صحیفه امام«صحیفه امام» که نام کامل آن، «صحیفه امام، مجموعه آثار امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه)» است، مجموعه‌ای است ۲۳ جلدی، مشتمل بر بیانات، پیام‌ها، مصاحبه‌ها، احکام، اجازات شرعی و نامه‌ها. این مجموعه، کامل‌ترین و جامع‌ترین اثری است که در این موضوع، تدوین و چاپ شده است. به‌منظور ارائه دوره‌ای کامل از تمامی آثار امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) و با توجه به کمبودها و اشکالات عمده‌ای که در صحیفه نور وجود داشت، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، اقدام به انتشار اثر حاضر نموده است. [۱]
خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، ج۱ مقدمه ناشر، ص۳۶.
۱ - تفاوت صحیفه امام و صحیفه نورتاکنون پیام‌ها و سخنان امام خمینی در صدها اثر با عناوین و شیوه‌های گوناگون (به صورت خلاصه و یا کامل، موضوعی و یا تاریخی) در زبان‌های مختلف از سوی دوستان امام و مؤسسات فرهنگی در داخل و خارج کشور منتشر شده‌اند و بدون تردید چاپ و نشر آثار امام، خصوصاً آثار سیاسی و اجتماعی ایشان از پرتیراژترین آثار منتشره در زبان فارسی است. در میان کتاب‌های انتشار یافته از آثار عمومی امام خمینی (قبل از تشکیل مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام) چند اثر برجستگی یافته‌اند. [۲]
خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، ج۱، مقدمه ناشر.
مجموعه ۲۲ جلدی صحیفه امام که تا کنون چندین چاپ از آن منتشر شده است را خیلی از افراد با صحیفه نور اشتباه می‌گیرند که قبلا و پیش از اینکه موسسه تنظیم و نشر آثار امام اقدام به چاپ صحیفه امام داشته باشد، منتشر شده است. با وجود کاستی‌ها و اشکالاتی که در مجموعه صحیفه نور به چشم می‌خورد و موجب نقدهایی چند شده است باید گفت این اثر از زمان انتشارِ اولین جلد تاکنون جامع‌ترین مرجع برای محققین و علاقه مندان آثار امام خمینی بوده است. کاستی‌ها و اشکالات صحیفه نور معلول عواملی چند می‌باشند: بخش قابل توجهی از آثار امام خمینی به علت دسترسی نداشتن گردآورندگان، در صحیفه نور نیامده است. در موارد متعددی به لحاظ در اختیار نداشتن اصل دست‌خط پیام‌ها و نامه‌ها و نوار سخنرانی‌ها و مصاحبه‌ها از متن‌های منتشر شده در روزنامه‌ها استفاده شده است که با توجه به اشکالات متعدد متون روزنامه‌ای، مغایرت‌ها در صحیفه نور نیز منعکس شده‌اند. در ذکر تاریخ برخی از آثار امام در صحیفه نور اشتباهاتی رخ داده است که منشا آن نقل‌های متعدد و بعضاً مغایر روزنامه‌ها بوده است. از آنجا که دوره صحیفه نور تدریجاً منتشر شده است، فهرست نمایه‌ها به صورت جداگانه و در پایان هر جلد آمده است که برای دسترسی به موضوع مورد نظر می‌بایست به یکایک مجلدات ۲۲ گانه مراجعه نمود. [۳]
خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، ج۱، مقدمه ناشر.
به منظور ارائه دوره‌ای کامل از تمامی آثار امام خمینی و با توجه به کمبودها و اشکالات عمده‌ای که در صحیفه نور وجود داشت، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی اقدام به انتشار اثر حاضر به نام «صحیفه امام» نموده است. طی چندین سال در بخش‌های مختلف این موسسه متن‌های موجود در صحیفه نور و یکایک روزنامه‌ها و دیگر نشریات و کتاب‌ها، با نوارها و دست‌خط‌ها و نسخه‌های اصل آثار امام خمینی که در اختیار موسسه می‌باشند مقابله گردیده و متن نهایی با دقت استخراج شده است. تمام مغایرت‌های تاریخی و دیگر اشکالات (موجود در صحیفه نور و سایر منابع) مربوط به اطلاعات شناسنامه‌ای هر یک از آثار امام بررسی شده و اطلاعات صحیح و نهایی در آغاز هر یک از آثار و در قالب شناسنامه آن ارائه شده است. علاوه بر موارد مذکور، مهمترین امتیاز «صحیفه امام» بر صحیفه نور و دیگر کتاب‌های منتشر شده از آثار امام خمینی، درج بیش از دو هزار اثر و سند از آثار منتشر نشده امام خمینی است که برای نخستین بار در اختیار عموم قرار گرفته‌اند. استخراج دقیق نمایه‌ها (اعلام، موضوعات و واژگان، آیات و روایات و...) و ارائه آن در قالب یک مجلد (جلد ۲۲) که امکان دستیابی سریع به آدرس موضوع مورد نظر را در ۲۱ جلد صحیفه امام فراهم می‌سازد، از ویژگی‌های دیگر صحیفه امام می‌باشد. [۴]
خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، ج۱، مقدمه ناشر.
۲ - ساختار کتابکتاب با دیباچه‌ای به قلم رهبر معظم انقلاب اسلامی و مقدمه ناشر آغاز شده است. کتاب در ۲۳ جلد تنظیم شده که جلد ۲۲، فهرست‌ها و نمایه‌ها و جلد ۲۳، بخش ضمیمه است. ۳ - گزارش محتواصحیفه امام در بردارنده محور‌هایی چون؛ نامه‌های خانوادگی، اجازه‌نامه‌های شرعی، تلگراف‌ها و نامه‌های سیاسی و اجتماعی، احکام و فرامین، پیام‌ها، سخنرانی‌ها، مصاحبه‌ها و گفت‌وگوهای امام خمینی است، که در ادامه شرح مختصری از این محورها ارائه خواهد شد. ۳.۱ - دیباچهرهبر معظم انقلاب در دیباچه کتاب، نگاهی کوتاه به شخصیت و زندگی سراسر برکت امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) داشته است. در بخشی از آن می‌خوانیم: «او دانشمندی پارسا و خردمندی پرهیزگار و حکیمی سیاست‌مدار، و مؤمنی نواندیش و عارفی شجاع و هوشمند و فرمانروایی عادل و مجاهدی فداکار بود.» [۵]
خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، ج۱، دیباچه، ص۷.
۳.۲ - مقدمه ناشردر مقدمه ناشر، هدف از تدوین این مجموعه چنین عنوان شده است: «طبعاً مطالعه آثار شفاهی و مکتوب سیاسی و اجتماعی و حتی شخصی و خانوادگی امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) که اینک یک‌جا و در مجموعه‌ای به نام «صحیفه امام» ارائه شده‌اند، راهی است برای پی‌بردن به خصوصیات روحی و ابعاد شخصیتی و روش‌ها و منش‌های دینی و سیاسی و روابط شخصی و اجتماعی رهبر کبیر انقلاب اسلامی. هریک از آثار مندرج در «صحیفه امام»، بازگوکننده نکته‌ای است از زوایای پیدا و پنهان روح امام. [۶]
خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، ج۱، مقدمه ناشر، ص۲۰.
۳.۳ - نامه‌های خانوادگیبرخی از آثار مندرج در «صحیفه امام»، بیانگر آن است که امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) را ورای دنیای پرهیاهوی مبارزه و سیاست و رهبری، روحی است لطیف و عارفانه، و درعین‌حال مسئولیت‌شناس در قبال وظایف جمعی و روابط انسانی. این آثار نشان می‌دهند که امام تنها در وادی علم و اجتهاد، مبارزه و جهاد و سیاست و امامت، اسوه‌ای شایسته برای مقتدیان نبود، بلکه روح لطیف و شخصیت منضبط و تکلیف‌گرا، وی را وامی‌داشت تا شانه از انجام وظیفه در عرصه‌های غیرسیاسی خالی نکند. او در آیین همسرداری و محبت و وفای به همسر، یک زوج نمونه است... نامه‌ها و مکتوبات به‌جای‌مانده، گویای رابطه عمیق و عاطفی و وفادارانه و سرشار از محبت و احترام متقابل آنان است. [۷]
خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، ج۱، مقدمه ناشر، ص۲۱.
نامه‌های امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) به فرزندان و منسوبین، گوشه‌ای دیگر از زوایای روحی بزرگ را می‌نمایاند که هرگز بودن در مسند مرجعیت و زعامت دینی و قرار گرفتن در مصدر رهبری انقلاب، او را از انجام وظایف دینی و اخلاقی در حق فرزندان و منسوبین خویش غافل نساخت؛ از احوال‌پرسی‌های متعارف گرفته تا پیگیری مشکلات و تذکر و راهنمایی خیرخواهانه در مورد مشی زندگی و سفارش به تحصیل و تهذیب نفس و دیگر اموری که در نامه‌های خانوادگی امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) به چشم می‌خورند، حاکی از دقت نظر امام و مواظبت ایشان در به‌جای‌آوردن تمام آداب و اخلاق اسلامی در رابطه با منسوبین است. [۸]
خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، ج۱، مقدمه ناشر، ص۲۱.
مشی تربیتی امام و اعتقاد به حق انتخاب و آزادی عمل فرزندان، توام با راهنمایی‌های مشفقانه را در همین مکتوبات می‌توان ملاحظ کرد و در این میان، نامه‌ها و حکم‌ها و رساله‌های اخلاقی حضرت امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) خطاب به حجت‌الاسلام حاج سید احمد خمینی، به لحاظ نقش ویژه و منحصربه‌فردی که این فرزند فداکار و امین در کنار پدر، در انقلاب اسلامی داشته است، بسیار آموزنده و سرشار از نکات سیاسی و اجتماعی و اخلاقی است. [۹]
خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، ج۱، مقدمه ناشر، ص۲۱.
۳.۴ - اجازه‌نامه‌های شرعیاجازهنامههای شرعی در امور شرعیه و حسبیه، چه به‌صورت عام و یا در پاسخ به استجازه‌های خاص و موردی، بخشی دیگر از آثار مندرج در «صحیفه امام» می‌باشند. [۱۰]
خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، ج۱، مقدمه ناشر، ص۲۲.
۳.۵ - نامه‌های سیاسی و اجتماعیتلگرافها و نامه‌های امام به اشخاص مختلف از عالمان دینی، شخصیت‌های سیاسی، فرهنگی، نمایندگان شرعی، دولت‌مردان داخلی و خارجی گرفته تا احزاب و جمعیت‌های مختلف و مردم عادی، که دربردارنده مضامین متنوع می‌باشند، بخشی دیگر از مندرجات کتاب است... در میان این نامه‌ها اسنادی منحصربه‌فرد به چشم می‌خورد که خود منشا تحول در جریان قیام و انقلاب اسلامی شده‌اند؛ نظیر تلگراف‌ها و نامه‌های امام خطاب به شاه، اسدالله علم، امیرعباس هویدا و همچنین نامه‌های امام به مراجع تقلید و علما و حوزه‌های علمیه و گروه‌ها و جمعیت‌های سیاسی و مذهبی داخل و خارج کشور و سران کشورهای خارجی. [۱۱]
خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، ج۱، مقدمه ناشر، ص۲۴.
از حضرت امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه)، به‌عنوان مرجع تقلید، جمع زیادی از شیعیان و همچنین به‌عنوان رهبر کبیر انقلاب و نظام جمهوری اسلامی ایران، احکام و فرامین متعددی در مسائل گوناگون برجای مانده است که عیناً در این مجموعه منتشر شده‌اند... از آنجا که برخی از آراء و فرامین امام خمینی در ذیل درخواست‌های کتبی مسئولین و متقاضیان نوشته شده است، برای درک بهتر موضوع، تمام و یا قسمت‌های اصلی درخواست اولیه نیز همراه با متن پاسخ امام درج شده‌اند. [۱۲]
خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، ج۱، مقدمه ناشر، ص۲۴-۲۵.
۳.۶ - پیام‌های دینی و سیاسیاز مهمترین آثار مکتوب امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) که در صحیفه امام گردآوری شده و در سیر تاریخی خود منتشر گردیده‌اند، پیام‌های مختلف دینی و سیاسی امام خمینی است. صدور و انتشار این پیام‌ها در حقیقت اصلی‌ترین محور ارتباط بی‌واسطه امام با مردم و پیروان ایشان است... وجه مشترک تمامی پیام‌های امام - قبل و بعد از پیروزی انقلاب - جلب حمایت مردم از اهداف انقلاب از منظر تکلیف دینی و الهی و با تکیه بر نقش‌آفرینی خود مردم به‌عنوان بانیان و صاحبان اصلی انقلاب و خصوصاً جوانان بود. [۱۳]
خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، ج۱، مقدمه ناشر، ص۲۶.
امام در همان حال که به‌عنوان یکی از مراجع بزرگ دینی، جایگاهی رفیع در باور پیروانش داشت، قادر بود تا مفاهیم عمیق دینی را و خصوصاً جنبه‌های سیاسی و اجتماعی دین را به زبان ساده برای مخاطبانش بازگو نماید. سخنرانی‌های متوالی امام خمینی در اجتماع قشرهای مختلف مردم، امکان ارتباط مستقیم مردم با‌اندیشه و آراء امام را فراهم می‌ساخت و آنان را از تفسیرهای رسمی و غیر رسمی واسطه‌ها - که غالباً ً با اعمال نظرهای شخصی و اغراض سیاسی و حزبی توام است - بی‌نیاز می‌ساخت. [۱۴]
خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، ج۱، مقدمه ناشر، ص۲۹.
۴ - وضعیت کتابدر جلد ۲۲ کتاب، فهرست اعلام (اشخاص، سازمان‌ها، کتاب‌ها، روزنامه‌ها و مکان‌ها)، نمایه‌های موضوعی و واژه‌ها، فهرست آیات، روایات و صلاحیه‌های کتاب ذکر شده است. جلد ۲۳، شامل نامه‌ها، پیام‌ها، سخنرانی‌ها و اسناد جدیدی است که در چاپ‌های قبل در صحیفه امام درج نشده است. [۱۵]
خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، ج۲۳، ص۴۷۰.
۵ - پانویس
۶ - منبعویکی نور، برگرفته از مقاله «صحیفه امام»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۱۲/۱۵. |