عبدالحق بیتاببیتاب، عبدالحق، شاعر، ادیب و صوفی افغانی واستاد ادب دری و ملک الشعرای عصر خود بود. ۱ - معرفی بیتاببیتاب در ۱۲۶۵ ش/ ۱۳۰۶ در کابل زاده شد و همان‌جا پرورش یافت. [۱]
خال محمد خسته، معاصرین سخنور، ج۱، ص۷۱.
[۲]
خال محمد خسته، معاصرین سخنور، ج۱، ص۷۳.
[۳]
محمدحنیف حنیف بلخی، پرطاووس، ج۱، ص۱۶۸، یا، شعر فارسی در آریانا، کابل ۱۳۶۴ ش.
پدرش، عبدالاحد عطار، و عموهایش که پس از درگذشت پدر (در هشت سالگی بیتاب) تربیت او را بر عهده گرفتند، همه از عالمان و ادیبان کابل بودند. بیتاب، فنون ادب و بلاغت و عربی، علوم عقلی اسلامی و هیئت را، ابتدا در خانواده و سپس نزد استادان شهر کابل فراگرفت. [۴]
خال محمد خسته، معاصرین سخنور، ج۱، ص۷۱.
[۵]
محمدسرور مولایی، «درگذشت دو چهره ادب پارسی»، ج۱، ص۱۱۷۵، سخن، دوره ۱۸، ش ۱۱ـ۱۲ (فروردین ۱۳۴۸).
[۶]
محمدحیدر ژوبل، نگاهی به ادبیات معاصر در افغانستان، ج۱، ص۵۹، کابل ۱۳۳۷ش.
او در شعر و شاعری، خود را شاگرد قاری عبدالله می‌دانست و از اثر تربیت او در تهذیب ذوق ادبی و شاعری خود، با افتخار بسیار، یاد می‌کرد. [۷]
خال محمد خسته، معاصرین سخنور، ج۱، ص۷۳.
از سی سالگی امر تدریس ادب فارسی دری را در مدارس کابل برعهده گرفت [۸]
خال محمد خسته، معاصرین سخنور، ج۱، ص۷۱.
و سپس به تدریس دروس فنون ادبی، بدیع، عروض و قافیه، معانی و بیان، دستور زبان و اصول عرفان و تصوف در دانشکده ادبیات دانشگاه کابل پرداخت.
بسیاری از شاعران و نویسندگان معاصر افغانستان، چه از طریق دانشکده ادبیات چه از طریق حضور در جلسه های درس در خانه او، از شاگردان بیتاب به شمار می‌روند. [۹]
محمدحیدر ژوبل، نگاهی به ادبیات معاصر در افغانستان، ج۱، ص۵۹، کابل ۱۳۳۷ش.
[۱۰]
محمدحنیف حنیف بلخی، پرطاووس، ج۱، ص۱۶۸، یا، شعر فارسی در آریانا، کابل ۱۳۶۴ ش.
[۱۱]
خال محمد خسته، معاصرین سخنور، ج۱، ص۷۲.
۱.۱ - بیتاب مرید و شاگرد شاه محمد غوث لودیندر طریقت، مرید و شاگرد شاه محمد غوث لودین، از مشایخ نقشبندیه مجددیه هرات، بود. [۱۲]
خال محمد خسته، معاصرین سخنور، ج۱، ص۷۳.
[۱۳]
محمدحیدر ژوبل، نگاهی به ادبیات معاصر در افغانستان، ج۱، ص۵۹، کابل ۱۳۳۷ش.
او پارسا و ساده می‌زیست و دیوان اشعارش مشتمل بر غزل و قصیده است، اما قالب محبوب او غزل بوده، و شیوه اش در غزل شیوه ای میان سبک خراسانی و هندی است. ۱.۲ - اشعار بیتاب در سبک هندیاز شعرای سبک هندی به کلیم همدانی، سلیم تهرانی و بویژه عبدالقادر بیدل توجه داشت. در عین روانی و سادگی بیان، صنایع لفظی و معنوی را نیز، با کمال مهارت، در شعر به کار می‌برد. [۱۴]
محمدحیدر ژوبل، نگاهی به ادبیات معاصر در افغانستان، ج۱، ص۵۹، کابل ۱۳۳۷ش.
[۱۵]
محمدسرور مولایی، «درگذشت دو چهره ادب پارسی»، ج۱، ص۱۱۷۵، سخن، دوره ۱۸، ش ۱۱ـ۱۲ (فروردین ۱۳۴۸).
۱.۳ - لغب ملک الشعرایی بیتابوی پس از قاری عبدالله، در ۱۳۳۱ ش، به پیشنهاد وزارت معارف، لقب ملک الشعرایی یافت. ۱.۴ - زبان شعری بیتابزبان شعری او، بویژه در غزل، ساده و روان و نزدیک به زبان گفتار مردم کابل است. [۱۶]
خال محمد خسته، معاصرین سخنور، ج۱، ص۷۱.
[۱۷]
خال محمد خسته، معاصرین سخنور، ج۱، ص۷۳.
[۱۸]
محمدسرور مولایی، «درگذشت دو چهره ادب پارسی»، ج۱، ص۱۱۷۵، سخن، دوره ۱۸، ش ۱۱ـ۱۲ (فروردین ۱۳۴۸).
۱.۵ - غزلیات بیتابغزلیات بیتاب را بالغ بر سه هزار بیت دانسته اند؛ و این شمار، با توجه به عمر دراز بیتاب و اشتغال او به شعر و شاعری، نشان می‌دهد که به کثرت شعر علاقه مند نبوده و آوردن مضامین تازه برایش اهمیت بیشتری داشته است. [۱۹]
خال محمد خسته، معاصرین سخنور، ج۱، ص۷۳.
بیتاب در ۲۰ اسفند ۱۳۴۷ در هشتاد و دو سالگی درگذشت. [۲۰]
محمدحنیف حنیف بلخی، پرطاووس، ج۱، ص۱۶۹، یا، شعر فارسی در آریانا، کابل ۱۳۶۴ ش.
[۲۱]
محمدسرور مولایی، «درگذشت دو چهره ادب پارسی»، ج۱، ص۱۱۷۵، سخن، دوره ۱۸، ش ۱۱ـ۱۲ (فروردین ۱۳۴۸).
۱.۶ - تألیفات بیتابتألیفات بیتاب ازینقرار است: علم بدیع (کابل ۱۳۳۰ ش)؛ مفتاح الغموض فی علم قافیه و عروض (کابل ۱۳۳۰ ش)؛ علم معانی (کابل ۱۳۳۲ ش، ۱۳۴۷ ش)؛ گفتار روان در علم بیان (کابل ۱۳۳۲ ش، ۱۳۴۶ ش)؛ دیوان بیتاب (کابل ۱۳۳۰ ش)؛ درباره دستور زبان (کابل). همچنین، بیتاب به مدت پنج سال در ترجمه، تصحیح و چاپ تفسیر قرآن مجید، تألیف شیخ الهند، مشارکت و نظارت داشت. بیتاب بیش از ده اثر را نیز ترجمه کرده که برخی از آن‌ها به چاپ رسیده است: مبادی علم منطق از طه حسین (کابل ۱۳۳۵ ش)؛ علم منطق، از تألیفات خیرالدین مصری (کابل ۱۳۳۵ ش)؛ انشاء مقالات، از محمود عابدین، مصطفی السقا و علی السباعی (کابل ۱۳۳۵ ش)؛ ایساغوجی (کابل ۱۳۳۵ ش)؛ ترجمان الشافیه فی صرف (کابل). [۲۲]
حسین نایل، فهرست کتب چاپی دری افغانستان، ج۱، ص۳۳ـ۵۳، کابل: انجمن تاریخ افغانستان، ۱۳۵۶ ش.
[۲۳]
غلامرضا مایل هروی، فهرست کتب مطبوع افغانستان، ج۱، ص۶ـ۷، کابل ۱۳۴۴ ش.
[۲۴]
غلامرضا مایل هروی، فهرست کتب مطبوع افغانستان، ج۱، ص۲۷، کابل ۱۳۴۴ ش.
[۲۵]
غلامرضا مایل هروی، فهرست کتب مطبوع افغانستان، ج۱، ص۴۴، کابل ۱۳۴۴ ش.
[۲۶]
غلامرضا مایل هروی، فهرست کتب مطبوع افغانستان، ج۱، ص۴۷، کابل ۱۳۴۴ ش.
[۲۷]
غلامرضا مایل هروی، فهرست کتب مطبوع افغانستان، ج۱، ص۵۴، کابل ۱۳۴۴ ش.
[۲۸]
غلامرضا مایل هروی، فهرست کتب مطبوع افغانستان، ج۱، ص۵۸، کابل ۱۳۴۴ ش.
[۲۹]
غلامرضا مایل هروی، فهرست کتب مطبوع افغانستان، ج۱، ص۶۰، کابل ۱۳۴۴ ش.
[۳۰]
خال محمد خسته، معاصرین سخنور، ج۱، ص۷۱ـ ۷۹.
[۳۱]
خال محمد خسته، معاصرین سخنور، ج۱، ص۷۲.
۲ - فهرست منابع(۱) محمدحنیف حنیف بلخی، پرطاووس، یا، شعر فارسی در آریانا، کابل ۱۳۶۴ ش. (۲) خال محمد خسته، معاصرین سخنور. (۳) محمدحیدر ژوبل، نگاهی به ادبیات معاصر در افغانستان، کابل ۱۳۳۷ش. (۴) غلامرضا مایل هروی، فهرست کتب مطبوع افغانستان، کابل ۱۳۴۴ ش. (۵) محمدسرور مولایی، «درگذشت دو چهره ادب پارسی»، سخن، دوره ۱۸، ش ۱۱ـ۱۲ (فروردین ۱۳۴۸). (۶) حسین نایل، فهرست کتب چاپی دری افغانستان، کابل: انجمن تاریخ افغانستان، ۱۳۵۶ ش. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بیتاب»، شماره۲۳۶۷. |