عمر بن حسین خرقیخِرَقی، عمربن حسین، خِرَقی، عمربن حسین، فقیه حنبلی قرن سوم‌وچهارم و مؤلف اثر فقهی مشهور المختصر است. ۱ - مشخصاتکنیه وی ابوالقاسم و به بغدادی نیز معروف است. از سال و محل تولد او اطلاعی در دست نیست. سیره‌نویسان واژه خِرَقی را منسوب به خِرَق (جمع خرقه) دانسته‌اند؛ منتسب به جماعتی که به خرید و فروش پارچه می‌پرداختند و گروهی از آنان نیز در بغداد و اصفهان ساکن بودند. پدر خرقی، ابوعلی حسین‌بن عبداللّه (متوفی ۲۹۹)، از بزرگان فقهای حنبلی است که از کسانی چون ابوبکر مَرُّوذِی (متوفی ۲۷۵)، حفص‌بن عمر دُوری (متوفی ۲۴۶) و منذر بن ولید جارودی حدیث شنیده است و افرادی چون محمدبن عبداللّه شافعی (متوفی ۳۵۴) و محمدبن احمدبن صَوّاف (متوفی ۳۵۹) از او حدیث نقل کرده‌اند. ۲ - فعالیت علمیابوالقاسم خرقی مقدمات علوم دینی و دانش فقه را نزد پدرش و نیز نزد فقها و محدّثانی چون حرب بن اسماعیل حنظلی کرمانی و دو تن از فرزندان احمدبن حنبل، صالح و عبداللّه، فراگرفت. [۴]
ابن‌ابی‌یعلی، طبقات‌الحنابلة، ج۳، ص۱۴۸، چاپ عبدالرحمان‌بن سلیمان عُثیمین، ریاض ۱۴۱۹/۱۹۹۹.
[۵]
ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۱۵، ص۳۶۳.
او علاوه بر پدرش از کسانی مانند ابوبکر نَجّاد و ابوالفضل‌بن عبدالسمیع هاشمی حدیث شنیده است. [۷]
ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۱۵، ص۵۰۳.
خرقی شاگردان بسیاری تربیت کرد، از جمله: عبیداللّه بن محمد ابن‌بَطَّه (عُکبَری، ابوالحسن عبدالعزیزبن حارث تمیمی، و ابوالحسین ابن‌سمعون/ شمعون. [۸]
ابن‌ابی‌یعلی، طبقات‌الحنابلة، ج۳، ص۱۴۹، چاپ عبدالرحمان‌بن سلیمان عُثیمین، ریاض ۱۴۱۹/۱۹۹۹.
[۹]
مجیرالدین عبدالرحمان‌بن محمد عُلیمی‌حنبلی، المنهج‌الاحمد فی تراجم اصحاب الامام احمد، ج۲، ص۲۶۸، ج۲، چاپ ریاض عبدالحمید مراد، بیروت ۱۹۹۷.
[۱۰]
سعود فنیسان، آثار الحنابلة فی علوم‌القرآن، ج۱، ص۵۱، (اسکندریه ۱۴۰۹).
خرقی در اواخر عمر بغداد را ترک کرد. بیشتر شرح حال‌نگاران سبب این مهاجرت را رواج دشنام دادن به صحابه و سَلَف در آن شهر دانسته و توضیح بیشتری نداده‌اند [۱۳]
ابن‌ابی‌یعلی، طبقات‌الحنابلة، ج۳، ص۱۴۸، چاپ عبدالرحمان‌بن سلیمان عُثیمین، ریاض ۱۴۱۹/۱۹۹۹.
در برخی منابع دیگر، سلطه آل‌بویه بر بغداد سبب بیرون رفتن خرقی از آن شهر و ورود به دمشق ــکه از قبل مکتب حنبلی در آن‌جا ریشه داشت ــ ذکر شده است. [۱۵]
ابن‌تیمیه، مجموع‌الفتاوی، ج۱۶، جزء۲۷، ص۲۰۷، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۲۱/۲۰۰۰.
سزگین [۱۶]
فؤاد سزگین، تاریخ‌التراث‌العربی، ج۱، جزء۳، ص۲۳۵، ج۱، جزء۳، نقله الی‌العربیةمحمود فهمی حجازی، ریاض ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
علت مهاجرت خرقی را تنگ‌شدن فضای اجتماعی برای حنبلیان بغداد به‌سبب انتقاد آنان از برخی صحابه دانسته است.۳ - خصوصیاتبرخی خرقی را به تعبد ، ورع و تقوا متصف کرده و ستوده‌اند. [۱۷]
سمعانی، الانساب، ج۲، ص۳۵۰.
[۱۸]
ابن‌قدامه، المغنی، ج۱، ص۳ـ۴، بیروت (۱۳۴۷)، چاپ افست (بی‌تا).
[۱۹]
مجیرالدین عبدالرحمان‌بن محمد عُلیمی‌حنبلی، المنهج‌الاحمد فی تراجم اصحاب الامام احمد، ج۲، ص۲۶۶ـ۲۶۷، ج۲، چاپ ریاض عبدالحمید مراد، بیروت ۱۹۹۷.
۴ - وفاتخرقی چندی پس از ورود به دمشق در ۳۳۴ از دنیا رفت و در قبرستان باب‌الصغیر به خاک سپرده شد و آرامگاهش محل زیارت گشت. [۲۰]
ابواسحاق شیرازی، طبقات‌الفقهاء، ج۱، ص۱۷۲، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۲۱]
ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۱۵، ص۳۶۳.
در برخی منابع گزارش شده که خرقی در دمشق به علت نامعلومی محکوم به تحمل تازیانه شد و به همین سبب جان سپرد. [۲۲]
ابن‌قدامه، المغنی، ج۱، ص۴، بیروت (۱۳۴۷)، چاپ افست (بی‌تا).
[۲۳]
مجیرالدین عبدالرحمان‌بن محمد عُلیمی‌حنبلی، المنهج‌الاحمد فی تراجم اصحاب الامام احمد، ج۲، ص۲۶۹، ج۲، چاپ ریاض عبدالحمید مراد، بیروت ۱۹۹۷.
چنین گزارشی از مرگ خرقی در منابع دیگر از جمله ابن‌ابی‌یعلی، ابن‌خلّکان، و ذهبی ذکر نشده است.۵ - آثاربه گزارش برخی منابع، خرقی آثار بسیاری تألیف کرده، اما تنها المختصر فی‌الفقه باقی‌مانده است؛ او هنگام مهاجرت از بغداد کتابهایش را در محله «درب سلیمان» بغداد نزد کسی به امانت سپرده بود، اما بعدها آن محل آتش گرفت و کتابهای خرقی از میان رفت. بیشتر سیره‌نویسان هم تنها از کتاب المختصر یاد کرده‌اند، [۲۵]
ابن‌ابی‌یعلی، طبقات‌الحنابلة، ج۳، ص۱۴۸ـ۱۴۹، چاپ عبدالرحمان‌بن سلیمان عُثیمین، ریاض ۱۴۱۹/۱۹۹۹.
[۲۶]
سعود فنیسان، آثار الحنابلة فی علوم‌القرآن، ج۱، ص۵۱ـ۵۲، (اسکندریه ۱۴۰۹).
ولی حاجی‌خلیفه [۲۷]
حاجی خلیفه، ج۱، ستون ۴۴۶.
وی را صاحب تفسیری دانسته است. سزگین [۲۸]
فؤاد سزگین، تاریخ‌التراث‌العربی، ج۱، جزء۳، ص۲۳۶، ج۱، جزء۳، نقله الی‌العربیةمحمود فهمی حجازی، ریاض ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
نیز کتابی به نام فواید را به خرقی نسبت داده که گزیده‌ای از آن به روایت ابوالقاسم لالکائی موجود است.۶ - فهرست منابع(۱) ابن‌ابی‌یعلی، طبقات‌الحنابلة، چاپ عبدالرحمان‌بن سلیمان عُثیمین، ریاض ۱۴۱۹/۱۹۹۹. (۲) ابن‌تیمیه، مجموع‌الفتاوی، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۲۱/۲۰۰۰. (۳) ابن‌خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان. (۴) ابن‌قدامه، المغنی، بیروت (۱۳۴۷)، چاپ افست (بی‌تا). (۵) ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸. (۶) ابواسحاق شیرازی، طبقات‌الفقهاء، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱. (۷) حاجی خلیفه. (۸) خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی. (۹) ذهبی، تاریخ الاسلام. (۱۰) فؤاد سزگین، تاریخ‌التراث‌العربی، ج۱، جزء۳، نقله الی‌العربیةمحمود فهمی حجازی، ریاض ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۱۱) سمعانی، الانساب. (۱۲) مجیرالدین عبدالرحمان‌بن محمد عُلیمی‌حنبلی، المنهج‌الاحمد فی تراجم اصحاب الامام احمد، ج۲، چاپ ریاض عبدالحمید مراد، بیروت ۱۹۹۷. (۱۳) سعود فنیسان، آثار الحنابلة فی علوم‌القرآن، (اسکندریه ۱۴۰۹). ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «عمر بن حسین خرقی»، شماره۶۹۹۹. رده‌های این صفحه : درگذشتگان سال 334 (قمری) | شخصیت‌های قرن 4 (قمری) | فقهای اهل‌سنت قرن 4 (قمری) | فقهای حنبلی
|