سوره معارجسوره معارج، هفتادمین سوره قرآن بوده و نام دیگر آن سوره سأل است. ۱ - معنای معارج«معارج» جمع «معرج» و از ریشه «عروج» به معنای محل یا وسیله صعود است. منظور از معارج دراین سوره، کرات بالا و آسمان‌ها و یا مراتبی است که در مسیر تکامل انسان برای تقرب به خدا وجود دارد. در آیات ۳ و ۴این سوره، از خدا با نام «صاحب معارج» که فرشتگان و روح به سوی او بالا می‌روند یاد شده است. آری! خداوند برای معراج و تعالی انسان‌ها برنامه‌های تربیتی فراوانی (در تکوین و تشریع ) قرار داده است. واژه «معارج» دو بار در قرآن به کار رفته است: آیه ۳۳ سوره زخرف و آیه ۳ سوره معارج که نام این سوره از آن گرفته شده است. ۲ - محور اصلی سورهمحور اصلی سوره معارج، قیامت و معاد، این اصل اعتقادی دگرگون ساز و تربیت کننده است. آنچه سیاق این سوره دست می‌دهد این است که می‌خواهد روز قیامت را توصیف کند به آن عذاب‌هایی که در آن برای کفار آماده شده، از همان آغاز، سخن از عذاب دارد. و سؤال سائلی را حکایت می‌کند که از عذاب الهی کفار پرسیده، و اشاره می‌کند به این که این عذاب آمدنی است، و هیچ مانعی نمی‌تواند از آمدنش جلوگیر شود، و نیز عذابی است نزدیک، نه دور که کفار می‌پندارند، آن گاه به صفات آن روز و عذابی که برای آنان تهیه شده پرداخته، مؤمنین را که به انجام وظائف اعتقادی و عملی خود می‌پردازند استثنا می‌کند. ۳ - مکی یا مدنی بودن سوره۳.۱ - از جهت سیاقگفته شده: این سیاق شبیه به سیاق سوره‌های مکی است، از برخی از مفسرین حکایت شده که گفته‌اند: آیه و الذین فی اموالهم حق معلوم در مدینه نازل شده، و اعتبار عقلی هم این نظریه را تایید می‌کند، برای اینکه ظاهر عبارت حق معلوم زکات است که در مدینه و بعد از هجرت تشریع شد، و اگر این آیه مدنی باشد، ناگزیر آیات بعدی آن هم که تحت استثنا قرار دارند و چهارده آیه‌اند، که از الا المصلین شروع و به فی جنات مکرمون ختم می‌شوند، مدنی هستند، برای این که همه سیاقی متحد دارند، و مستلزم یکدیگرند. همچنین، مدنی بودن آیات بعد از استثنا اقتضا دارد، مستثنی منه را هم که حد اقل سه آیه است و از ان الانسان خلق هلوعا شروع و به منوعا ختم می‌شود، مدنی باشند. افزون بر آن، آیه فما ل الذین کفروا قبلک مهطعین، نیز به روشنی متفرع بر ما قبل خودش است، و از سوی دیگر آیه مذکور تا آخر سوره سیاقی واحد دارند، پس باید گفته شود این‌ها هم مدنی هستند. ۳.۲ - از جهت مضامیناین از جهت سیاق، و اما از جهت مضامین، همین آیات آخر سوره خیلی با وضع منافقین که اطراف پیامبر را گرفته بودند، و از چپ و راست احاطه اش کرده بودند، مناسبت دارد، چون سخن از کسانی می‌راند که عن الیمین و عن الشمال عزین؛ از راست و چپ متفرق می‌شوند. و این مناسب حال کسانی است که بعضی از احکام خدا را رد می‌کردند، و مخصوصا آیه ا یطمع کل امرئ منهم... و آیه علی ان نبدل خیرا منهم... به منافقین بیش تر می‌چسبد تا به کفار مکه . با توجه به این که پیدایش نفاق منافقین در مدینه بوده، نه در مکه. امااین که چرا از منافقین به الذین کفروا تعبیر کرده؟ پاسخش این است که: نظیر این تعبیر در سوره توبه و غیر آن آمده، (چون واقعیت نفاق، کفر است). ۳.۳ - از جهت روایاتگذشته از این، مفسرین روایت کرده‌اند که این سوره در باره کسی نازل شد که گفته بود: اللهم ان کان هذا هو الحق من عندک فامطر علینا حجارة من السماء او ائتنا بعذاب الیم که در آن سوره سیاق آیه و سیاق آیات بعد از آن سیاقی مدنی است نه مکی، و لیکن از امام صادق علیه‌السّلام روایت شده که فرمود: مراد از حق معلوم در آیه شریفه حقی است که صاحب مال به عنوان صدقه از مال خودش جدا می‌کند، نه زکات واجب . و بالاخره نمی‌توان اتفاق مفسرین را بر این که این سوره در مکه نازل شده ملاک قرار داد، افزون بر این که چنین اتفاقی هم در کار نیست، بلکه بین آنان اختلافی روشن است. و نیز نباید به گفته ابن عباس اعتنا کرد که گفته: این سوره بعد از سوره حاقه نازل شده است. ۴ - ویژگی‌های سوره۱. دارای ۴۳ آیه به عدد شامی، ۴۴ آیه به عدد دیگر مکتب‌های تفسیری، ۲۱۳ یا ۲۱۶ کلمه و ۷۵۷ یا ۹۷۲ حرف است. ۲. در ترتیب نزول، هفتاد و هفت یا هفتاد و نهمین سوره، و هفتادمین سوره مصحف شریف است. ۳. پس از سوره حاقه و پیش از سوره نبا و پیش از هجرت در مکه نازل شد. برخی از مفسران، سه آیه اول این سوره را مدنی می‌دانند. ۴. از نظر کمیت از سوره‌های مفصل و از نوع طوال آن و شامل بخشی از یک حزب است. ۵. گفته‌اند این سوره یک یا دو آیه منسوخ دارد. ۵ - مطالب مهم سوره۱. بیان عذاب منکران گفتار پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ؛ ۲. ویژگی‌های روز قیامت و وضعیت کافران در آن روز؛ ۳. نشانه‌های نمازگزاران؛ ۴. ویژگی‌های روحی و اخلاقی انسان . [۱۰]
جمعی از محققان، علوم القرآن عندالمفسرین، ج۱، ص۳۱۶.
[۱۲]
رامیار، محمود، ۱۳۰۱ - ۱۳۶۳، تاریخ قرآن، ص۵۸۸.
[۱۳]
هاشم زاده هریسی، هاشم، ۱۳۱۷، شناخت سوره‌های قرآن، ص۴۶۹.
۶ - عناوین مرتبطاسامی سوره معارج. ۷ - پانویس
۸ - منبعفرهنگ نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «سوره معارج». رده‌های این صفحه : سوره‌های قرآن
|