عزیزالدین نسفیعزیزالدین نسفی از عرفای فارسینویس برجسته سدهٔ هفتم هجری بود. دوران زیست و فعالیت او در سیر و سلوک و تالیف و تصنیف سده هفتم هجری بوده است. ۱ - شرح اجمالیعزیزالدّین نَسَفی که گاهی او را عزیز خواندهاند، علیرغم تصنیفات و آثار پرارج و فاضلانهای که از خویش به یادگار نهاده، چنانکه سزاوار است، شناخته نشده و حتّی برخی از صاحبان تراجم احوال از ذکر نام وی خودداری کردهاند، به هر حال وی از اهل نسف (نخشب) خوارزم بوده، بخشی بزرگ از عمر خود را در آن خطّه سپری کرده و چندی نیز به بخارا سفر نموده به شهرهای خراسان رسیده و بر سر تربت مرشد روحانی خود، شیخ المشایخ سعدالدّین حمویه (حمویی) دیری عاکف گشته، سپس به صفاهان و شیراز رفته، دربه دریها دیده، و آخرالامر در ابرکوه (ابرقو) چنانکه شهرت دارد- سرای فانی را بدرود گفته است. از جزئیات زندگانی وی و تواریخ حوادثی که بر او گذشته است اطلاع دقیقی در دست نیست. آنچه مسلّم مینماید این است که دوران زیست و فعالیت او در سیر و سلوک و تالیف و تصنیف سده هفتم هجری بوده است. آقای فریتس مایر وجیزهای در شرح احوال و اقوال او نگاشتهاند و چنانکه مصحّح و ناشر کتاب حاضر، آقای ماریژان موله، متذکّر شدهاند، در آن وجیزه کلیّات خلاصهای از زندگانی «عزیز» بیان شده است. ۲ - مذهب نسفیاو در عصری میزیسته که مذهب ابوحنیفه در موطن وی در اوج قدرت و رونق بوده و بسی محتمل مینماید که وی نیز همکیش اهل آن دیار بوده است. برخی برآنند که چون نسفی در اهمّ مصنّفات خویش- کتاب کشفالحقائق- از اصول و معتقدات ارباب تشیّع با احترام و عطوفت سخنها رانده است، مذهب خود وی هم آیین شیعه بوده است. مکالمه وی با سعدالدّین حمویه، در مورد اولیاء و صاحبالزّمان، دلیلی بر تشیّع وی به نظر میرسد. در عین حال در نقل احوال و اقوال باطنیان (اسماعیلیه) نیز کوشیده است. در زمره نویسندگان متصوّف، وی یکی از کسانی است که از دیرباز در اروپا معروف بوده است. در سال ۱۶۵۵ میلادی بخشی از رساله مقصدالاقصی وی از متن ترجمه ترکی آن به لاتینی درآمد و تولوک در نگارش رساله خود، در شرح احوال متصوّفه، از آن بسیار سود جست. دیری بعد پالمر شرحی بر همین رساله مقصد نگاشت. فریتس مایر قریب یکصد سال پس از آن دگرباره توجّه خاورشناسان را به نسفی جلب کرد. و این دورهای بود که پروفسور هانری کربن رئیس مؤسسه مطالعات عالیه اسلامی در دانشگاه سربن در زمینه عرفان اسلامی سخت میکوشید و کتاب حاضر (الانسانالکامل) نیز یکی از آن آثار نسفی است که ماریژان موله با نظر وی به نشر آن پرداخته است. ۳ - برخی از آثار نسفی۱- مقصدالاقصی که حاوی و حاکی از سخنان و عقاید خود اوست؛ ۲- زبدةالحقائق؛ ۳- کتاب التنزیل یا بیان التنزیل؛ ۴- مجموعه رسائل او موسوم به الانسانالکامل (کتاب حاضر)؛ ۵- منازلالسائرین؛ ۶- اصول و فروع؛ ۷- سرانجام کشفالحقائق که شاهکار وی میباشد. این کتاب را دانشمند و پژوهشگر عارف و وارسته دکتر احمد مهدوی دامغانی با مقدّمه مبسوط و حواشی کشّاف تصحیح و تنقیح کرده و در سال ۱۳۴۴ هجری خورشیدی، در بنگاه ترجمه و نشر و کتاب، طبع و نشر شده است. ۴ - مأخذعزیزالدین نسفی، الانسانالکامل (نسفی)، مقدمه مترجم بر مقدمه فرانسوی کتاب الانسانالکامل، ۱جلد، انتشارات طهوری – تهران، چاپ: هشتم، ۱۳۸۶. ۵ - منبعسایت علما و عرفا، برگرفته از مقاله «عزیزالدین نسفی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۳/۲۱. |