حدیث باب حطة بنی‌اسرائیل

---

روایت «باب حطه بنی اسرائیل» با سند معتبر در منابع اهل سنت و منابع شیعه نقل شده است.

۱ - مقدمه

---

خداوند در قرآن کریم فرموده است:
وَاِذْ قُلْنَا ادْخُلُوا هذِهِ الْقَرْیَةَ فَکُلُوا مِنْها حَیْثُ شِئْتُمْ رَغَداً وَادْخُلُوا الْبابَ سُجَّداً وَقُولُوا حِطَّةٌ نَغْفِرْ لَکُمْ خَطایاکُمْ وَسَنَزیدُ الْمُحْسِنینَ.
و (به خاطر بیاورید) زمانی را که گفتیم: «در این شهر (بیت‌المقدس) وارد شوید! و از نعمت‌های فراوان آن، هر چه می‌خواهید بخورید! و از در (معبد بیت‌المقدس) با خضوع و خشوع وارد گردید! و بگویید: «خداوندا! گناهان ما را بریز!» تا خطاهای شما را ببخشیم و به نیکوکاران پاداش بیشتری خواهیم داد.
و در آیه دیگر می‌فرماید:
وَاِذْ قیلَ لَهُمُ اسْکُنُوا هذِهِ الْقَرْیَةَ وَکُلُوا مِنْها حَیْثُ شِئْتُمْ وَقُولُوا حِطَّةٌ وَادْخُلُوا الْبابَ سُجَّداً نَغْفِرْ لَکُمْ خَطیئاتِکُمْ سَنَزیدُ الْمُحْسِنینَ.
و (به خاطر بیاورید) هنگامی را که به آنها گفته شد: «در این شهر (بیت‌المقدس) ساکن شوید، و از هرجا (و به هر کیفیت) بخواهید، از آن بخورید (و بهره گیرید)! و بگویید: خداوندا! گناهان ما را بریز! و از درِ (بیت‌المقدس) با تواضع وارد شوید! که اگر چنین کنید، گناهان شما را می‌بخشم و نیکوکاران را پاداش بیشتر خواهیم داد.
مفسران در تفسیر این آیات نوشته‌اند: هنگامی که خداوند به بنی‌اسرائیل دستور داد وارد قریه‌ای شوند و با جهاد آن را فتح نمایند، آنان از دستور خداوند سرپیچی کردند و نپذیرفتند و به خاطر این سرپیچی چهل سال در یک بیابانی سرگردان ماندند، تا این‌که خداوند آن‌ها را از سرگردانی نجات داد و این قریه توسط حضرت یوشع بن نون فتح شد.
سپس خداوند به آن‌ها دستور داد که برای بخشش گناهان گذشته خود و همچنین شکر نعمت این فتح و پیروزی، هنگامی که وارد بیت‌المقدس می‌شوند، از دروازه‌ای به نام «حطه» وارد و در هنگام ورود سجده نمایند و بگویند «حطه». یعنی خدایا گناهان ما را بریز. هر کس چنین می‌کرد، خداوند گناهان او را می‌بخشید و او را در جمع نیکوکاران می‌پذیرفت.
عده‌ای از مؤمنان از دستور خداوند اطاعت کردند؛ اما بیشتر مردم به خاطر لجاجتی که داشتند کلمه «حطه» را به «حنطه» یا «حبه» و... عوض کردند و به جای که این سجده‌کنان وارد بیت‌المقدس شوند، عقب عقب و با بی‌ادبی وارد شدند.
ابن‌کثیر دمشقی سلفی در ذیل این آیه می‌نویسد:
والصحیح الاول انها بیت المقدس وهذا کان لما خرجوا من التیه بعد اربعین سنة مع یوشع بن نون (علیه‌السّلام) وفتحها الله علیهم عشیة جمعة وقد حبست لهم الشمس یومئذ قلیلا حتی امکن الفتح ولما فتحوها امروا ان یدخلوا الباب باب البلد (سجدا) ‌ای شکرا لله تعالی علی ما انعم علیهم من الفتح والنصر ورد علیهم وانقاذهم من التیه والضلال.
دیدگاه صحیح این است که مقصود از آن قریه، بیت‌المقدس بود. در آن هنگام که بنی‌اسرائیل بعد از چهل سال به همراه یوشع بن نون از سرگردانی نجات یافتند و خداوند بیت‌المقدس را برای آن‌ها در شام جمعه فتح کرد، در آن هنگام خداوند خورشید را نگه داشت تا آن‌ها بتوانند بیت‌المقدس را فتح کنند.
هنگامی که فتح کردند، خداوند به آن‌ها دستور داد در حالی که سجده شکر به جای می‌آوردند، از دروازه شهر وارد شوند؛ زیرا خداوند نعمت فتح و پیروزی را نصیب آنان کرده و آن‌ها از سرگردانی و گمراهی نجات داده بود.

۲ - روایت تشبیه ولایت اهل‌بیت به باب حطه

---

در روایات متعددی که از طریق شیعه و سنی نقل شده است، رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ولایت اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) را به «باب حطه بنی اسرائیل» تشبیه کرده و ورود از این دوازه را سعادت و سبب بخشش گناهان امت خود قرار داده است.
در این مقاله این روایت را بررسی و صحت آن را ثابت خواهیم کرد.

۲.۱ - روایت امیرمؤمنان

۳۲۱۱۵ حَدَّثَنَا مُعَاوِیَةُ بْنُ هِشَامٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا عَمَّارٌ، عَنِ الْاَعْمَشِ، عَنِ الْمِنْهَالِ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَارِثِ، عَنْ عَلِیٍّ، قَالَ: انَّمَا مَثَلُنَا فِی هَذِهِ الْاُمَّةِ کَسَفِینَةِ نُوحٍ وَکَبَابِ حِطَّةٍ فِی بَنِی اسْرَائِیلَ.
از علی (علیه‌السّلام) نقل شده است که فرمود:
مَثَل ما در این امت، همانند کشتی نوح و همانند دروازه حطه در بنی اسرائیل است.

۲.۲ - بررسی سند روایت

تمام روات این روایت، از روات بخاری و یا مسلم هستند و توسط بزرگان علم رجال اهل سنت توثیق شده‌اند.

۲.۲.۱ - معاویة بن هشام

از روات صحیح مسلم، بخاری در ادب المفرد و سایر صحاح سته:
معاویة بن هشام القصار ابو الحسن الکوفی مولی بنی اسد ویقال له معاویة بن ابی العباس صدوق له اوهام من صغار التاسعة مات سنة اربع ومائتین بخ م ۴.
معاویة بن هشام القصار کوفی ثقة عن حمزة والثوری وعنه احمد والحسن بن علی بن عفان وکان بصیرا بعلم شریک قال بن معین صالح ولیس بذاک توفی ۲۰۵ م ۴.

۲.۲.۲ - عمار بن زریق

از روات صحیح مسلم، ابوداود، نسائی و ابن‌ماجه:
عمار بن رزیق بتقدیم الراء مصغر الضبی او التمیمی ابو الاحوص الکوفی لا باس به من الثامنة مات سنة تسع وخمسین م د س ق.
عمار بن رزیق الضبی ابو الاحوص عن منصور ومغیرة وعنه احوص بن جواب وقبیصة وخلق قال لوین قال لی ابو احمد الزبیری لو اختلفت الیه لکفاک اهل الدنیا مات ۱۵۹ م د س ق.

۲.۲.۳ - سلیمان بن مهران

از روات بخاری، مسلم و سایر صحاح سته:
سلیمان بن مهران الاسدی الکاهلی ابو محمد الکوفی الاعمش ثقة حافظ عارف بالقراءات ورع لکنه یدلس من الخامسة مات سنة سبع واربعین او ثمان وکان مولده اول سنة احدی وستین ع.
سلیمان بن مهران الحافظ ابو محمد الکاهلی الاعمش احد الاعلام عن بن ابی اوفی وزر وابی وائل وعنه شعبة ووکیع قال بن المدینی له الف وثلاثمائة حدیث عاش ثمانیا وثمانین سنة قال ابو نعیم مات فی ربیع الاول ۱۴۸ ع.

۲.۲.۴ - منهال بن عمرو

از روات بخاری، و سایر صحاح سته:
المنهال بن عمرو الاسدی مولاهم الکوفی صدوق ربما وهم من الخامسة خ ۴.
المنهال بن عمرو الاسدی مولاهم عن بن الحنفیة وزر وعنه الاعمش وشعبة وروایته عنه فی النسائی ثم ترکه بآخره وثقه بن معین خ ۴.
المنهال بن عمرو خ علی وثقه ابن معین وغیره وغمزه شعبة وغیره
ذکر من تکلم فیه وهو موثق ج۱ ص۱۸۲، رقم: ۳۴۵

۲.۲.۵ - عبدالله بن الحارث

عبدالله بن الحارث در این سند که منهال بن عمرو از او روایت شنیده و او نیز از امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) روایت نقل کرده، مشترک است بین دو نفر: عبدالله بن الحارث الهاشمی و عبدالله بن الحارث بن محمد الانصاری.
خوشبختانه هر دو نفر موثق هستند و توسط بزرگان اهل سنت توثیق شده‌اند.

۲.۲.۶ - عبدالله بن حارث هاشمی

از روات بخاری، مسلم و سایر صحاح سته:
عبدالله بن الحارث بن نوفل بن الحارث بن عبد المطلب الهاشمی ابو محمد المدنی امیر البصرة له رؤیة ولابیه وجده صحبة قال بن عبد البر اجمعوا علی ثقته مات سنة تسع وسبعین ویقال سنة اربع وثمانین ع.
عبدالله بن الحارث بن نوفل الهاشمی لقبه ببه عن عمر وعثمان وعنه بنوه والزهری وابو اسحاق مات‌هاربا من الحجاج ۸۴ ع.

۲.۲.۷ - عبدالله بن حارث بصری

از روات بخاری، مسلم و سایر صحاح سته:
عبدالله بن الحارث الانصاری البصری او الولید نسیب بن سیرین ثقة من الثالثة ع.
عبدالله بن الحارث البصری عن عائشة وابی هریرة وعنه ایوب وخالد الحذاء وثقوه ع.
بنابراین، سند روایت کاملا صحیح و تمام راویان آن، یا از روات بخاری و مسلم هستند و یا از روات یکی از این دو کتاب و توسط بزرگان اهل سنت نیز توثیق شده‌اند.

۲.۳ - روایت ابوسعید خدری

ابوالقاسم طبرانی همین روایت را با سند دیگر در معجم اوسط خود نقل کرده است:
(۵۸۷۰) حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْعَزِیزِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ رَبِیعَةَ الْکِلابِیُّ، قال: نا اَبِی، قال: نا عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ اَبِی حَمَّادٍ، عَنْ اَبِی سَلَمَةَ الصَّائِغِ، عَنْ عَطِیَّةَ، عَنْ اَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ، قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) یَقُولُ: اِنَّمَا مَثَلُ اَهْلِ بَیْتِی مَثَلُ سَفِینَةِ نُوحٍ، مَنْ رَکِبَهَا نَجَا، وَمَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا غَرِقَ. اِنَّمَا مَثَلُ اَهْلِ بَیْتِی فِیکُمْ مَثَلُ بَابِ حِطَّةٍ فِی بَنِی اِسْرَائِیلَ، مَنْ دَخَلَ غُفِرَ لَهُ.
لَمْ یَرْوِ هَذَا الْحَدِیثَ عَنْ اَبِی سَلَمَةَ الصَّائِغِ اِلا عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ اَبِی حَمَّادٍ، تَفَرَّدَ بِهِ: عَبْدُ الْعَزِیزِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ رَبِیعَةَ.
ابوسعید خدری گفت: از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شنیدم که می‌گفت: به راستی که مثل اهل بیت من، همان کشتی نوح است که هر کس سوار آن شود نجات خواهد یافت و هر کس تخلف کند، غرق خواهد شد. به راستی که مثل اهل بیت من در میان شما، همانند دروازه حطه در میان بنی اسرائیل است که هر کس وارد آن شود، بخشیده می‌شود.

۲.۴ - نقل شجری جرجانی

شجری جرجانی نیز همین روایت را با سند و متن دیگر نقل کرده است:
(۵۳۳) (۷۳۷) اَخْبَرَنَا الشَّرِیفُ اَبُو عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْحَسَنِیُّ الْبَطْحَانِیُّ، قَالَ: اَخْبَرَنَا اَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ اَبِی السَّرِیِّ الْبَکَّائِیُّ، قَالَ: حَدَّثَنَا اَبُو بُلَیْلٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا اَبِی، قَالَ: حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ اَبِی حَمَّادٍ، عَنْ اَبِی سَلَمَةَ الصَّائِغِ، عَنْ عَطِیَّةَ، عَنْ اَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ: " اِنَّمَا مَثَلُ اَهْلِ بَیْتِی فِیکُمْ مَثَلُ بَابِ حِطَّةٍ مَنْ دَخَلَهُ غُفِرَ لَهُ ".

۳ - نتیجه

---

البته روایت تشبیه اهل بیت (علیهم‌السّلام) به کشتی نوح با سند‌های صحیح نقل شده است که ان شاء الله در یک مقاله جداگانه بررسی خواهد شد.
مقصود ما استدلال به روایت «باب حطه» بود که ثابت می‌کند هر کس از اهل‌البیت (علیهم‌السّلام) اطاعت کند، خداوند گناهان او را خواهد بخشید؛ اما اگر سرپیچی کند و اطاعت از آن‌ها را با اطاعت از دیگران عوض کند، گرفتار عذاب خواهند شد؛ همان‌طور که خداوند در آیه بعدی می‌فرماید:
فَبَدَّلَ الَّذِینَ ظَلَمُواْ قَوْلاً غَیرَْ الَّذِی قِیلَ لَهُمْ فَاَنزَلْنَا عَلیَ الَّذِینَ ظَلَمُواْ رِجْزًا مِّنَ السَّمَاءِ بِمَا کاَنُواْ یَفْسُقُونَ.
اما افراد ستمگر، این سخن را که به آنها گفته شده بود، تغییر دادند (و به جای آن، جمله استهزاآمیزی گفتند) لذا بر ستمگران، در برابر این نافرمانی، عذابی از آسمان فرستادیم.
الحمد لله الذی جعلنا من المتسکین بولایة امیرالمؤمنین و اولاده المعصومین علیهم‌السلام.

۴ - پانویس

---