شبهه عبائیهشبهه عبائیه، یکی از اشکالات وارد شده بر حکم استصحاب کلی قسم دوم است. ۱ - تعریفشبهه عبائیه، شبهه معروفی است که منسوب به عالم بزرگوار مرحوم « سید اسماعیل صدر »؛ (جد شهید محمد باقر صدر و از مراجع تقلید ) می‌باشد و چون در این شبهه مثال را روی عبا پیاده کرده است، به آن شبهه عبائیه می‌گویند. ۲ - توضیحاگر کسی علم اجمالی دارد که قسمت پایین و یا بالای عبای او نجس شده است و بعد به دنبال این علم اجمالی، طرف پایین عبا را تطهیر کند، به طوری که اگر در واقع طرف پایین نجس بوده به طور قطع نجاست آن از بین برود، در چنین حالتی این مورد از مصادیق استصحاب کلی قسم دوم شمرده می‌شود، زیرا نجاستی که در عبا پیدا شده، اگر در قسمت پایین عبا بوده با تطهیر آن قسمت، از بین رفته و اگر در قسمت بالای عبا بوده، چون آن قسمت تطهیر نشده نجاستش به طور قطع باقی است؛ پس در این مورد، امر دایر است بین «ما هو مقطوع الارتفاع» و «ما هو مقطوع البقا». از این رو، شرایط جریان استصحاب بقای نجاست کلی، موجود است. ۳ - ثمره بحثبعد از آن که نجاست عبا استصحاب گردید، این ثمره ظاهر می‌شود که اگر دست مرطوب به هر دو قسمت (بالا و پایین) عبا برخورد کند، نجس می‌گردد، اما از سوی دیگر، مکلف یقین دارد که قسمت پایین عبا را شسته و نجاست آن به طور قطع از بین رفته است، پس معنا ندارد دست مرطوب در برخورد با آن نجس شده باشد. اگر گفته شود نجس شدن دست به دلیل بر خورد آن با قسمت بالای عبا است، در پاسخ باید گفت نجاست قسمت بالای عبا مشکوک است و در بحث « شبهه محصوره » گفته شده اگر کسی علم اجمالی داشته باشد که قسمتی از فرش نجس است و نمی‌داند آن قسمت کجا است، چنان چه پای مرطوب بر جایی از فرش بگذارد چون نجاست آن قسمت را احراز نکرده حکم ملاقی با یکی از اطراف شبهه محصوره بر آن بار می‌گردد و محکوم به طهارت است. در این مورد نیز دست مرطوب با قسمت بالای عبا ملاقات کرده، و قسمت بالای عبا، یکی از دو طرف شبهه محصوره است و ملاقی با آن از نظر شرعی محکوم به طهارت است؛ نتیجه آن که: استصحاب کلی قسم دوم جاری نیست، زیرا اگر جاری بشود، نتیجه آن نجاست دست است و چون نمی‌توان به نجاست دست حکم داد، باید ملتزم شد که استصحاب کلی قسم دوم جریان ندارد، و این همان مطلوب صاحب شبهه است. پاسخ‌های مختلفی از این شبهه داده شده است. [۱]
سیری کامل در اصول فقه، فاضل لنکرانی، محمد، ج۱۴، ص (۴۴۹-۴۴۶).
[۳]
الرسائل، خمینی، روح الله، ص۱۲۹.
[۴]
بحوث فی علم الاصول، صدر، محمد باقر، ج۶، ص۱۵۲.
[۶]
المحکم فی اصول الفقه، حکیم، محمد سعید، ج۵، ص۲۲۵.
[۱۰]
شرح اصول فقه، محمدی، علی، ج۴، ص۳۰۳.
۴ - پانویس
۵ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۵۰۱، برگرفته از مقاله «شبهه عبائیه». |