وجود دارد. [۳۸]
محمد سلیمان طیب، موسوعة القبائل العربیة، ج۴، ص۹۷۵ـ۹۷۶، قاهره ۱۴۲۱/۲۰۰۱.
[۳۹]
عاتق بلادی، نسب حرب، ج۱، ص۲۳۰ـ۲۳۱، مکه ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
۳ - فهرست منابع(۱) ابن‌حائک، صفة جزیرةالعرب، چاپ محمدبن علی أکوع، صنعا ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۲) بن‌حائک، کتاب الأکلیل، چاپ محمدبن علی أکوع، بغداد ۱۳۹۷/۱۹۷۷. (۳) عاتق بلادی، نسب حرب، مکه ۱۳۹۹/۱۹۷۹. (۴) احمد سباعی، تاریخ مکة: دراسات فی السیاسة و العلم و الاجتماع و العمران، مکه ۱۴۲۰/ ۱۹۹۹. (۵) سلطان طریخم سرحانی، جامع انساب قبائل العرب، دوحه: دارالثقافة. (۶) ایوب صبری پاشا، مرآة جزیرة العرب، ترجمة و تعلیق احمد فؤاد متولّی و صفصافی احمد مرسی، قاهره ۱۴۱۹/۱۹۹۹. (۷) عثمان بن عبداللّه، عنوان المجد فی تاریخ النجد، ریاض: مکتبة الریاض الحدیثة. (۸) عباس عزاوی، عشائر العراق، بغداد ۱۹۳۷ـ۱۹۵۶، چاپ افست قم ۱۳۷۰ش. (۹) عبدالملک بن حسین عصامی مکی، سمط النجوم العوالی فی انباء الاوائل و التوالی، قاهره ۱۳۸۰. (۱۰) فؤاد حمزه، قلب جزیرة العرب، ریاض ۱۳۸۸/۱۹۶۸. (۱۱) عمررضا کحّاله، معجم قبائل العرب القدیمة و الحدیثة، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲. (۱۲) محمد سلیمان طیب، موسوعة القبائل العربیة، قاهره ۱۴۲۱/۲۰۰۱. ۴ - پانویس
۵ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حرب»، شماره ۶۰۰۸. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه جهان اسلام
|