زمین صلحزمین صلح از انواع زمینهای فتح شده می‌باشد. ۱ - معنی زمین صلحزمین صلح زمین فتح شده با صلح است. زمین صلح که از آن به زمین جزیه و زمین اهل ذمه یا زمین ذمّه نیز تعبیر مىشود به زمینى اطلاق مىگردد که مسلمانان بدون جنگ و خونریزى از راه مصالحه با کفار به آن دست یافته باشند. ۲ - کاربرد زمین صلح در فقهفقها از احکام آن در باب جهاد و تجارت سخن گفتهاند. ۳ - احکام زمین صلححکم زمین صلح بستگى به چگونگى قرارداد صلح دارد. گاه صلح این گونه بسته مىشود که زمین در ازاى پرداخت جزیه در ملک صاحبانش باقى بماند؛ و گاه این گونه که زمین ملک مسلمانان باشد و کفار درازاى پرداخت جزیه به حکومت اسلامی، از حق سکونت و زندگى در سرزمین اسلام و حمایت حکومت از آنان همچون دیگرشهروندان، برخوردار باشند. [۱]
إرشاد الأذهان ج۱، ص۳۴۸.
برخى افزودهاند: ممکن است مفاد قرارداد صلح این باشد که زمین ملک امام علیه السّلام باشد. اگر مفاد قرارداد صلح به گونه نخست باشد، زمین در ملک کفار باقى مىماند و آنان موظف اند بخشى از درآمد زمین را بر حسب قرارداد به حکومت اسلامی بپردازند، و اگر مفاد به گونه دوم باشد، زمین، ملک مسلمانان و محکوم به حکم زمین مفتوح عنوه است، و چنانچه مفاد قرارداد به گونه سوم باشد، زمین از انفال و ملک امام علیه السّلام خواهد بود. ۴ - طرف قرارداد عقد صلحعقد صلح تنها با اهل کتاب صحیح است. بنابر این، انعقاد قرارداد با سایر کفار صحیح نیست [۶]
الکافى فى الفقه ص۲۶۰.
لیکن برخى گفتهاند: مستفاد از ظاهر کلمات بعض فقها عدم تفاوت میان اهل کتاب و غیر آنان در صحت قرارداد است؛بلکه برخى بدان تصریح کردهاند. [۹]
شرح تبصرة المتعلمین ج۴، ص۴۳۶.
برخى نیز قائلاند: چنانچه صلح با کفار غیر کتابی مقتضاى مصلحت باشد، جایز خواهد بود؛ لیکن آنچه از آنان در قبال صلح گرفته مىشود، عنوان جزیه نخواهد داشت؛ زیرا جزیه اختصاص به اهل کتاب دارد. ۵ - شمول زمین صلحاگر مفاد قرارداد صلح، بقاى زمینها در ملک کفار باشد، آیا گستره آن، زمینهاى موات منطقه آنها را هم دربر مىگیرد، یا این گونه زمینها از انفال و ملک امام علیه السّلام به شمار مىروند؟ اگر قرارداد- با صراحت یا بر حسب ظاهر- زمینهاى موات را نیز دربر گیرد، بر اساس آن عمل مىشود و اگر دربر نگیرد، به تصریح برخى، از انفال و ملک امام علیه السّلام خواهد بود. [۱۲]
تذکرة الفقهاء (ق) ج۲، ص۴۰۲.
[۱۵]
کتاب الخمس (حائرى) ص۶۵۴.
[۱۶]
إقتصادنا ص۴۵۰.
۶ - تصرف در زمین صلحدر قرارداد به گونه نخست که زمین در ملک صاحبانش باقى مىماند، مالک زمین حق هرگونه تصرف مالکانه از قبیل فروختن و بخشیدن را دارد؛ لیکن اگر آن را به مسلمانى بفروشد، بنابر قول مشهور، جزیهاش به وى منتقل نمىگردد، بلکه بر ذمّه فروشنده کتابى باقى خواهد ماند. همچنین اهل کتاب مىتوانند در زمینهاى خود عبادتگاه- اعم از کلیسا و غیر آن- ایجاد و مراسم مذهبى خاص خود برپا کنند و نیز شراب بنوشند یا گوشت خوک بخورند و هرگونه تصرف مجاز براى مالک در ملک خود را داشته باشند؛ به شرط آنکه در قرارداد صلح عدم آن شرط نشده باشد؛ لیکن اگر مفاد قرارداد به گونه دوم یا سوم باشد، هیچ یک از تصرفات یاد شده جایز نخواهد بود. ۷ - مسلمان شدن کافرچنانچه کافرى که با او به گونه نخست قرارداد صلح بسته شده، مسلمان گردد، جزیه از او ساقط مىشود. ۸ - پانویس
۹ - منبعفرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۴، ص۲۷۷-۲۷۹. |