رجعت (دیدگاه فریقین)

---

رجعت، به معنای بازگشت و زنده شدن عده‌ای از مومنین و جمعی از ستمگران قبل از قیامت است. رجعت، از عقاید عمومی و قدیمی است که در ملل مختلف جهان، میان همه اقوام و مذاهب قبل از اسلام- چه در ادیان آسمانی و چه در ادیان دیگر – وجود داشته و کم و بیش هنوز وجود دارد.
در بین مذاهب اسلامی، شیعه معتقد به مسئله رجعت است و آن را از ضروریات مذهب خود می‌داند ولی مذاهب دیگر به این مطلب عقیده ندارند. شیعیان به وسیله آیات، روایات و عقل به اثبات رجعت می‌پردازند و در مقابل، اهل‌سنت به انکار آن پرداخته‌اند. در ادامه نوشتار، فرق بین رجعت و قیامت و هدف از رجعت نیز بیان می شود.

۱ - رجعت در لغت

---

در لغت کلمه رجعت از (رَجَعَ، یَرجِعُ) به معنای برگشتن و رجوع کردن می‌باشد. گاهی حرف اول کلمه‌ «رجعت» به کسره و گاهی به فتحه خوانده می‌شود که معنای این دو با یکدیگر متفاوت است.
اگر آن را «رَجعت» همراه فتحه بخوانیم معنای آن این است که «اَلعُودُ الی الدُّنیا بَعدَ المَماتِ» رجعت یعنی عود و بازگشت به دنیا بعد از مرگ.
اگر آن را «رِجعت» با کسره بخوانیم معنای آن رجوع کردن زن به همسرش بعد از طلاق می‌باشد «مُراجِعه الرَّجُل بَعدَ الطلاقِ»
در مشتقات لفظ «رجعت» کلمه «مَرجِع و مَرجَع» وجود دارد که اسم مکان و به معنای محل رجوع می‌باشد. کلمه «استِرجَاع» نیز یکی از هم خانواده‌های آن است که این کلمه باب استفعال و معنای آن طلب رجوع به پروردگار عالم است، زمانی که گفته می‌شود: «انّا لِلّهِ وَ انّا الَیهِ رَاجِعُونَ»

۲ - رجعت در قرآن

---

قرآن که کتاب فرقان است به این معنا که حق را از باطل جدا می‌کند و در خود علم اوّلین و آخرین را جا داده است، برای ما به دو گونه دلیل می‌آورد، دسته‌ای از دلایل قرآنی دلایل عام و فراگیر است و دسته‌ای دیگر دلایل خاص و مشخص که با آن مطلب خاصی را اثبات می‌نماید. برای همین ما نیز دلایل رجعت را که در قرآن آمده است به دو قسم تقسیم می‌نماییم و آن‌ها را به تفصیل بیان می‌کنیم.
علت اینکه سعی کردیم تا از قرآن کریم برای منکرین رجعت دلیل و استدلال بیاوریم این است که تنها منبع مشترک بین شیعه و سنی که هر دو به آن معتقد هستیم و می‌گوئیم این کتاب، هیچ گونه تحریفی نشده است همان قرآن است، برای همین اولین استدلال ما نیز از آیات قرآن شروع شده است.

۲.۱ - دلایل عام قرآن بر رجعت

خداوند در قرآن کریم، در آیات متعدد، قدرت خویش را به رخ بندگان خود می‌کشد و برای آن‌ها قدرت نمایی می‌کند. خداوند متعال در قرآن می‌فرماید: «اَ لَیْسَ ذلِکَ بِقادِرٍ عَلی اَنْ یُحْیِیَ الْمَوْتی» خداوند در این آیه انسان را با وجدان و فطرت خدا گرایی خود روبه رو می‌کند و از او می‌پرسد آیا خدا قدرت زنده کردن مردگان را ندارد؟ این سوال، از روی جهل نیست چرا که خدا عالم به تمام مخلوقات است و حتی خود خالق علم است. این سوال نوعی توبیخ کردن منکران قیامت و رجعت است، که خداوند با لحنی توبیخی از آن‌ها در مورد قدرت خود سوال می‌کند.
قرآن کریم باز در آیه‌ای دیگر قدرت نمایی می‌کند و منکران را مورد سوال قرار می‌دهد و می‌فرماید: «اَ وَ لَمْ یَرَوْا اَنَّ اللَّهَ الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْاَرْضَ وَ لَمْ یَعْیَ بِخَلْقِهِنَّ بِقادِرٍ عَلی اَنْ یُحْیِیَ الْمَوْتی بَلی اِنَّهُ عَلی کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدِیر»
بله خداوند در آیات متعدد، اینگونه قدرت خویش را به بندگانش نشان می‌دهد. در واقع خداوند می‌خواهد بگوید کسانی که منکر قیامت و زنده شدن مردگان هستند با قدرت لایزال من مبارزه می‌کند.
خداوند در قرآن، پانزده مرتبه می‌فرماید: «انَّ الله علی کُلِّ شَیءٍ قدیر» و این تکرار حکمتی دارد که شاید یکی از حکمت‌های آن این باشد که می‌خواهد بگوید، خدا بر هر چیزی که (فکر می‌کنید) قدرت دارد، تا شاید انسان خدا را با خود قیاس نکند و بگوید چون زنده کردن مرده به دست من محال است، خدا نیز توانایی زنده کردن انسان را ندارد.
آیات دیگری نیز در قرآن وجود دارد که زنده شدن مردگان را به خدا نسبت می‌دهد و خدا را قادر بر هر کاری معرفی می‌نماید که عبارت‌اند از: «ذلِکَ بِاَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَ اَنَّهُ یُحْیِ الْمَوْتی وَ اَنَّهُ عَلی کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدِیر»

۲.۲ - دلایل خاص قرآن بر رجعت

در قرآن، چند مرتبه مسئله‌ی رجعت را در ضمن داستان‌های زیبایی از انبیاء بیان نموده است که ما نیز تعدادی از آن‌ها را به طور مختصر در اینجا بیان می‌نمائیم.

۲.۲.۱ - قوم حضرت موسی

این داستان اجمالاً به زنده شدن مردگان در دنیا اشاره دارد و می‌خواهد بیان کند که ممکن است انسان مرده در همین دنیا زنده شود و این داستان جواب شبهه کسانی است که در حالی که به قرآن معتقدند ولی رجعت و زنده شدن مردگان را در این دنیا انکار می‌نمایند.
در زمان حضرت موسی (علیه‌السلام) در قوم بنی‌اسرائیل قتلی صورت گرفت ولی قاتل شناخته نشد قوم بنی‌اسرائیل خواست قتل را به گردان قوم دیگر بیندازد تا بتواند از آن قوم انتقام بگیرد. خبر به گوش حضرت موسی (علیه‌السلام) رسید حضرت دستور دادند اولیاء دم گاوی را بکشند و قسمتی از دم گاو را به آن مقتول بزنند تا مقتول زنده شود و حقیقت را بازگو کند.
ابتداء بنی‌اسرائیل تعجب کرده و دستور حضرت موسی (علیه‌السلام) را مسخره کردند و با بی اعتنایی دستور را عملی ساختند، هنگامی که دُم گاو را به آن مقتول زدند، مقتول بلافاصله به اذن الهی زنده شد و قاتل را معرفی کرد و بعد از آن خداوند به او زندگی دوباره بخشید.
آنچه را از این داستان نتیجه می‌گیریم همین است که خداوند قادر و توانا قدرت انجام هر کاری را دارد و شاید در قرآن از این گونه داستان‌ها را آورده است تا امروز منکرین رجعت حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشّریف) نتوانند استدلال کنند و امر به این مهمی را انکار نمایند.
خداوند در قرآن در این داستان می‌فرماید: «فَقُلْنا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِها کَذلِکَ یُحْیِ اللَّهُ الْمَوْتی وَ یُرِیکُمْ آیاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ؛ اینگونه خداوند مردگان را زنده می‌کند و نشانهای خود را به شما می‌نمایاند، شاید عقل خود را به کار گیرید.»

۲.۲.۲ - عزیر پیامبر

یکی دیگر از پیامبران قوم بنی‌اسرائیل «عزیر» است که قرآن کریم داستان او را به عنوان یکی دیگر از زنده شدگان در این دنیا بیان می‌نماید.
داستان عزیر را قرآن اینگونه بیان می‌کند:
«اَوْ کَالَّذِی مَرَّ عَلی قَرْیَهٍ وَ هِیَ خاوِیَهٌ عَلی عُرُوشِها قالَ اَنَّی یُحْیِی هذِهِ اللَّهُ بَعْدَ موت‌ها فَاَماتَهُ اللَّهُ مِائَهَ عامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ قالَ کَمْ لَبِثْتَ قالَ لَبِثْتُ یَوْماً اَوْ بَعْضَ یَوْمٍ قالَ بَلْ لَبِثْتَ مِائَهَ عامٍ فَانْظُرْ اِلی طَعامِکَ وَ شَرابِکَ لَمْ یَتَسَنَّهْ وَ انْظُرْ اِلی حِمارِکَ وَ لِنَجْعَلَکَ آیَهً لِلنَّاسِ وَ انْظُرْ اِلَی الْعِظامِ کَیْفَ نُنْشِزُها ثُمَّ نَکْسُوها لَحْماً فَلَمَّا تَبَیَّنَ لَهُ قالَ اَعْلَمُ اَنَّ اللَّهَ عَلی کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدِیر؛
یا همانند کسی «عزیر پیامبر» که از کنار یک آبادی (ویران شده) عبور کرد، در حالی که دیوارهای آن، به روی سقف‌ها فرو ریخته بود، (و اجساد و استخوان‌های اهل آن، در هر سو پراکنده بود، او با خود) گفت: ” چگونه خدا این‌ها را پس از مرگ، زنده می‌کند؟! ” (در این هنگام) خدا او را یکصد سال می‌راند، سپس زنده کرد، و به او گفت: ” چه قدر درنگ کردی؟ ” گفت: ” یک روز، یا بخشی از یک روز. ” فرمود: ” نه، بلکه یکصد سال درنگ کردی! نگاه کن به غذا و نوشیدنی خود (که همراه داشتی، با گذشت سال‌ها) هیچ گونه تغییر نیافته است! (خدایی که یک چنین مواد فاسد شدنی را در طول این مدت، حفظ کرده، بر همه چیز قادر است! ) ولی به الاغ خود نگاه کن (که چگونه از هم متلاشی شده! این زنده شدن تو پس از مرگ، هم برای اطمینان خاطر توست، و هم) برای اینکه تو را نشانه‌ای برای مردم (در مورد معاد) قرار دهیم. (اکنون) به استخوان‌ها (ی مرکب سواری خود) نگاه کن که چگونه آن‌ها را برداشته، به هم پیوند می‌دهیم، و گوشت بر آن می‌پوشانیم! ” هنگامی که (این حقایق) بر او آشکار شد، گفت: ”می‌دانم خدا بر هر کاری توانا است”.»
این آیه نیز، همچون آیه قبل، حجتی روشن و برهانی آشکار و قاطع بر وقوع رجعت در دنیا دلالت می‌کند.

۲.۲.۳ - اصحاب کهف

یکی‌دیگر از داستان‌های قرآن که دلالت می‌کند بر زنده شدن مردگان در دنیا، داستان اصحاب کهف است.
این‌ها گروهی از مردم مؤمن و خداترس بودند که در غاری به خواب رفتند و حدود سیصد سال بعد بیدار شدند.
قرآن اینگونه می‌گوید: وَ کَذلِکَ اَعْثَرْنا عَلَیْهِمْ لِیَعْلَمُوا اَنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَ اَنَّ السَّاعَهَ لا رَیْبَ فِیها اِذْ یَتَنازَعُونَ بَیْنَهُمْ اَمْرَهُمْ فَقالُوا ابْنُوا عَلَیْهِمْ بُنْیاناً رَبُّهُمْ اَعْلَمُ بِهِمْ قالَ الَّذِینَ غَلَبُوا عَلی اَمْرِهِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَیْهِمْ مَسْجِداً سَیَقُولُونَ ثَلاثَهٌ رابِعُهُمْ کَلْبُهُمْ وَ یَقُولُونَ خَمْسَهٌ سادِسُهُمْ کَلْبُهُمْ رَجْماً بِالْغَیْبِ وَ یَقُولُونَ سَبْعَهٌ وَ ثامِنُهُمْ کَلْبُهُمْ قُلْ رَبِّی اَعْلَمُ بِعِدَّتِهِمْ ما یَعْلَمُهُمْ اِلاَّ قَلِیلٌ فَلا تُمارِ فِیهِمْ اِلاَّ مِراءً ظاهِراً وَ لا تَسْتَفْتِ فِیهِمْ مِنْهُمْ اَحَدا؛
این چنین مردم را متوجه آن‌ها کردیم تا بدانند وعده خداوند حق است و در پایان جهان و قیام قیامت شکی نیست، در آن هنگام که میان خود در این باره نزاع می‌کردند: گروهی می‌گفتند بنائی بر آن بسازید (تا برای همیشه از نظر پنهان شوند و از آن‌ها سخن نگوئید که) پروردگارشان از وضع آن‌ها آگاه‌تر است (ولی آن‌ها که از رازشان آگاهی یافتند و آن را دلیلی بر رستاخیز دیدند) گفتند: ما مسجدی در کنار (مدفن) آن‌ها می‌سازیم (تا خاطره آن‌ها فراموش نشود). گروهی خواهند گفت آن‌ها سه نفر بودند که چهارمینشان سگ آن‌ها بود، و گروهی می‌گویند پنج نفر بودند که ششمین آن‌ها سگشان بود- همه این‌ها سخنانی بدون دلیل است- و گروهی می‌گویند آن‌ها هفت نفر بودند و هشتمینشان سگ آن‌ها بود، بگو پروردگار من از تعداد آن‌ها آگاه‌تر است، جز گروه کمی تعداد آن‌ها را نمی‌دانند، بنابراین درباره آن‌ها جز با دلیل سخن مگوی و از هیچ کس پیرامون آن‌ها سؤال منما.»

۲.۲.۴ - احیاء مردگان توسط حضرت عیسی

یکی‌ دیگر از داستانهایی که در قرآن آمده است و به ما کمک می‌کند تا بتوانیم وجود رجعت را اثبات کنیم داستان زنده شدن مردگان به دست حضرت عیسی (علیه‌السلام) به اذن خداوند متعال است.
«وَ رَسُولاً اِلی بَنِی اِسْرائِیلَ اَنِّی قَدْ جِئْتُکُمْ بِآیَهٍ مِنْ رَبِّکُمْ اَنِّی اَخْلُقُ لَکُمْ مِنَ الطِّینِ کَهَیْئَهِ الطَّیْرِ فَاَنْفُخُ فِیهِ فَیَکُونُ طَیْراً بِاِذْنِ اللَّهِ وَ اُبْرِئُ الْاَکْمَهَ وَ الْاَبْرَصَ وَ اُحْیِ الْمَوْتی بِاِذْنِ اللَّهِ وَ اُنَبِّئُکُمْ به ما تَاْکُلُونَ وَ ما تَدَّخِرُونَ فِی بُیُوتِکُمْ اِنَّ فِی ذلِکَ لَآیَهً لَکُمْ اِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ؛ و عیسی را رسول و فرستاده به سوی بنی اسرائیل (قرار داده، که به آن‌ها می‌گوید: ) من نشانه‌ای از طرف پروردگار شما، برایتان آورده‌ام، من از گل، چیزی به شکل پرنده می‌سازم، سپس در آن می‌دمم و به فرمان خدا، پرنده‌ای می‌گردد. و به اذن خدا، کور مادرزاد و مبتلایان به برص (پیسی) را بهبودی می‌بخشم، و مردگان را به اذن خدا زنده می‌کنم، و از آنچه می‌خورید، و در خانه‌های خود ذخیره می‌کنید، به شما خبر می‌دهم، مسلما در این‌ها، نشانه‌ای برای شماست، اگر ایمان داشته باشید.»
این داستان و داستانهای قبل از این که در قرآن کریم آمده است همه بیانگر امکان رجوع مردگان به دنیا را می‌رساند، این داستان‌ها با بیان بسیار شیرین و آشکار قرآن، وقوع رجعت را برای تمام افراد به تصویر می‌کشد.

۳ - رجعت در شیعه

---

در این بخش به بررسی رجعت در احادیث و کلام علمای شیعه می‌پردازیم.

۳.۱ - رجعت در احادیث

در احادیث نیز به مسئله رجعت پرداخته شده است. برای نمونه چند مورد از احادیث را در اینجا بیان می‌کنیم.

۳.۱.۱ - حدیث اول

از امام صادق (علیه‌السلام) در مورد تفسیر آیه شریفه‌ی «اذ جَعَلَ فیکم انبیاءَ وَ جَعَلَکُم مُلُوکاً» سوال شد، حضرت در جواب فرمودند: مقصود از انبیاء پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آلِهِ‌وَسَلَّم) و ابراهیم و اسماعیل و ذریه‌ی او (علیهم‌السّلام) است، و منظور از پادشاهان اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) می‌باشند.
باز راوی از حضرت سوال کرد: خداوند متعال چه سلطنت و پادشاهی به شما اهل‌بیت پیامبر (صلوات‌الله‌علیهم) عطا فرموده است، حضرت جواب فرمودند: سلطنت و پادشاهی بهشت را و سلطنت و پادشاهی به هنگام رجعت را به ما عطا نموده است.

۳.۱.۲ - حدیث دوم

مامون عباسی به حضرت رضا (علیه‌السلام) عرض کرد: در مورد رجعت چه می‌فرمائید؟
حضرت رضا (علیه‌السلام) فرمودند: رجعت درست است، بازگشتِ بعضی از مردگان در امت‌های گذشته نیز سابقه داشته است و قرآن هم ناطق به آن است و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلَّم) فرمودند: آنچه در امت‌های پیشین بوده است «طابِقُ النَّعلِ بِالنَّعل» در این امت نیز خواهد بود و همچنین پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلَّم) فرمودند: موقعی که فرزند من مهدی (علیه‌السلام) قیام می‌کند عیسی ابن مریم (علیهماالسلام) از آسمان فرود می‌آید و پشت سر او نماز می‌خواند، و نیز پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلَّم) فرمودند: اسلام با غربت آشکار شد و عن‌قریب آنکه اسلام دوباره غریب می‌شود، پس خوشا به حال غربا، عرض شد یا رسول‌الله بعد از آنکه اسلام دوباره غریب می‌شود چه اتفاقی می‌افتد؟ حضرت فرمودند: حق به صاحب حق بازگشت می‌کند.

۳.۱.۳ - حدیث سوم

راوی می‌گوید از امام صادق (علیه‌السلام) تفسیر آیه شریفه «اِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنا وَ الَّذِینَ آمَنُوا فِی الْحَیاهِ الدُّنْیا وَ یَوْمَ یَقُومُ الْاَشْهادُ» را پرسیدم حضرت در جواب فرمودند: به خدا قسم این در رجعت است. نمی‌دانی که بسیاری از پیامبران در دنیا یاری نشدند و کشته گشتند و ائمه (علیهم‌السلام) هم به قتل رسیدند و کسی یاریشان نکرد.

۳.۱.۴ - حدیث چهارم

شخصی نزد حضرت امام محمدباقر (علیه‌السلام) آمد و به آن حضرت فرمود: سوالی دارم که نمی‌خواهم آن را بر زبان آورم، حضرت فرمودند: سوال تو در مورد رجعت است، آن شخص گفت: آری. حضرت فرمودند: رجعت قدرت نمایی خدا است و کسی جز فرقه‌ی «قدریه» آن قدرت الهی را انکار نمی‌کند.

۳.۱.۵ - حدیث پنجم

از حضرت صادق (علیه‌السلام) درباره آیه «وَ یَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ اُمَّهٍ فَوْجاً مِمَّنْ یُکَذِّبُ بِآیاتِنا فَهُمْ یُوزَعُون» پرسیدند.
حضرت در جواب فرمودند: مردم درباره آن چه می‌گویند؟ عرض کرد: می‌گویند این آیه در مورد قیامت است. حضرت فرمودند: آیا روز قیامت از هر گروهی دسته‌ای محشور می‌شوند و بقیه محشور نمی‌شوند؟ نه چنین نیست و این آیه در مورد رجعت می‌باشد و آیه قیامت «وَ یَوْمَ نُسَیِّرُ الْجِبالَ وَ تَرَی الْاَرْضَ بارِزَهً وَ حَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُغادِرْ مِنْهُمْ اَحَدا» می‌باشد.

۳.۱.۶ - حدیث ششم

حضرت صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند: تنها کسانی رجعت می‌کنند که ایمان یا کفر آن‌ها خالص باشد.

۳.۱.۷ - حدیث هفتم

امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «ایام الله ثلاثه: یوم یقوم القائم و یوم الکرَّه و یَومَ القیامَه؛ روزهای خداوند متعال سه روز است: روز که قائم (عجل الله تعالی فَرَجهُ الشّریف) قیام می‌کند، روز رجعت و روز قیامت.»
علامه طباطبائی (رَحمَه‌الله‌عَلَیه) در تفسیر «یومُ الله» دو احتمال می‌آورند:
۱) اینکه ایام خاصی به خداوند متعال نسبت داده شده است با وجود اینکه تمام روزها یوم‌الله است، به خاطر این است که در این روزهای خاص، امر خدا آن چنان ظهور می‌یابد که برای هیچ کس دیگری ظهور نمی‌یابد. مثل مرگ، در آن زمانی که تمام اسباب دنیایی از تاثیر گذاری می‌افتد و قدرت و عظمت خداوند متعال ظهور پیدا می‌کند.
۲) ممکن است منظور از اینکه این سه روز را حضرت به خداوند نسبت داده است این باشد که نعمت‌های الهی در آن روز ظهور خاصی می‌یابد که این ظهور در روزهای دیگر نخواهد بود.

۳.۱.۸ - حدیث هشتم

امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «لیسَ مِنّا مَن لم یُؤمِن بِکَرَّتنا وَ لَم یَشتَحِل مُتعَتِنا؛ از ما نیست کسی که ایمان به رجعت ما نداشته باشد وَ متعه ما را حلال نشمرد.»

۳.۱.۹ - حدیث نهم

امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «مَن اَقَرَ بِسَبعَهِ اَشیاءٍ فَهُوَ مُؤمِنٌ وَ ذَکَرَ مِنها الایمان‌بِالرِّجعَهِ؛ هر کس به هفت چیز اعتقاد داشته باشد مومن است و در میان آن هفت چیز ایمان به رجعت را ذکر نمود.»

۳.۲ - بررسی رجعت در برخی زیارات‌ و ادعیه‌

در برخی از زیارات و ادعیه نیز اشاراتی به رجعت شده است که به چند مورد آن اشاره شده می نماییم.

۳.۲.۱ - زیارت حضرت ابوالفضل

در زیارت حضرت ابوالفضل (علیه‌السلام) راجع به رجعت چنین می‌خوانیم «انّی بِکُم مؤمِن و بِایآبِکُم مُوقِن» یعنی من به مقام و منزلت شما ایمان و به برگشتن شما یقین دارم.
در این فرائض از زیارت (برگشتن و رجعت) با کلمه (ایاب) بیان شده است زیرا در روایات و آیات از چند کلمه راجع به (برگشتن و رجعت) تعبیر شده است که عبارت است از: (رَد، حَشر، ایاب و کَرّه) که معنای همه‌ی این‌ها همان رجعت و بازگشتن است.

۳.۲.۲ - دعای روز سوم شعبان

در نامه‌ای که امام حسن عسکری (علیه‌السلام) برای وکیل خود می‌نویسد در آن این گونه می‌گوید که روز سوم شعبان روز میلاد حسین (علیه‌السلام) است، آن روز را روزه بدار و این دعا را بخوان، سپس دعا را نقل کرد تا به اینجا رسید «وَ سَیِّدِ الاسْرَهِ، الْمَمْدُودِ بِالنُّصْرَهِ یَوْمَ الْکَرَّهِ، الْمُعَوَّضِ مِنْ قَتْلِهِ اَنَّ الاَئِمَّهَ مِنْ نَسْلِهِ، وَ الشِّفاءَ فِی تُرْبَتِهِ، وَ الْفَوْزَ مَعَهُ فِی اوْبَتِهِ، وَ الاَوْصِیاءَ مِنْ عِتْرَتِهِ بَعْدَ قائِمِهِمْ وَ غَیْبَتِهِ، حَتّی یُدْرِکُوا الاَوْتارَ، وَ یَثْاَرُوا الثَّارَ وَ یُرْضُوا الْجَبَّارَ، وَ یَکُونُوا خَیْرَ اَنْصارٍ، صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِمْ مَعَ اخْتِلافِ اللَّیْلِ وَ النَّهار؛
یعنی امام حسین (علیه‌السلام) سرور آل محمّد است که در روز رجعت نصرت و یاری خدا به او می‌رسد آقایی که خداوند متعال نُه امام را از نسل وی در عوض شهادتش به او ارزانی داشت. و تربتش را موجب شفا دانست و سعادت را در زمان رجعت، با او و جانشینانش بعد از قائم آن‌ها و غیبت او که همه از عترت آن حضرت می‌باشند قرار داده تا از قاتلان آن‌ها انتقال بگیرد.»

۳.۲.۳ - دعای عهد

هم چنین در دعای عهد می‌خوانیم: «اللَّهُمَ اِنْ حَالَ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ الْمَوْتُ الَّذِی جَعَلْتَهُ عَلَی عِبَادِکَ حَتْماً فَاَخْرِجْنِی مِنْ قَبْرِی مُؤْتَزِراً کَفَنِی شَاهِراً سَیْفِی مُجَرِّداً قَنَاتِی مُلَبِّیاً دَعْوَهَ الدَّاعِی فِی الْحَاضِرِ وَ الْبَادِی؛ خدایا اگر مرگ بین من و آن حضرت حائل گردید مرا از قبر بیرون آور.»
این فقره از دعای عهد نیز بیان‌گر این است که در زمان آن حضرت بسیاری از مردگان نیز برای یاری حضرت زنده می‌گردند تا در رکاب حضرت باشند و روایت دارد که هر کس چهل روز صبح دعای عهد را بخواند از یاران حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشّریف) خواهد بود و اگر قبل از ظهور حضرت مرگش فرا برسد (هنگام ظهور) او را از قبر بیرون آورد و زنده گرداند تا در رکات آن حضرت باشد.

۳.۲.۴ - زیارت وارث

در زیارت وارث می‌خوانیم: «انّی بِکُم مُومِن وَ بِایآبِکُم مُوقِن»

۳.۲.۵ - برخی ادعیه دیگر

این فقره از زیارت را در زیارت حضرت امام حسین (علیه‌السلام) و زیارت اربعین و زیارت جامعه کبیره نیز آمده است.

۳.۳ - رجعت در کلام علمای شیعه

بزرگان تعاریف متعددی برای رجعت بیان فرموده‌اند که ما در اینجا چند مورد از این تعاریف را بررسی می‌نماییم:

۳.۳.۱ - شیخ مفید

خداوند گروهی از اموات را به همان صورت که در گذشته بوده‌اند، به دنیا بر می‌گرداند و گروهی را عزیز و گروهی را ذلیل می‌گرداند و اهل حق را بر باطل غلبه می‌دهد و مظلومین را بر ظالمان و ستمگران غالب می‌کند این واقعه هنگام ظهور حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) اتفاق می‌افتد. خداوند متعال قومی از امت حضرت محمد (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را بعد از مرگشان و قبل از روز قیامت زنده می‌گرداند. و این عقیده مختص آل‌محمد (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) می‌باشد.

۳.۳.۲ - شیخ صدوق

اعتقاد ما در باب رجعت این است که برگشتن به دنیا حق است، که حق تعالی در قرآن فرموده: «اَ لَمْ تَرَ اِلَی الَّذِینَ خَرَجُوا مِنْ دِیارِهِمْ وَ هُمْ اُلُوفٌ حَذَرَ الْمَوْتِ فَقالَ لَهُمُ اللَّهُ مُوتُوا ثُمَّ اَحْیاهُمْ اِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَی النَّاسِ وَ لکِنَّ اَکْثَرَ النَّاسِ لا یَشْکُرُونَ»

۳.۳.۳ - سید مرتضی

بدان که آنچه شیعه به آن اعتقاد دارد این است که خداوند متعال هنگام ظهور حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) دسته‌ای از شیعیان را که پیش از این از دنیا رفته‌اند زنده می‌کند تا به ثواب نصرت و یاری کردن حضرت و مشاهده‌ دولت کریمه‌ ایشان نائل گرداند، و هم چنین دسته‌ای از دشمنان او را زنده می‌کند تا از آن‌ها انتقام بگیرد و شیعیان از مشاهده‌ غلبه‌ حق بر باطل لذت ببرند.

۳.۳.۴ - شیخ حرّ عاملی

رجعت همان حیات و زندگی بعد از مرگ و قبل از قیامت است.

۳.۳.۵ - علامه طباطبائی

روز رجعت یکی از مراتب روز قیامت است. هر چند که از لحاظ ظهور به روز قیامت نمی‌رسد، زیرا در ایام رجعت باز شر و فتنه تا‌ اندازه‌ای وجود دارد به خلاف قیامت که دیگر هیچ اثری از فتنه و شرارت در آن وجود ندارد.

۳.۳.۶ - شهید مطهری

رجعت مثل قیامت نیست بلکه قیامت از ضروریات دین اسلام و مسلمانان می‌باشد و کسی که منکر قیامت است اصلاً مسلمان نیست ولی مسئله رجعت اینگونه نیست. کسانی هم که معتقد به آن هستند، می‌گویند «رجعت» از ضروریات مذهب شیعه است.

۳.۳.۷ - آیت‌الله مکارم شیرازی

ایشان در تفسیر نمونه، رجعت را اینگونه معنا می‌کند که: بعد از ظهور حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) در آستانه رستاخیز گروهی از «مؤمنان خالص» و گروهی از «کفار و طاغوتیان بسیار شرور» به این جهان (زندگی دنیایی) بر می‌گردند، گروه و دسته اول، مدارجی از کمال را طی خواهند کرد، و گروه دوم نیز کیفر شدید خواهند دید.

۴ - رجعت از نظر اهل‌سنت

---

برخلاف باور و عقید شیعه، اهل‌سنت هستند که عقیده به رجعت ندارد بلکه اگر کسی هم عقید به رجعت داشته باشد او را از دین اسلام خارج می‌دانند و او را متهم به کفر و شرک می‌نمایند، اگر راویی معتقد به رجعت بوده باشد روایت او را رد می‌کنند و از درجه‌ی اعتبار ساقط می‌دانند، ولی در میان اهل‌سنت افرادی نیز وجود دارند که رجعت شماری از افراد را همچون اصحاب کهف در عصر ظهور مهدی (علیه‌السّلام) را مورد اشاره قرار داده‌اند.
برای اینکه عقیده اهل‌سنت را بهتر بیان نمایم به جمله‌ای که سید بن‌ طاووس (رحمه‌الله‌علیه) آن را از صحیح مسلم نقل نموده‌اند استناد می‌کنیم. سید بن‌ طاووس نقل می‌کند که جراج بن ملیح می‌گوید: جابر می‌گفت: نزد من از طریق امام محمدباقر (علیه‌السلام) و ایشان از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) هفتاد هزار حدیث وجود داشت که اهل‌سنت همه آن‌ها را رها کردند و سپس مسلم به استناد از محمد بن‌ عمر رازی علت ترک آن را چنین نقل می‌کند که: خودم از حریز شنیدم که می‌گفت: با جابر ملاقات کردم ولی اصلاً از او حدیثی را یادداشت نکردم، به خاطر اینکه او به رجعت معتقد بود.

۵ - فرق بین رجعت و قیامت

---

بین رجعت و قیامت، فرق‌هایی وجود دارد که به چند مورد آن اشاره می‌کنیم.

۵.۱ - فرق اول

رجعت عبارت است از اینکه مردگان پس از مرگ زنده شوند و مدتی در قید حیات باشند و بعد از آن دوباره به آرام‌گاه ابدی باز می‌گردند ولی در قیامت این‌گونه نیست و آنجا جایگاه ابدی انسان‌ها است و انسان بعد از زنده شدن برای قیامت هرگز فانی نمی‌شود.

۵.۲ - فرق دوم

در رجعت افراد خاصی به دنیا برمی‌گردند ولی در قیامت این برگشت عمومیت دارد و هیچ عام و خاصی در آنجا وجود ندارند، بلکه تمام انسان‌ها از اول خلقت تا قیامت همه آنجا جمع می‌گردند و به حساب آن‌ها رسیدگی می‌شود. «انَّ الرِّجعَهَ لَیسَت بِعَامَّهٍ، وَ هی خَاصَّهٌ، لایَرجَعُ الّا مِن مَحضِ الایمانِ مَحضاً اَو مَحضِ الشِّرکِ مَحضاً»رجعت عمومی و همگانی نیست، بلکه یک جنبه خصوصی دارد، تنها گروهی بازگشت می‌نمایند که ایمان خالص یا شرک خالص دارند.

۵.۳ - فرق سوم

با توجه به آیاتی که در مورد رجعت بیان شد، معلوم می‌گردد که رجعت و بازگشتن مردگان پس از مرگشان در امت‌های سابق نیز وجود داشته است و افراد بسیاری مانند اصحاب کهف یا عزیر پیامبر بعد از مدتی زنده شدند و به دنیا رجعت نموده‌اند ولی در مورد قیامت کبری اینگونه نیست که سابقه‌ وقوع داشته باشد و یا در امت‌های گذشته قیامت وقوع پیدا کرده باشد. نه، قیامت واقعه‌ای است که تنها یک مرتبه اتفاق می‌افتد و آن نیز در آینده‌ای است که کسی از آن زمان هیچ خبری ندارد.

۵.۴ - فرق چهارم

رجعت یک اصل و ضرورت در مذهب شیعه و امامیه است و بسیاری از مذاهب و ادیان ممکن است اصلاً به آن هیچ اعتقادی نداشته باشند ولی قیامت و معاد از اصول دین است که تمام مذاهب و ادیان به آن اعتقاد دارند، کسی منکر قیامت نمی‌شود مگر اینکه منکر خداوند و یا مشرک به خداوند متعال باشد.

۵.۵ - فرق پنجم

در رجعت امکان راه یافتن فساد و شر در آن وجود دارد به خلاف قیامت که امکان راه یافتن هیچ گونه شر و فتنه‌ای در آن وجود ندارد.

۶ - اهداف رجعت

---

هر کاری که هدف و نتیجه‌ای نداشته باشد ابتر و لغو است و خداوند متعال که حکیم است به هیچ وجه کار لغو انجام نمی‌دهد. حال که فهمیدیم هنگام قیام قائم آل‌محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رجعت صورت می‌گیرد باید بدانیم که حتماً خداوند متعال هدف و نتیجه‌ای برای رجعت نیز قرار داده است که با بررسی آیات و روایات به سه نتیجه و هدف برای رجعت رسیدیم که آن‌ها را به طور مختصر بررسی می‌نماییم.

۶.۱ - انتقام

کلمه انتقام، ذهن انسان را به این مطلب سوق می‌دهد که شخصی خلافی انجام داده است و حال باید از او انتقام گرفته شود. آری، همین درست است یکی از اهداف رجعت انتقام گرفتن از ستمگران و ظالمان در تمام زمان‌ها است.
در رجعت، دسته‌ای از مردمان ستمگر در طول تاریخ که از ظلم کردن در حق انسان‌ها دریغ نورزیده‌اند و حتی به اولاد پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) ظلم نمودند رجعت می‌نمایند تا امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشّریف) از آن‌ها انتقام بگیرد.
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند: هنگامی که کار حسین (علیه‌السلام) خاتمه یافت، ملائکه به درگاه خدا تضرع کردند. پس خداوند سایه قائم را به پاداشت و به آن‌ها فرمود: «بهذا انتَقَم لَهُ مِن ظالِمیهِ» یعنی به واسطه (حضرت قائم (علیه‌السلام)) از آنان که بر او ستم کردند انتقام می‌گیرم.

۶.۲ - یاری دین خداوند

یکی‌ دیگر از اهداف رجعت نصرت و یاری دین خداوند است که در زمانهای متمادی دست خوش فراموشی و بدعت‌ها قرار گرفته است.
در دعای عهد می‌خوانیم «وَ مُجَدِدًا لِما عُطِّلَ مِن احکامِ کِتابِک؛ یعنی امام زمان (عجل‌الله) می‌آید و به واسطه آموزشی احکام الهی که تعطیل شده بود را زنده می‌نماید.»

۶.۳ - لذت بردن مومنان از حاکمیت اسلام

در دعای عهد می‌خوانیم: «اللَّهُمَ وَ سُرَّ نَبِیَّکَ مُحَمَّداً صبِرُؤْیَتِهِ وَ مَنْ تَبِعَهُ عَلَی دَعْوَتِهِ وَ ارْحَمِ اسْتِکَانَتَنَا به عدهُ اللَّهُمَّ اکْشِفْ هَذِهِ الْغُمَّهَ عَنِ الْاُمَّهِ بِحُضُورِه؛ یعنی خدایا رسول خودت را با رویت و ظهور امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشّریف) و (رجعت اهل‌بیت) مسرور بگردان.»
امام باقر (علیه‌السلام) می‌فرمایند: مومنان (در زمان رجعت) به سوی روشنی چشمانشان برمی‌گردند و اما ستمگران رجعت خواهند کرد تا دچار عذاب و خشم خداوند متعال گردند.
بله هنگامی که حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشّریف) ظهور کنند و همراه ایشان مومنین رجعت نمایند و حاکمیت اسلام و مؤمنین را بر جهان یک پارچه مسلمان و مومن به خدا مشاهده نمایند شاد و مسرور می‌گردند.
باور شیعه راجع به رجعت این است که قبل از قیامت افرادی رجعت می‌نمایند و از قبرهایشان بیرون می‌آید، بسیاری از آن‌ها انسان‌های مومن و متقی و بسیاری از آن‌ها انسانهای ستمگر و ظالم هستند و این‌ها رجعت می‌نمایند تا اگر مومن بوده‌اند چشم روشنی بگیرند و خداوند آن‌ها را به عزت برساند و اگر ظالم بوده‌اند از آن‌ها انتقام گرفته شود و دچار خشم و غضب الهی گردند.
رجعت در اعتقاد شیعه آنقدر اهمیت دارد که رئیس مذهب تشیع، امام جعفر صادق (علیه‌السلام) آن را یکی از روزهای الهی دانسته است و می‌فرماید: روزهای خدا سه روز است روز قیام قائم (عجل‌الله‌تعالی‌فَرَجَه‌الشَّریف) و روز رجعت و روز قیامت.
شیعه دلایل بسیاری برای ادعای خود می‌آورد و اذعان می‌کند که دلایلش هم عقلی است و هم مستند به کتاب خداوند، قرآن است و هم مستند به روایت می‌باشد و حتی می‌گوید رجعت را در کتاب مخالفین اثبات می‌نمایم.
تمام بزرگان شیعه رجعت را قبول دارند و رجعت را از ضروریات مذهب خود می‌دانند و آنقدر رجعت برای آن‌ها مهم است که اگر کسی رجعت را انکار نماید آن را از انتسابش به شیعه محروم می‌گرداند و می‌گوید از ما نیست کسی که انکار کند رجعت را.

۷ - نتیجه‌گیری

---

عدالت و حکمت خداوند متعال چنان عقل ما را متحیر کرده است و انسان‌ها را مقهور خود ساخته است که هر چه انسان روی این موضوع تفکر نماید تحیّر و حیران بودنش مضاعف می‌گردد.
یکی از نتیجه‌های عدالت و حکمت الهی مسئله رجعت است، رجعتی که در آن مومنین به عزت و کافران و ستمگران به ذلت و خاری می‌رسند، رجعتی که هر حقی به صاحب آن برگردانده می‌شود، رجعتی که هر مغصوبی به خاطر غصبش چنان به ذلت و خاری می‌رسد که به سبب آن تمام انبیاء و مومنین شادمان می‌گردند.
مسئله رجعت از عدالت خدا جریان پیدا می‌کند که خداوند عادل در آن بین هر صاحب حق و غاصب آن به وسیله آخرین ذخیره‌ی خودش حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشّریف) به قضاوت می‌نشیند، در روز رجعت خداوند به وسیله حکمت خویش به آیه مبارکه «وَ لَقَد کَتَبنا فِی الزَّبُورِ مِن بَعدِ الذِّکرِ…» مصداق می‌بخشد و مومنین آل محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را عزت می‌بخشد.‌
آنچه از این مقاله به دست می‌آید این است که رجعت که جریانی است جاری در امت‌های گذشته و امت اسلام، حق است و کسی آن را انکار نمی‌کند مگر اینکه از اسلام خارج می‌گردد.
نتیجه دیگری که از این مقاله بدست می‌آید برای اهل‌سنت است که باید مقدری در قرآن تامل نمایند و آیاتی را که به آن‌ها اشاره شد مطالعه نمایند و از غفلت و دوری از حقانیت فاصله بگیرند و به زیر چتر ایمان به محمد و آل محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) گرد آیند. «وَ لَوْ اَنَّنا نَزَّلْنا اِلَیْهِمُ الْمَلائِکَهَ وَ کَلَّمَهُمُ الْمَوْتی وَ حَشَرْنا عَلَیْهِمْ کُلَّ شَیْ‌ءٍ قُبُلاً ما کانُوا لِیُؤْمِنُوا اِلاَّ اَنْ یَشاءَ اللَّهُ وَ لکِنَّ اَکْثَرَهُمْ یَجْهَلُون؛ اگر فرشتگها را برایشان نازل می‌کردیم و مردگان با ایشان سخن می‌گفتند و همه چیزها را گروه گروه نزد ایشان جمع می‌آوردیم بدان ایمان آور نبودند مگر آنکه خدا بخواهد، ولی بیش‌ترشان نمی‌دانند.»

۸ - پانویس

---