خلقت از خاک (قرآن)خداوند متعال در آیاتی از قرآن آفرینش حضرت آدم (علیه‌السّلام ) را و در آیاتی دیگر آفرینش همه انسان‌ها را از خاک می‌داند. فهرست مندرجات۲ - آفرینش آدم از خاک ۳ - آفرینش آدم امری حق و به دور از شک ۴ - خلقت از خاک امری آسان برای خدا ۵ - خلقت از خاک زمینه‌ای برای خردورزی ۶ - خلقت انسان از خاک آیت الهی ۷ - زنده شدن انسان از خاک پس از مرگ ۸ - توجه انسان به خلقت از خاک ۸.۱ - موجب عبادت الهی ۸.۲ - موجب دوری از کفر ۸.۳ - موجب برطرف شدن شک ۹ - پانویس ۱۰ - منبع ۱ - پدیدآورنده انسان‌ها از خاکخداوند، پدیدآورنده انسان‌ها از خاک: • «... هو انشاکم من الارض...؛ و به سوى قوم ثمود برادر (نسبى یا قبیله‌اى) آنها صالح را (فرستادیم) گفت: اى قوم من، خداى یكتا را بپرستید، كه شما را جز او خدایى نیست، اوست كه شما را از این زمین آفریده (جدّ و جدّه اوّلتان را بلاواسطه و نسل آنها را باواسطه از خاك خلق نموده) و شما را در آن زندگانى داده و آباد كردن آن را از شما خواسته؛ پس، از او (درباره گناهانتان) آمرزش بخواهید آن گاه (با عمل‌هاى شایسته) به سوى او بازگردید، به یقین پروردگار من (به بندگانش) نزدیك و (دعاهایشان را) اجابت كننده است.» • «.. اکفرت بالذی خلقک من تراب...؛ رفیق (مؤمن) او در حالى كه با وى در گفتگو بود (در ردّ انکار قیامت ) به او گفت: آیا به كسى كه تو را از خاك، سپس از نطفه آفرید، آن گاه به صورت مردى كامل درآورد کفر ورزیدى؟ (انكار قیامت به اعتقاد استقلال خود و اسباب ظاهریه در مقابل خدا شرک در ربوبیت و كفر به حقّ است.)» گفته شده: چون خداوند، نطفه را از مجرای عادی خود، یعنی مواد غذایی روییده شده از خاک، خلق نمود، می‌توان گفت، خداوند انسان را از خاک آفرید. • «یـایها الناس ان کنتم فی ریب من البعث فانا خلقنـکم من تراب...؛ اى مردم ، اگر از برانگیخته شدن (پس از مرگ ) در شكّ‌اید پس (در آفرینش خود دقت كنید كه) ما شما را از خاك آفریدیم (جدّ و جدّه نخستین‌تان را بلاواسطه و به نحو اعجاز، و نسل آن دو را با واسطه به جذب مواد اوّلیه خاك و انتقال آن به بدن) سپس از نطفه سپس از علقه (لخته خون مبدّل از نطفه) سپس از مضغه (پاره‌گوشتى مبدّل از علقه) كه برخى داراى خلقت كامل و برخى غیر كامل است، تا (كمال قدرت و حکمت خود را در این آفرینش تدریجى) براى شما روشن سازیم، و ما آنچه را بخواهیم (از مضغه) در رحم‌ها تا مدت معینى (كه جنین كامل شود) برقرار مى‌داریم، سپس شما را در حال كودكى بیرون مى‌آوریم، سپس (حفظ مى‌كنیم) تا به كمال رشد بدنى و روحى خود برسید، و برخى از شما (قبل از پیرى) قبض روح مى‌شود و برخى از شما به پایین‌ترین مرحله عمر بازگردانده مى‌شود تا عاقبت بعد از دانش (فراوان) چیزى نداند. و (روى) زمین را (در فصل زمستان) خشك و مرده مى‌بینى، پس چون آب را (به صورت باران و برف و تگرگ) بر آن فرو فرستیم مى‌جنبد و بالا مى‌آید و از هر نوع (گیاه و نهال) بهجت‌انگیز مى‌رویاند.» • «ومن ءایـته ان خلقکم من تراب...؛ و از نشانه‌هاى ( توحید و قدرت) او این است كه (جد و جدّه نخستین شما را بلاواسطه و) شما را (با چند واسطه) از خاك آفرید سپس به ناگاه شما (گروه بى‌حدّ و حصر) بشرید كه (در روى زمین) پیوسته پراكنده مى‌شوید.» • «والله خلقکم من تراب...؛ و خداوند (جدّ و جدّه نخستین) شما را (بلاواسطه و به نحو اعجاز) از خاك آفرید، سپس (شما را كه نسل او هستید) از نطفه (آفرید) و خداوند شما را (كه نسل آدمید ابتداء) از خاك، سپس از نطفه آفرید، آن گاه شما را جفت‌هایى (نر و ماده) قرار داد، و هیچ مادینه‌اى حمل بر نمى‌دارد و بر زمین نمى‌نهد مگر به علم او، و به هیچ سالخورده‌اى عمر زیاد داده نمى‌شود و از عمر هیچ كس كم نمى‌گردد مگر آنكه در كتابى (لوح محفوظ) ثبت است، همانا اینها بر خدا آسان است.» • «هو الذی خلقکم من تراب...؛ او همان است كه شما را از خاك آفرید (جدّ و جدّه اعلایتان را ابتداء و به نحو اعجاز، و شما نسل او را با سیر مراحلى قبل از ورود به رحم، از خاك آفرید) سپس از نطفه، آن گاه از علقه (اندكى خون بسته شده)، سپس شما را در حال كودكى (از رحم مادر ) بیرون مى‌آورد، بعد (شما را زنده نگه مى‌دارد) تا به حدّ كمال (جسمى و روحى) خود برسید، سپس (به زندگی‌تان ادامه مى‌دهد) تا پیر شوید، و از شما برخى پیش از آن (پیش از هر یك از مراحل سه‌گانه كودكى، بلوغ و پیرى) قبض روح مى‌شود، و (این مهلت) براى این است كه به مدت معینى (كه از علم ازلی الهى گذشته و در لوح محفوظ نگاشته شده) برسید و شاید (در مبدأ نشوء و سیر تكاملى‌تان) بیندیشید.» ۲ - آفرینش آدم از خاکآفرینش حضرت آدم (علیه‌السّلام ) از خاک: • «... کمثل ءادم خلقه من تراب ثم قال له کن فیکون؛ به یقین داستان عیسی (در چگونگى آفرینش) در نزد خداوند همچون داستان آدم است كه او را از خاك آفرید سپس به او گفت: (انسان زنده) باش، پس شد (به طورى كه گویى مى‌دیدى كه مى‌شود. و البته مجسمه آن در بیرون و این در رحم ساخته شد و هر دو به امر تكوینى خدا بدون پدر انسان شدند. و اگر این معنى دلیل الوهیت است پس هر دو باید اله باشند).» • «.. یـقوم اعبدوا الله... هو انشاکم من الارض...؛ و به سوى قوم ثمود برادر (نسبى یا قبیله‌اى) آنها صالح را (فرستادیم) گفت: اى قوم من، خداى یكتا را بپرستید، كه شما را جز او خدایى نیست، اوست كه شما را از این زمین آفریده (جدّ و جدّه اوّلتان را بلاواسطه و نسل آنها را باواسطه از خاك خلق نموده) و شما را در آن زندگانى داده و آباد كردن آن را از شما خواسته؛ پس، از او (درباره گناهانتان) آمرزش بخواهید آن گاه (با عمل‌هاى شایسته) به سوى او بازگردید، به یقین پروردگار من (به بندگانش) نزدیك و (دعاهایشان را) اجابت كننده است.» در تفسیر آیه آمده است: خدا شما را از آدم علیه‌السّلام و آدم را از خاک آفرید. • «.. اکفرت بالذی خلقک من تراب...؛ رفیق (مؤمن) او در حالى كه با وى در گفتگو بود (در ردّ انکار قیامت) به او گفت: آیا به كسى كه تو را از خاك، سپس از نطفه آفرید، آن گاه به صورت مردى كامل درآورد كفر ورزیدى؟ (انكار قیامت به اعتقاد استقلال خود و اسباب ظاهریه در مقابل خدا شرک در ربوبیت و کفر به حقّ است.)» مقصود از «... خلقک من تراب» اصل خلقت است که آدم (علیه‌السّلام ) از خاک آفریده شد. • «یـایها الناس ان کنتم فی ریب من البعث فانا خلقنـکم من تراب...؛ اى مردم، اگر از برانگیخته شدن (پس از مرگ) در شكّ‌اید پس (در آفرینش خود دقت كنید كه) ما شما را از خاك آفریدیم (جدّ و جدّه نخستین‌تان را بلاواسطه و به نحو اعجاز، و نسل آن دو را با واسطه به جذب مواد اوّلیه خاك و انتقال آن به بدن) سپس از نطفه سپس از علقه (لخته خون مبدّل از نطفه) سپس از مضغه (پاره‌گوشتى مبدّل از علقه) كه برخى داراى خلقت كامل و برخى غیر كامل است، تا (كمال قدرت و حكمت خود را در این آفرینش تدریجى) براى شما روشن سازیم، و ما آنچه را بخواهیم (از مضغه) در رحم‌ها تا مدت معینى (كه جنین كامل شود) برقرار مى‌داریم، سپس شما را در حال كودكى بیرون مى‌آوریم، سپس (حفظ مى‌كنیم) تا به كمال رشد بدنى و روحى خود برسید، و برخى از شما (قبل از پیرى) قبض روح مى‌شود و برخى از شما به پایین‌ترین مرحله عمر بازگردانده مى‌شود تا عاقبت بعد از دانش (فراوان) چیزى نداند. و (روى) زمین را (در فصل زمستان) خشك و مرده مى‌بینى، پس چون آب را (به صورت باران و برف و تگرگ) بر آن فرو فرستیم مى‌جنبد و بالا مى‌آید و از هر نوع (گیاه و نهال) بهجت‌انگیز مى‌رویاند.» در معنای آیه گفته شده: دلیل بر صحت آن (آفرینش شما از خاک) این است که ما اصل شما را که آدم (علیه‌السّلام) است از خاک آفریدیم. • «ومن ءایـته ان خلقکم من تراب ثم...؛ و از نشانه‌هاى (توحید و قدرت) او این است كه (جد و جدّه نخستین شما را بلاواسطه و) شما را (با چند واسطه) از خاك آفرید سپس به ناگاه شما (گروه بى‌حدّ و حصر) بشرید كه (در روى زمین) پیوسته پراكنده مى‌شوید.» • «والله خلقکم من تراب...؛ و خداوند (جدّ و جدّه نخستین) شما را (بلاواسطه و به نحو اعجاز) از خاك آفرید، سپس (شما را كه نسل او هستید) از نطفه (آفرید) و خداوند شما را (كه نسل آدمید ابتداء) از خاك، سپس از نطفه آفرید، آن گاه شما را جفت‌هایى (نر و ماده) قرار داد، و هیچ مادینه‌اى حمل بر نمى‌دارد و بر زمین نمى‌نهد مگر به علم او، و به هیچ سالخورده‌اى عمر زیاد داده نمى‌شود و از عمر هیچ كس كم نمى‌گردد مگر آنكه در كتابى (لوح محفوظ) ثبت است، همانا اینها بر خدا آسان است.» • «هو الذی خلقکم من تراب...؛ او همان است كه شما را از خاك آفرید (جدّ و جدّه اعلایتان را ابتداء و به نحو اعجاز، و شما نسل او را با سیر مراحلى قبل از ورود به رحم، از خاك آفرید) سپس از نطفه، آن گاه از علقه (اندكى خون بسته شده)، سپس شما را در حال كودكى (از رحم مادر) بیرون مى‌آورد، بعد (شما را زنده نگه مى‌دارد) تا به حدّ کمال (جسمى و روحى) خود برسید، سپس (به زندگی‌تان ادامه مى‌دهد) تا پیر شوید، و از شما برخى پیش از آن (پیش از هر یك از مراحل سه‌گانه كودكى، بلوغ و پیرى) قبض روح مى‌شود، و (این مهلت) براى این است كه به مدت معینى (كه از علم ازلى الهى گذشته و در لوح محفوظ نگاشته شده) برسید و شاید (در مبدأ نشوء و سیر تكاملى‌تان) بیندیشید.» ۳ - آفرینش آدم امری حق و به دور از شکآفرینش آدم (علیه‌السّلام ) از خاک، امری حق و به دور از شک و تردید و از جانب پروردگار: • «ان مثل عیسی عند الله کمثل ءادم خلقه من تراب ثم قال له کن فیکون؛ به یقین داستان عیسى (در چگونگى آفرینش) در نزد خداوند همچون داستان آدم است كه او را از خاك آفرید سپس به او گفت: (انسان زنده) باش، پس شد (به طورى كه گویى مى‌دیدى كه مى‌شود. و البته مجسمه آن در بیرون و این در رحم ساخته شد و هر دو به امر تكوینى خدا بدون پدر انسان شدند. و اگر این معنى دلیل الوهیت است پس هر دو باید اله باشند).» • «الحق من ربک فلا تکن من الممترین؛ (این مطلب) حق و ثابت از جانب پروردگار توست، پس هرگز از تردیدكنندگان مباش.» ۴ - خلقت از خاک امری آسان برای خداخلقت از خاک و مراحل و حوادث بعد آن برای انسان، مورد علم خداوند و امری آسان بر باری تعالی: • «والله خلقکم من تراب ثم من نطفة ثم جعلکم ازوجـا وما تحمل من انثی ولا تضع الا بعلمه وما یعمر من معمر ولا ینقص من عمره الا فی کتـب ان ذلک علی الله یسیر؛ و خداوند (جدّ و جدّه نخستین) شما را (بلاواسطه و به نحو اعجاز) از خاك آفرید، سپس (شما را كه نسل او هستید) از نطفه (آفرید) و خداوند شما را (كه نسل آدمید ابتداء) از خاك، سپس از نطفه آفرید، آن گاه شما را جفت‌هایى (نر و ماده) قرار داد، و هیچ مادینه‌اى حمل بر نمى‌دارد و بر زمین نمى‌نهد مگر به علم او، و به هیچ سالخورده‌اى عمر زیاد داده نمى‌شود و از عمر هیچ كس كم نمى‌گردد مگر آنكه در كتابى (لوح محفوظ) ثبت است، همانا اینها بر خدا آسان است.» ۵ - خلقت از خاک زمینه‌ای برای خردورزیخلقت از خاک و مراحل و حوادث بعد از آن نسبت به انسان، به امر خداوند، زمینه‌ای برای خردورزی: • «هو الذی خلقکم من تراب ثم من نطفة ثم من علقة ثم یخرجکم طفلا ثم لتبلغوا اشدکم ثم لتکونوا شیوخـا ومنکم من یتوفی من قبل ولتبلغوا اجلا مسمی ولعلکم تعقلون؛ او همان است كه شما را از خاك آفرید (جدّ و جدّه اعلایتان را ابتداء و به نحو اعجاز، و شما نسل او را با سیر مراحلى قبل از ورود به رحم، از خاك آفرید) سپس از نطفه، آن گاه از علقه (اندكى خون بسته شده)، سپس شما را در حال كودكى (از رحم مادر) بیرون مى‌آورد، بعد (شما را زنده نگه مى‌دارد) تا به حدّ کمال (جسمى و روحى) خود برسید، سپس (به زندگی‌تان ادامه مى‌دهد) تا پیر شوید، و از شما برخى پیش از آن (پیش از هر یك از مراحل سه‌گانه كودكى، بلوغ و پیرى) قبض روح مى‌شود، و (این مهلت) براى این است كه به مدت معینى (كه از علم ازلی الهى گذشته و در لوح محفوظ نگاشته شده) برسید و شاید (در مبدأ نشوء و سیر تكاملى‌تان) بیندیشید.» ۶ - خلقت انسان از خاک آیت الهیخلقت از خاک و مراحل و حوادث بعد از آن نسبت به انسان، از آیات الهی: • «ومن ءایـته ان خلقکم من تراب...؛ و از نشانه‌هاى (توحید و قدرت) او این است كه (جد و جدّه نخستین شما را بلاواسطه و) شما را (با چند واسطه) از خاك آفرید سپس به ناگاه شما (گروه بى‌حدّ و حصر) بشرید كه (در روى زمین) پیوسته پراكنده مى‌شوید.» ۷ - زنده شدن انسان از خاک پس از مرگزنده شدن انسان از خاک پس از مرگ، مورد استبعاد و انکار مشرکان: • «وان تعجب فعجب قولهم اءذا کنا تربـا اءنا لفی خلق جدید اولـئک الذین کفروا بربهم...؛ و اگر (از چیزى) تعجب مى‌كنى پس تعجب‌آور گفتار آنهاست كه (گویند) آیا آن گاه كه (پس از مرگ) خاك شدیم آیا به راستى ما در آفرینش جدیدى خواهیم بود؟ آنهایند كسانى كه به پروردگارشان كفر ورزیدند و آنها در گردن‌شان غل و زنجیرهاى ضلالت در دنیا و آتشین در آخرت) است، و آنها اهل آتش‌اند كه در آن جاودانند.» • «ایعدکم انکم اذا متم وکنتم ترابـا وعظـمـا انکم مخرجون؛ آیا به شما وعده مى‌دهد كه چون مردید و مشتى خاك و استخوان شدید آیا (دوباره از قبر زنده) بیرون آورده مى‌شوید؟» • «قالوا اءذا متنا وکنا ترابـا وعظـمـا اءنا لمبعوثون؛ گفتند: آیا آن گاه كه مردیم و مشتى خاك و استخوان شدیم آیا دوباره زنده و برانگیخته خواهیم شد؟!» • «وقال الذین کفروا اءذا کنا تربـا وءاباؤنا ائنا لمخرجون؛ و كسانى كه كفر ورزیده‌اند گفتند: آیا هنگامى كه ما و پدران ما خاك شدیم، آیا حتما (در زمانى زنده شده و از قبرها) بیرون آورده مى‌شویم؟!» • «اءذا متنا وکنا ترابـا وعظـمـا اءنا لمبعوثون؛ آیا آن گاه كه ما مردیم و به خاك و استخوان‌ها تبدیل شدیم آیا به راستى (دوباره) برانگیخته مى‌شویم؟!» • «اءذا متنا وکنا ترابـا وعظـمـا اءنا لمدینون؛ آیا آن گاه كه ما مردیم و مبدل به خاك و استخوان‌ها شدیم آیا (دوباره زنده شده) مجازات مى‌شویم؟!» • «اءذا متنا وکنا ترابـا ذلک رجع بعید؛ آیا آن گاه كه مردیم و خاك شدیم (دوباره زنده و برانگیخته مى‌شویم)؟ این بازگشتى است دور (از تجربه تاریخ و درك عقل؛ و چگونه اجزاى متلاشى و مخلوط به یكدیگر بدن‌ها تجزیه و تحلیل، و تركیب جداگانه پیدا مى‌كند؟)» • «وکانوا یقولون ائذا متنا وکنا ترابـا وعظـمـا اءنا لمبعوثون؛ و مى‌گفتند: آیا هنگامى كه ما مردیم و خاك و پاره‌هاى استخوان شدیم آیا حتما ما برانگیخته مى‌شویم؟!» ۸ - توجه انسان به خلقت از خاکتوجه انسان به عنصر خلقت خود از خاک، موجب عبادت الهی، اجتناب از کفر و برطرف شدن تردید به بعث و حشر خود است. ۸.۱ - موجب عبادت الهیتوجه انسان به عنصر خلقت خود از خاک، موجب پرستش و عبادت الهی: • «... یـقوم اعبدوا الله... هو انشاکم من الارض...؛ و به سوى قوم ثمود برادر (نسبى یا قبیله‌اى) آنها صالح را (فرستادیم) گفت: اى قوم من، خداى یكتا را بپرستید، كه شما را جز او خدایى نیست، اوست كه شما را از این زمین آفریده (جدّ و جدّه اوّلتان را بلاواسطه و نسل آنها را باواسطه از خاك خلق نموده) و شما را در آن زندگانى داده و آباد كردن آن را از شما خواسته؛ پس، از او (درباره گناهانتان) آمرزش بخواهید آن گاه (با عمل‌هاى شایسته) به سوى او بازگردید، به یقین پروردگار من (به بندگانش) نزدیك و (دعاهایشان را) اجابت كننده است.» ۸.۲ - موجب دوری از کفرتوجه انسان به عنصر خلقت خود از خاک، زمینه‌ای برای اجتناب ورزی از کفر به خدا: • «قال له صاحبه وهو یحاوره اکفرت بالذی خلقک من تراب ثم من نطفة ثم سوک رجلا؛ رفیق (مؤمن) او در حالى كه با وى در گفتگو بود (در ردّ انکار قیامت) به او گفت: آیا به كسى كه تو را از خاك، سپس از نطفه آفرید، آن گاه به صورت مردى كامل درآورد كفر ورزیدى؟» • «لـکنا هو الله ربی ولا اشرک بربی احدا؛ لكن من (مى‌گویم) آن «اللَّه» پروردگار من است، و احدى را شریک پروردگارم نمى‌سازم.» ۸.۳ - موجب برطرف شدن شکتوجه انسان به عنصر خلقت خود از خاک، زمینه ساز برطرف شدن شک و تردید وی به بعث و حشر خود: • «یـایها الناس ان کنتم فی ریب من البعث فانا خلقنـکم من تراب...؛ اى مردم، اگر از برانگیخته شدن (پس از مرگ) در شكّ‌اید پس (در آفرینش خود دقت كنید كه) ما شما را از خاك آفریدیم (جدّ و جدّه نخستین‌تان را بلاواسطه و به نحو اعجاز، و نسل آن دو را با واسطه به جذب مواد اوّلیه خاك و انتقال آن به بدن) سپس از نطفه سپس از علقه (لخته خون مبدّل از نطفه) سپس از مضغه (پاره‌گوشتى مبدّل از علقه) كه برخى داراى خلقت كامل و برخى غیر كامل است، تا (كمال قدرت و حکمت خود را در این آفرینش تدریجى) براى شما روشن سازیم، و ما آنچه را بخواهیم (از مضغه) در رحم‌ها تا مدت معینى (كه جنین كامل شود) برقرار مى‌داریم، سپس شما را در حال كودكى بیرون مى‌آوریم، سپس (حفظ مى‌كنیم) تا به كمال رشد بدنى و روحى خود برسید، و برخى از شما (قبل از پیرى) قبض روح مى‌شود و برخى از شما به پایین‌ترین مرحله عمر بازگردانده مى‌شود تا عاقبت بعد از دانش (فراوان) چیزى نداند. و (روى) زمین را (در فصل زمستان) خشك و مرده مى‌بینى، پس چون آب را (به صورت باران و برف و تگرگ) بر آن فرو فرستیم مى‌جنبد و بالا مى‌آید و از هر نوع (گیاه و نهال) بهجت‌انگیز مى‌رویاند.» ۹ - پانویس۱۰ - منبعفرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «خلقت از خاک». |