صفتوصف بيان کننده چگونگى موصوف خود در علم ادب و بلاغت را صفت است. ۱ - تعریف صفتصفت که آن را "نعت" هم مى‌گویند تابعى است که چگونگى موصوف (متبوع) خود را بیان مى‌کند. ۲ - تعریف تابعتابع کلمه‌اى است که در اعراب استقلال ندارد بلکه اعراب آن، تابع کلمه دیگرى است که آن را متبوع مى‌گویند چنان‌که صفت در اعراب، تابع و مانند موصوف است؛ مثلاً اگر موصوف فاعل باشد و مرفوع، صفت نیز مرفوع می‌گردد. ۳ - حالات مختلف صفتاگر صفت براى موصوفى نکره باشد آن را تخصیص مى‌زند مانند: "فتحریر رقبة مؤمنة". و اگر صفت براى موصوفى معرفه باشد آن را توضیح مى‌دهد مانند: " و رسوله النبى الأمّی". ۴ - فایده آوردن صفت در کلامتخصیص و توبیخ از مهم‌ترین اغراض آوردن صفت در کلام است. برخى اغراض دیگر عبارت است از: مدح و ثنا (بسم الله الرحمن الرحیم)، سرزنش (فاستعذ بالله من الشیطان الرجیم)، تأکید (لا تتخذوا الهین اثنین)، مبالغه (فجعلناه هباءً منثوراً). ۵ - قواعدصفت۱ - هیچ‌گاه بعد از صفت خاص، صفت عام نمى‌آید؛ نمى‌توانیم بگوئیم: " هذا رجل فصیح متکلم "، زیرا متکلم اعم است از فصیح و غیر فصیح. ۲ - صفت براى تقیید نمى‌آید بلکه به صورت صفت لازم فعل مى‌آید؛ مانند: "و یقتلون النبیین بغیر الحق". ۳ - گاهى بین صفت و موصوف چیزهایى فاصله مى‌شود مانند معمول صفت در: "فاذا هم جمیع لدینا محضرون". در این آیه "لدینا" معمول "محضرون". است که بین صفت و موصوف فاصله شده است. ۴ - گاهى صفت براى عمومیت بخشیدن مى‌آید، مانند: "کلوا من ثمره اذا اثمر". که "اذا اثمر" صفت است و براى عمومیت بخشى آمده است. ۵ - هرگاه چند صفت براى موصوف واحدى بیاید گاهى بدون حرف عطف مى‌آید مانند: "و لا تطع کل حلاّف مهین همّاز مشّاء بنمیم". وگاهى با حرف عطف مانند: سبح اسم ربک الاعلى؛ الذى خلق فسوى؛ و الذى قدر فهدی". ۶ - گاهى براى موصوف جمع، صفت مفرد آورده مى‌شود، مانند: "ممن خلق الارض و السموات العلی". کلمه "السموات " جمع است و موصوف "العلی" که مفرد است صفت آن قرارگرفته است. ۷ - گاهى بر سر جمله‌اى که صفت واقع شده "واو" داخل مى‌شود مانند: "و ما اهلکنا من قریة الا و لها کتاب معلوم." جمله "و لها کتاب معلوم" صفت براى "قریه" است. [۱۳]
زركشی، محمد بن بهادر، البرهان فى علوم القرآن، ج۲، ص۴۳۷-۴۶۶.
[۱۴]
سیوطی،عبد الرحمان بن ابی بكر، الاتقان فى علوم القرآن، ج۳، ص۲۳۳-۲۲۶.
[۱۵]
خرمشاهی، بهاء الدین، دانش نامه قرآن و قرآن‌پژوهى، ج۲، ص۲۲۴۶-۲۲۴۷.
۶ - پانویس
۷ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، برگرفته از مقاله «وصف». رده‌های این صفحه : ادبیات عرب | صفت و موصوف
|