فتح ذرایعفتح ذرایع تمسک به ابزار دستیابى به امور واجب را گویند . ۱ - تعریفواژه " فتح " در لغت به معناى گشودن و باز کردن است ؛ "ذرایع" جمع ذریعة به معناى "وسیله " است. در اصطلاح ، تمسک به وسیله اى را مى گویند که منجر به امرى شود که داراى مصلحت بوده و در نظر شارع مطلوب باشد . به بیان دیگر ، فتح ذرایع به معناى دست یافتن و در اختیار داشتن هر وسیله اى است که مقدمه رسیدن به واجب است ، تا بدین وسیله ، زمینه تحقق واجب فراهم گردد ؛ مثل آن که ، از طریق فتح ذرایع حکم به وجوب وضو مى گردد ؛ چرا که وضو از مقدمات پیدایش نماز است . فتح ذرایع سبب وجوب کارهاى مقدماتى حج ـ مقدمات حج ـ نیز مى گردد . فتح ذرایع در اصطلاح اصولیان امامی با اندکى تسامح " مقدمه واجب " نامیده مى شود . ۲ - در کتاب اصول الفقه الاسلامیدر کتاب "اصول الفقه الاسلامی" آمده است : "فتح الذرایع: معناه الاخذ بالذرایع اذا کانت النتیجة مصلحة ، لان المصلحة مطلوبة . قال القرافی: اعلم ان الذریعة کما یجب سدها ، یجب فتحها و تکره و تندب و تباح فان الذریعة هى الوسیلة ، فکما ان وسیلة المحرم محرمة فوسیلة الواجب واجبة کالسعى للجمعة و الحج ". [۱]
اصول الفقه الاسلامى، زحیلی، وهبه، ج۲، ص۸۷۳.
[۲]
منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامى ، جناتی ، محمد ابراهیم ، ص۳۶۹-۳۷۰.
[۳]
فرهنگ تشریحى اصطلاحات اصول، ولایی، عیسی، ص۲۱۳.
۳ - پانویس
۴ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۶۰۰، برگرفته از مقاله «فتح ذرایع». |