شهرستان بافتشهرستان بافت، در جنوب استان کرمان، در منطقه قدیمیِ اِقطاع واقع است. ۱ - موقعیت جغرافیاییاز شمال به شهرستان بردسیر (مَشیز)، از مشرق به شهرستان سبزواران (جیرفت)، از جنوب به شهرستان بندرعباس (استان هرمزگان)، و از مغرب به شهرستانهای سیرجان و بندرعباس محدود است. ۲ - ویژگی‌های طبیعیمشتمل بر سه بخش: مرکزی (حومه)، رابُر، اُرزوئیه و سیزده دهستان و دو شهر است. خط الرأس کوههای شاه، لاله زار، و بیدخون (بیدخوان) آن را از شهرستان بردسیر جدا می‌کند. کوههای صوغان و سیاه کوه در جنوب شرقی، کوه خَبْر (مرتفعترین قله ۸۴۵، ۳ متر و اغلب پوشیده از برف) در مغرب، کوه کوشک (مرتفعترین قله ۲۷۳، ۳ متر) در جنوب شهرستان قرار دارد. این کوهها اغلب پوشیده از بَنِه (پسته جنگلی) و بادام جنگلی و بوتِه های کتیرا و زیره است. بیشتر آبادیهای شهرستان در دره های این کوهها قرار دارد. زمینهای مزروعی شهرستان با رودهای رابُر، بافت، خارا (خَرا)، زردشت، هودج ـ از سرشاخه های سمت راست هلیل رود ـ و همچنین چندین رشته قنات، چاه و چشمه آبیاری می‌شود. ۳ - محصولات عمده بافتمحصولات عمده آن گندم ، جو ، پنبه ، زیره و میوه است. دامداری نیز در آن‌جا رایج است. از صنایع دستی قالیبافی و جاجیم بافی دارد. دارای معادن سرب و آهن و مس و کرومیت است. معادن سرب آن در اراضی دهکده علی آبادِ دشت آباد در ۲۹ کیلومتری جنوب غربی شهر بافت یافت می‌شود. راه کرمان ـ سیرجان و بافت ـ سبزواران از این شهرستان می‌گذرد. ۴ - ویژگی‌های باستانی شهر بافتاین شهرستان دارای آثار باستانی پیش از تاریخ است. ۴.۱ - دهستان صوغاناز دهستانهای قدیمی آن صوغان است که در منطقه گرمسیر در جنوب شرقی شهرستان قرار دارد. در گذشته مرکز آن ده صوغان در حدود ۱۱۶ کیلومتری جنوب شرقی شهر بافت بود. امروز در نزدیک آن، آبادی معدن صوغان دیده می‌شود و در سرشماری ۱۳۶۵ ش نام آبادی صوغان حذف شده است. آبادی سُرخان، با برجی قدیمی، در نزدیکی دهکده صوغان قرار داشت. جغرافیانویسان اسلامی در محل صوغان و سُرخان از آبادی سورقان نام برده اند. [۱]
ابراهیم بن محمد اصطخری، کتاب مسالک الممالک، ج۱، ص۱۶۰، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷.
[۲]
ابن حوقل، کتاب صوره الارض، ج۱، ص۳۰۸، چاپ کرامرس، لیدن ۱۹۶۷.
[۳]
محمدبن احمد مقدسی، کتاب احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ج۱، ص۴۶۸، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷.
به نوشته وزیری کرمانی ، درخت سرو بسیار بزرگی در دامنه کوه صوغان قرار داشت که دور آن هشت بغل بود و تخمیناً پنجاه خروار هیزم خشک به مرور ایام از این درخت به دست آمد. به اعتقاد مردم ، حضرت زکریای پیغمبر علیه السّلام در این درخت پنهان بوده است. همچنین در صحرای صوغان، در قریه اللّه آباد، تلی خاکی است که گویند مقتل یحیی بن زکریا علیه السّلام است. از صوغان راهی به رودبار در میانه دو کوه ـ تقریباً به طول ده فرسنگ و با عرض جای فراخ یک میل و جای تنگ به قدر شصت ذرع ـ وجود دارد. آبی از سمت صوغان و از وسط آن تنگ به سوی رودبار جاری است. [۴]
احمدبن حامد افضل الدّین کرمانی، کتاب عقد العُلی للموقف الاعلی، ج۱، ص۱۳۰، مقدمه از باستانی پاریزی، چاپ علیمحمد عامری نائینی، تهران ۱۳۵۶ ش.
۴.۱.۱ - کاوشهای باستان‌شناسی در منطقهطی سالهای ۱۳۴۶ـ۱۳۴۸ ش در تپه یحیی (به ارتفاع ۸ر۱۹ متر از سطح زمینهای پیرامون و به قطر قاعده ۱۸۶ متر )، واقع در دره صوغان، کاوشهای باستان شناسی انجام گرفت و آثاری متعلق به ۵۰۰ تا ۴۵۰۰ سال پیش از میلاد به دست آمده است که نمودار رونق اقتصادی و بازرگانی و توسعه صنایع دستی ، بویژه در هزاره سوم پیش از میلاد، در آن ناحیه است. الواح یافت شده دارای نوعی علایم عددی است و شکل الواح به گروه «پروتوـ ایلامی» (عیلامی نخستین) تعلّق دارد. اشیای به دست آمده، از سنگ صابون شناخته شده است. بقایای معادن سنگ صابون هنوز در پیرامون تپه یحیی دیده می‌شود. [۵]
یوسف مجیدزاده، آغاز شهرنشینی در ایران، ج۱، ص۱۴۱ـ۱۴۲، تهران ۱۳۶۸ ش.
۴.۲ - اُرزوئیهاز آبادیهای دیگر آن اُرزوئیه یا ارزویه (مرکز دهستان و بخش ارزوئیه) است که در ارتفاع ۰۴۴، ۱ متر، در ۱۲۶ کیلومتری جنوب شهر بافت قرار دارد و آب و هوای آن گرم است. آب مشروب و زراعتی آن از قنات تأمین می‌شود. محصول آن ذرت، گندم، پنبه و خرماست و مرکباتش شهرت دارد. از آبادیهای قدیمی آن دَشتْبَر که نامش در تاریخ آمده، [۶]
احمدبن حامد افضل الدّین کرمانی، کتاب عقد العُلی للموقف الاعلی، ج۱، ص۱۳۲، مقدمه از باستانی پاریزی، چاپ علیمحمد عامری نائینی، تهران ۱۳۵۶ ش.
قادرآباد، و دولت آباد در ۱۲۶ کیلومتری شهر بافت است.دهستان ارزوئیه در ۱۳۶۸ ش به بخش تبدیل شد. ۴.۳ - رابرغیر از شهر بافت (مرکز شهرستان)، شهر دیگر آن رابُر (مرکز دهستان و بخش، جمعیت طبق سرشماری ۱۳۷۰ش، ۴۵۰، ۸ تن) در ۲۲ کیلومتری شمال شرقی شهربافت است. این شهر در دامنه کوه قرار دارد و رود رابر، که از کوه شاه سرچشمه می‌گیرد، از کنار آن می‌گذرد. باغداری و قالیبافی در آن‌جا رواج دارد. به نوشته وزیری کرمانی، [۷]
احمدبن حامد افضل الدّین کرمانی، کتاب عقد العُلی للموقف الاعلی، ج۱، ص۱۴۱، مقدمه از باستانی پاریزی، چاپ علیمحمد عامری نائینی، تهران ۱۳۵۶ ش.
در قدیم گلابی و سیب آن از طریق بندرعباس به هند صادر می‌شد.۵ - تراکم جمعیتیدر ۱۳۱۶ ش، طبق قانون تقسیمات کشور، بخش بافت در شهرستان کرمان ( استان هشتم) تشکیل شد. در ۱۳۲۳ ش، بخش بافت از شهرستان کرمان مجزا و ضمیمه شهرستان نونهادِ سیرجان شد. در فهرست تقسیمات کشوری ۱۳۴۰ ش، شهرستان بافت جزو شهرستانهای استان هشتم است. جمعیت شهرستان بافت، براساس سرشماری ۱۳۷۰ ش، بالغ بر ۳۷۷، ۱۳۱ تن بود که از آن میان ۱۹۸، ۳۱ تن (حدود ۲۴ درصد) شهرنشین و ۱۷۹، ۱۰۰ تن (حدود ۷۶ درصد) روستانشین بودند. عشایر افشار، لک و تیره های بچاقچی نیز در این شهرستان زندگی می‌کنند و به دامداری اشتغال دارند. ۶ - فهرست منابع(۱) ابن حوقل، کتاب صوره الارض، چاپ کرامرس، لیدن ۱۹۶۷. (۲) ابراهیم بن محمد اصطخری، کتاب مسالک الممالک، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷. (۳) احمدبن حامد افضل الدّین کرمانی، کتاب عقد العُلی للموقف الاعلی، مقدمه از باستانی پاریزی، چاپ علیمحمد عامری نائینی، تهران ۱۳۵۶ ش. (۴) ژان اوبن، «مقدمه بر دو رساله صوفیانه، مقامات طاهرالدین محمد و شمس الدین ابراهیم، فرهنگ ایران زمین، ج ۲ (۱۳۳۳ ش). (۵) ایران، وزارت جهاد سازندگی، واحد آمار و برنامه ریزی، فرهنگ اقتصادی دهات و مزارع استان کرمان (۱)، تهران ۱۳۶۳ ش. (۶) ایران، وزارت دفاع، اداره جغرافیایی ارتش، فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج ۱۰۵: سیرجان، تهران ۱۳۶۲ ش، ص ۳۱ـ۳۴. (۷) ایران، وزارت کشور، اداره کل آمار و ثبت احوال، کتاب جغرافیا و اسامی دهات کشور، تهران ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱ ش. (۸) حدودالعالم من المشرق الی المغرب، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۰ ش. (۹) حسینعلی رزم آرا، فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، ج ۸: استان هشتم (کرمان و مکران)، تهران ۱۳۵۵ ش. (۱۰) روملو، احسن التواریخ، چاپ عبدالحسین نوایی، تهران ۱۳۴۹ ش. (۱۱) سازمان برنامه و بودجه، گروه مطالعاتی هامون، مطالعه جامع توسعه اقتصادی و اجتماعی حوزه آبریز غرب جازموریان، تهران ۱۳۶۳ ش، ج ۳، ص ۲ـ۴. (۱۲) سازمان هواشناسی کشور، سالنامه هواشناسی: ۱۳۵۹ـ۱۳۶۰ ش، تهران ۱۳۶۵ ش، ص ۱۷۹. (۱۳) پرسی مولزورث سایکس، سفرنامه ژنرال سرپرسی سایکس، ترجمه حسین سعادت نوری، تهران ۱۳۳۶ ش. (۱۴) عبدالرزاق سمرقندی، مطلع سعدین و مجمع بحرین، ج ۱، چاپ عبدالحسین نوایی، تهران ۱۳۵۳ ش. (۱۵) محمود کتبی، تاریخ آل مظفر، چاپ عبدالحسین نوایی، تهران ۱۳۶۴ ش. (۱۶) مسعود کیهان، جغرافیایی مفصل ایران، تهران ۱۳۱۰ـ۱۳۱۱ ش. (۱۷) آلفونس گابریل، تحقیقات جغرافیایی راجع به ایران، ترجمه فتحعلی خواجه نوری، چاپ هومان خواجه نوری، تهران ۱۳۴۸ ش. (۱۸) یوسف مجیدزاده، آغاز شهرنشینی در ایران، تهران ۱۳۶۸ ش. (۱۹) محمدبن ابراهیم، تاریخ کرمان: سلجوقیان و غز در کرمان، چاپ باستانی پاریزی، تهران ۱۳۴۳ ش. (۲۰) محمدخلیل بن داود مرعشی صفوی، مجمع التواریخ، چاپ عباس اقبال آشتیانی، تهران ۱۳۶۲ ش. (۲۱) مرکز آمار ایران، آمارگیری جاری جمعیت ۱۳۷۰: نتایج عمومی استان کرمان، تهران ۱۳۷۲ ش. (۲۲) مرکز آمار ایران، آمارگیری جاری جمعیت، ۱۳۷۰ ش: نتایج عمومی، کل کشور، تهران ۱۳۷۲ ش. (۲۳) محمدبن احمد مقدسی، کتاب احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷. (۲۴) مهندسین مشاور باوند، طرح توسعه شهری بافت، تهران ۱۳۶۲ ش. (۲۵) محمدبن خاوندشاه میرخواند، تاریخ روضه الصفا، تهران ۱۳۳۸ـ۱۳۳۹ ش، احمد علی وزیری کرمانی، جغرافیای کرمان، چاپ باستانی پاریزی، تهران ۱۳۵۳ ش. (۲۶) یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵؛ ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بافت»، شماره۲۶۵. |