ذرایعذرایع به وسایل و اسباب رسیدن به حکم شرعی گفته می‌شود. ۱ - تعاریف ذرایعذرایع جمع ذریعه و در لغت به معنای وسیله است. این واژه از اصطلاحات رایج میان علمای اهل سنت است و آنان در معنای اصطلاحی آن اختلاف کرده اند. برخی هم چون " شاطبی " گفته اند: " ذریعة " به معنای وسیله قرار دادن چیز دارای مصلحت برای رسیدن به چیزی که دارای مفسده است ". و یا این که گفته اند؛ ذریعة چیزی است که برای رسیدن به شی ء ممنوع و مفسده دار، وسیله قرار می گیرد. اما بعضی دیگر تعریف بالا را صحیح نداشته و گفته اند: ذریعة به هر وسیله ای گفته می شود ـ چه به مفسده منتهی گردد و چه به مصلحت ـ به همین دلیل، تعریف قبلی را فقط ناظر به " ذرایع محرمة " دانسته‌اند. ۱.۱ - تعریف بهترسپس در صدد ارایه تعریف بهتر برآمده و گفته‌اند: " الذریعة ما کان وسیلة و طریقا الی الشی ء؛ ذریعه به معنای چیزی است که وسیله برای رسیدن به چیزی دیگر گردد ". این تعریف شامل " سد ذرایع " و " فتح ذرایع " می گردد. آن گاه در پاسخ این اشکال که " الشی ء " عمومیت داشته و هر وسیله ای شامل می گردد، چه انسان را به حکم شرعی برساند و چه نرساند، گفته اند: به قرینه این که از ذریعة در بحث احکام شرعی سخن به میان آمده است، از کلمه "شی ء" امور شرعی به ذهن تبادر می کند. برخی دیگر می گویند: ذریعه یعنی هر وسیله ای که باعث رسیدن به احکام پنج گانه ( واجب، حرام، مستحب، مکروه و مباح ) گردد. [۲]
اصول الفقه الاسلامی، زحیلی، وهبه، ج ۲، ص ۸۷۳.
[۳]
منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، جناتی، محمدابراهیم، ص ۳۶۹-۳۷۳.
[۴]
فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، ولایی، عیسی، ص ۲۱۳.
[۶]
اصول الفقه الاسلامی، زحیلی،وهبه، ج ۲، ص ۸۷۶.
[۷]
اصول الفقه، ابوزهره، محمد، ص ۲۶۸.
۲ - پانویس
۳ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۴۷۹، برگرفته از مقاله «ذرایع». |