عرفاتعرفه منطقه ای در مکه است. ۱ - موقعیت جغرافیایی عرفاتعرفات، نام منطقه وسیعی است با مساحت حدود ۱۸ کیلومتر مربع، در شرق مکه، اندکی متمایل به جنوب، در میان راه طائف و مکه. این منطقه به وسیله کوه هایی که به شکل نیم دایره در اطرافش قرار دارد، مشخص شده است. ۲ - وقوف در عرفاتحجاج بیت الله الحرام در روز عرفه؛ یعنی نهم ذی حجه، از ظهر تا مغرب شرعی در این منطقه حضور می یابند و در اصطلاح فقهی، این حضور وقوف نامیده می شود. اهمیت حضور در عرفات تا آنجاست که گفته اند: الْحَجُّ عَرَفَة یا الحَجُّ عرفات. . این وقوف یکی از ارکان حج تمتع است و در صورت عدم تحقق آن، حج محقق نمی شود. این تأکید قدری هم به خاطر تحریض قریش بر وقوف در عرفات بود؛ زیرا آنان که خود را طایفه برگزیده می دانستند و به اصطلاح اهل حُمْس یا تشدد در دینداری و اهل حرم معرفی می کردند، خود را بی نیاز از وقوف در عرفات می دیدند. این در حالی بود که رسول خدا(صلی الله علیه وآله) این برخورد آنان را نادرست دانست و خود در حجة الوداع، در عرفات وقوف کرد. عرفات در خارج از محدوده حرم است و وقوف در آن؛ یعنی بیرون رفتن حاجی از محدوده حرم و بازگشت به درون حرم تفسیر شده است. در ادوار مختلف تاریخی و تا به امروز اطراف عرفات را با علائم و تابلو به طور دقیق مشخص کرده اند. ۲.۱ - دیدگاه فقهی امام خمینیبه عقیده امام خمینی که در تحریرالوسیله آمده است، حج‌گزار بعد از احرام بستن برای حج «از ظهر روز عرفه تا غروبش در عرفات وقوف می‌نماید، سپس از عرفات کوچ می‌کند و به مشعر می‌رود.» [۲]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۲۸، کتاب الحج، القول فی صورة حج التمتع اجمالاً.
و «اگر عمداً قبل از غروب شرعی از عرفات کوچ کند و از حدود آن خارج شود و برنگردد بر عهده او است که با یک شتر کفّاره بدهد و هرجا که بخواهد آن را برای خدا ذبح نماید و احوط اولی آن است که ذبح در مکه باشد. و اگر توانایی دادن شتر را نداشته باشد هجده روز روزه می‌گیرد و احوط اولی آن است که پی‌درپی باشد. و اگر سهواً کوچ نماید و بعد از آن یادش بیاید واجب است برگردد و اگر برنگردد گناه کرده است ولی کفّاره ندارد اگرچه احتیاط (مستحب) دادن کفّاره است. و کسی که حکم را نمی‌داند مانند کسی است که فراموش کرده. و اگر یادش نیاید تا وقت بگذرد چیزی بر او نیست. و «اگر قبل از غروب، عمداً کوچ کند و پشیمان شود و برگردد و تا غروب وقوف نماید یا برای کاری برگردد لیکن بعد از برگشتن به‌قصد قربت وقوف کند کفّاره‌ای بر او نیست.» غسل برای وقوف در عرفات [۵]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۰۴، کتاب الطهارة، القول فی الاغسال المندوبة، اما الفعلیة، احدهما.
از غسل‌های مستحب فعلی است. و «اگر با نداشتن بعضی از شرایط، حج نماید چنانچه آن شرط بلوغ باشد کفایت نمی‌کند - مگر اینکه قبل از یکی از دو موقف (عرفات یا مشعر) بالغ شود که بنابر اقوی مجزی می‌باشد. و همچنین (کفایت نمی‌کند) اگر با نداشتن استطاعت مالی حج نماید.» [۶]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۰۱، کتاب الحج، القول فی شرائط وجوب حجة الاسلام، مسالة۴۵.
۳ - علل نامگذاری عرفاتدر باره نامگذاری این منطقه به عرفات، چهار نکته گفته اند: ۱ ـ وقتی جبرئیل مراسم حج را به آدم(علیه السلام) یا به ابراهیم خلیل(علیه السلام) آموخت، در پایان به او گفت: عَرَفْت؟ آیا شناختی؟ ۲ ـ آدم و حوّا، در اين منطقه يکديگر را شناختند (= تَعارَفا) و باز يافتند. ۳.جبرئیل در ظهر عرفه از ابراهیم پرسید: ای ابراهیم، به گناهان خود اعتراف کن و مناسک را بشناس. عرفات را به خاطر این سخن جبرئیل که گفت: اعْترف؛ عرفات نامیدند . ۴ ـ برخی هم عرفه را به معنای کوه گرفته اند. ۴ - جبل الرحمه در عرفاتدر شمال شرقی عرفات، جبل الرحمه قرار دارد. این کوه مستقل از کوه هایی است که منطقه را در حصار خود گرفته اند. در قرن ششم هجری، جمال الدین اصفهانی وزیر موصل و شام، از پایین تا بالای کوه را پله ساخت تا صعود به آن آسان شود. گفتنی است در فقه شیعه، در زمان وقوف که در روز نهم ذی حجه از ظهر شرعی تا مغرب شرعی است ـ صعود به کوه عرفه کراهت دارد. روایت شده است که رسول خدا(صلی الله علیه وآله) خطبه حجّة الوداع را بر فراز این کوه ایراد کرد [۹]
فصلنامه میقات حج، ش۱۲، ص۱۶۲ ـ ۱۴۲.
.۵ - مسجد الصخرات در عرفاتدر گذشته مسجد کوچکی با نام مسجد الصخرات در پایین کوه بوده که گفته اند آنجا محل ایراد خطبه توسط رسول خدا(صلی الله علیه وآله) بوده است [۱۰]
التاریخ القویم، ج۶، ص۴۴، ۵۴-۵۵
.۶ - نکات خطبه رسول الله در مسجد الصخراتاین خطبه از اهمیت بسیاری برخوردار بوده و حاوی چندین نکته مهم است؛ از جمله: ۱ ـ لزوم رعایت حرمت مال و جان یکدیگر. ۲ ـ رعایت حرمت ماه های حرام و از بین بردن تغییراتی که در ماه های سال برای جابجایی ماه های حرام انجام می دادند. ۳ ـ بازگرداندن امانت مردم در نزد هر کسی که هست. ۴ ـ لغو ربا و طلب های رَبَوی. ۵ ـ لغو حقوق مربوط به خون هایی که در جاهلیت ریخته شده است. ۶ ـ رعایت حقوق متقابل همسران به ویژه رعایت حقوق زنان توسّط مردان [۱۱]
فصلنامه میقات حج، ش۲۸، ص۹۶-۹۷.
.۷ - بخشش گناهان در عرفاتدر روایات، تأکید زیادی بر بخشش گناهانِ افراد حاضر در عرفات در روز عرفه شده است. امام علی(علیه السلام) می گوید: به رسول خدا(صلی الله علیه وآله) گفته شد: کدام گروه از اهل عرفات، جرمشان بزرگتر است؟ حضرت فرمود: الَّذِی یَنْصَرِفُ مِنْ عَرَفَات وَ هُوَ یَظُنُّ أَنَّهُ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ ، کسی که از عرفات بر می گردد و گمان می برد که مورد بخشش قرار نگرفته است. امام صادق(علیه السلام) در شرح این سخن فرمودند: مقصود کسی است که از رحمت خداوند عزّوجل مأیوس است ۸ - پانویس
۹ - منبع• اسلامی مکه و مدینه،ص۱۳۰-۱۳۳،رسول جعفریان. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |