عقاید معتزله (بهشت و جهنم)یکی از آسیبهای عقل گرائی، تحلیل عناوین معرفتی با توهمات غیر علمی است. نتیجه این روش نادرست، انکار برخی معارف را به دنبال دارد. انکار وجود بهشت و جهنم از جمله مسائلی است که اکثر معتزله به سبب اتخاذ این روش به آن دچار شده‌اند. ۱ - وجودیت بهشت و جهنمتمام مسلمانان و حتی برخی از معتزله مانند بشر بن المعتمر و ابوحسین بصری بر این باورند که بهشت و جهنم دو مخلوقی می‌باشند که موجودیتشان ثابت است. دلیل ایشان آیات و روایات مختلفی است که از بهشت و جهنم به عنوان یک موجود حقیقی حکایت نموده است. بنابراین اعتقاد به موجودیت کنونی بهشت و جهنم، عقیده‌ای اتفاقی بین اکثر فرق مختلف اسلام است. [۱]
معروف الحسینی، هاشم، الشیعة بین الاشاعرة والمعتزلة، ص۲۰۹.
تشیع نیز به پیروی از قرآن و معصومین (علیه‌السّلام) بر این عقیده بوده و به لزوم و ضرورت این اعتقاد پایبند بوده و منکران بهشت و جهنم را خارج از دین می‌دانند.این انکار در مورد فعلیت کنونی بهشت و جهنم از سوی معتزله به حدی در جامعه اسلامی پراکنده شده بود که شیعیان از امام رضا (علیه‌السّلام) در این باره بطور مشخص سوال می‌نمودند، که آیا هم اکنون بهشت و جهنم وجود دارد؟ ۲ - انکار وجود بهشت و جهنمبزرگان مشهور از معتزلهبر این باورند که بهشت و جهنم روز قیامت برای حساب و جزاء خلق می‌شود و اکنون وجود خارجی ندارند. زیرا وجود کنونی بهشت و جهنم لغو است و خداوند کار لغو انجام نمی‌دهد. [۵]
معروف الحسینی، هاشم، الشیعة بین الاشاعرة والمعتزلة، ص۲۱۰.
ابوهاشم جبائی از سران فرق معتزلی در این باره می‌گوید: محال است که بهشت و جهنم وجود داشته باشند زیرا قبل از قیامت عالم فانی می‌شود و لازمه این فناء محال بودن وجود کنونی بهشت و جهنم است.هشام بن عمرو فوطی از سران معتزله و بنیانگذار فرقه هشامیه، انکار وجود بهشت و جهنم را با فتوی به کفر معتقدین به وجود آن بیان می‌کرد. [۸]
مبلغی آبادانی، عبدالله، تاریخ ادیان و مذاهب جهان، ج۳ ص۳۰۸.
این مطالب تنها استدلالاتی است که معتزله با تمسک به آن به انکار وجود فعلی بهشت و جهنم معتقد شده‌اند. مغالطه موجود در این کلمات این است که: ۱. غرض از ایجاد بهشت و جهنم حتی اگر منحصر در جزاء و پاداش باشد موجب لغو بودن وجود کنونی نمی‌شود. ۲. لازمه فناء عالم قبل از قیامت حتی اگر منجر به فناء بهشت و جهنم شود باعث محال بودن وجود کنونی بهشت و جهنم نمی‌شود. ۳ - استدلال امام رضاامام رضا (علیه‌السّلام) اعتقاد به وجود کنونی بهشت و جهنم را به نبوت و امامت پیوند می‌زند و منکر این عقیده را منکر و تکذیب کننده نبوت و امامت معرفی می‌کند. زیرا اخبار مربوط به بهشت و جهنم از لسان پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و اهل بیت (علیه‌السّلام) صادر شده است و واضح است که تکذیب کننده این اخبار تکذیب کننده خبردهنده نیز می‌باشد. از سوی دیگر معراج را زمینه باور به این اعتقاد بیان می‌نماید و می‌فرماید: وقتی که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به معراج رفتند وارد بهشت شدند و جهنم را دیدند. امام رضا (علیه‌السّلام) با این بیان به بنیانهای سست اعتقادی کسانی اشاره می‌کند که وجود بهشت و جهنم را انکار می‌کنند. در واقع معتزله و همکیشان این فرقه با این اعتقاد، عدم ایمان خود را به نبوت و امامت و معراج ابراز داشته‌اند. اسفراینی از عالمان اهل سنت انکار معراج را به معتزله نسبت می‌دهد. [۱۰]
اسفراینی، طاهر بن محمد، التبصیر فی الدین، ص۶۶.
گرچه این نسبت به معتزله بخصوص متاخرین ایشان محل بحث است، اما قرائن و شواهد نشان دهنده صحت این انتساب به پیشینیان معتزله است.۴ - پانویس
۵ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «عقائد معتزله و نقد آن (بهشت و جهنم)»، تاریخ بازیابی ۲۲/۱/۱۳۹۵. رده‌های این صفحه : بهشت | جهنم | عقاید معتزله | کلام اسلامی | مذاهب کلامی اهل سنت | معتزله | مقالات پژوهه
|