ضرورت تفسیر موضوعیهمه آنان که از تفسیر موضوعی سخن به میان آورده‌اند بر اهمیت و ضرورت آن تأکید کرده و وجوه فراوانی در این باره و درباره فواید این تفسیر بیان کرده‌اند. [۱]
عبدالستار فتح الله سعید، المدخل الی التفسیر الموضوعی، ج۱، ص۴۰_۵۵، قاهره، دارالتوزیع والنشر الاسلامیه، ۱۴۱۱ق.
[۳]
بهروز یدالله پور، مبانی و سیر تاریخی تفسیر موضوعی قرآن، ص۲۴_۳۰، قم، دارالعلم، ۱۳۸۳ش.
۱ - نطر شهید صدرخالدی در بیش از ۱۶ محور اهمیت و فواید تفسیر موضوعی را بیان داشته است. [۴]
صلاح عبدالفلاح خالدی، التفسیر الموضوعی بین النظریه و التطبیق، ج۱، ص۴۸_۵۱، اردن، دارالنفائس، ۱۴۱۸ق.
به نظر شهید صدر در عصر حاضر مسلمانان نیازمند استخراج و تنظیم نظر اسلام درباره همه رشته‌ها و شاخه‌های معرفت انسانی‌اند، تا در مواجهه با دیدگاه‌های فراوانی که دانشمندان مغرب زمین در زمینه‌های مختلف عرضه می‌کنند، از دیدگاه اسلام باخبر بوده، از آن دفاع کنند؛ همچنین نیازمند آن‌اند که دیدگاه و حکم اسلام را درباره موضوعات جدید و تجاربی بدانند که بشر در زندگی به آن‌ها رسیده است و تفسیر موضوعی تنها راهی است که ما را قادر می‌سازد در برابر موضوعات گوناگون زندگی بشر به نظریه‌های اساسی اسلام و قرآن دست یابیم. [۵]
محمد باقر الصدر، المدرسة القرآنیه، ج۱، ص۲۸_۳۷، به کوشش لجنة التحقیق، مرکز الابحاث والدراسات، ۱۴۲۱ق.
به نظر شهید صدر روش موضوعی در تفسیر برای نوآوری و تطور مناسب است و دائماً از تجربیات بشری ارتزاق و از معلومات هر قرن تغذیه و خود را روز به روز غنی‌تر کرده، ما را به حصول نظریات اساسی و استنباط قوانین کلی موفق می‌گرداند. [۶]
محمد باقر الصدر، المدرسة القرآنیه، ج۱، ص۲۹، به کوشش لجنة التحقیق، مرکز الابحاث والدراسات، ۱۴۲۱ق.
وی با اشاره به این‌که تفسیر ترتیبی هرگز از فهم مدلول الفاظ و آیات قرآن فراتر نرفته و در تاریخ خود در بسط و گسترش اندیشه‌های اساسی اسلام درباره موضوعات و زمینه‌های مختلف زندگی بشری چندان موفق نبوده است، [۷]
محمد باقر الصدر، المدرسة القرآنیه، ج۱، ص۳۴_۳۵، به کوشش لجنة التحقیق، مرکز الابحاث والدراسات، ۱۴۲۱ق.
غنا و تعمیق دانش فقه را مرهون نگاه موضوعی فقها به این دانش می‌داند. شهید صدر با مقایسه میان تفسیر ترتیبی و فقه، رشد و تعمیق و گسترش فقه و رکود نسبی تفسیر را مرهون رویکرد موضوعی به احادیث فقهی و عدم این رویکرد به تفسیر می‌داند. وی معتقد است که فقه در آغاز به تفسیر احادیث پیامبراکرم و اهل بیت (علیهم‌السلام) محدود بود و به تدریج فقها به دسته‌بندی روایات بر حسب موضوعات روی آورده، به استخراج حکم شرعی از آن‌ها پرداختند. شیوه معهود فقها در مباحث فقهی چنین بود که با نظر به شئون مختلف زندگی و واقعیات اجتماعی نیازها را از واقعیات خارجی گرفته و با عرضه آن‌ها بر شریعت به استنباط احکام آن‌ها پرداختند. همین روش روز به روز موجب شکوفایی و تکامل علم فقه شد. حال به کارگیری همین روش در مواجهه با قرآن مفسر را در حصول نظریات اساسی و استنباط قوانین کلی برای پاسخگویی به نیازهای متنوع، گسترده و پیچیده روزگار ما مدد خواهد رساند. [۸]
محمد باقر الصدر، المدرسة القرآنیه، ج۱، ص۲۵_۲۸، به کوشش لجنة التحقیق، مرکز الابحاث والدراسات، ۱۴۲۱ق.
۲ - نظر آیت‌الله مصباحبه نظر آیت الله مصباح در برابر نظام های فکری باطل هرگز نمی‌توان با تکیه بر تفسیر ترتیبی و بیان مطالب پراکنده، نظام فکری منسجمی ارائه کرد. از آن‌جا که همه مکتب‌های انحرافی کوشیده‌اند تا با ارتباط میان یک سلسله مسائل یک کل منظم و هماهنگ به وجود آورند و اندیشه‌های باطل خود را منسجم معرفی کنند باید معارف قرآن را به صورت سیستماتیک و منظم عرضه کرد، بنابراین ناگزیر باید معارف قرآن را دسته‌بندی کرد تا از یک سو آموزش آن برای فراگیران آسان و از سوی دیگر در برابر سایر نظام‌های فکری قابل عرضه باشد. [۹]
محمد تقی مصباح، معارف قرآن، ج۱، ص۸_۱۰، قم، در راه حق، ۱۳۷۳ش.
آیت الله سبحانی با تأکید بر ضرورت رویکرد به تفسیر موضوعی و پرهیز از تکرار تفسیر ترتیبی، تفسیر موضوعی را مجالی برای گشوده شدن آفاق عظیمی در علوم و معارف قرآن دانسته [۱۰]
سبحانی، منشور جاوید، ج۱، ص۱۱، قم، مؤسسه امام صادق.
که هیچ گاه این معارف از تفسیر ترتیبی حاصل نمی‌شوند.۳ - فهرست منابع(۱) عبدالستار فتح الله سعید، المدخل الی التفسیر الموضوعی، قاهره، دارالتوزیع والنشر الاسلامیه، ۱۴۱۱ق. (۲) مصطفی مسلم، مباحث فی التفسیر الموضوعی، دمشق، دارالقلم، ۱۴۱۰ق. (۳) بهروز یدالله پور، مبانی و سیر تاریخی تفسیر موضوعی قرآن، قم، دارالعلم، ۱۳۸۳ش. (۴) صلاح عبدالفلاح خالدی، التفسیر الموضوعی بین النظریه و التطبیق، اردن، دارالنفائس، ۱۴۱۸ق. (۵) محمد باقر الصدر، المدرسة القرآنیه، به کوشش لجنة التحقیق، مرکز الابحاث والدراسات، ۱۴۲۱ق. (۶) محمد تقی مصباح، معارف قرآن، قم، در راه حق، ۱۳۷۳ش. (۷) سبحانی، منشور جاوید، قم، مؤسسه امام صادق. ۴ - پانویس
۵ - منبعدائرةالمعارف قرآن کریم جلد ششم، برگرفته از مقاله «ضرورت تفسیر موضوعی»، شماره۲۶. |