الجعفریات- الأشعثیات‌ (کتاب)

---

نام ديگر كتاب جعفریات، الأشعثيات است. مولف این کتاب محمد بن محمد بن اشعث ، از راويان شیعه در قرن چهارم هجرى است.

۱ - معرفی اجمالی کتاب

---

کتاب جعفریات مجموعه روایاتی است که محمد بن محمد بن اشعث، از موسی بن اسماعیل بن موسی بن جعفر - علیه السلام - و او هم از اجداد طاهرش روایت می کند. این کتاب شامل یک سری روایات از طرُقی غیر از موسی بن اسماعیل و یک سری روایات از طرق اهل سنت است.
با توجه به اینکه بیشتر روایات این کتاب به امام جعفر صادق - علیه السلام - برمی گردد، به آن جعفریات می گویند؛ و به دلیل اینکه راوی آن محمد بن محمد بن اشعث می باشد، «الاشعثیات» نیز نامیده می شود.
علامه مجلسی می گوید: «این کتاب میان خاصه و عامه مشهور است و اکثر روایات کتاب نوادر راوندی از این کتاب گرفته شده است. شیخ صدوق نیز برخی از روایات این کتاب را از طریق دیگر نقل می کند. در برخی از کتب رجالی، طرق دیگری نیز برای این کتاب نقل شده است».
علامه در کتاب رجال خود و شیخ آقا بزرگ تهرانی در الذریعه، این کتاب را دارای هزار حدیث با یک سند دانسته اند و آن هم سند موسی بن اسماعیل بن موسی بن جعفر عن آبائه - علیه السلام - می باشد؛ ولی کتاب حاضر دارای ۱۶۵۱ حدیث است که روایاتی از طرق دیگر شیعه و هم چنین روایاتی از طرق اهل سنت را نیز شامل می شود.
برخی عناوین مورد بحث فقهی در این کتاب از این قرارند: طهارت، صلات، زکات، صوم، حج، جهاد، نکاح، نفقات، حدود، آداب، تفسیر، سنن و ادعیه.
این کتاب، نخستین بار به دستور آیت الله العظمی بروجردی در قم به چاپ رسید و سپس به وسیله مکتبه نینوی الحدیثه، در تهران، به قطع وزیری چاپ و منتشر شده است.

۲ - درباره مولف

---

۲.۱ - ولادت

‌
ابو على، محمد بن محمد بن اشعث كوفى از راويان شيعه در قرن چهارم هجرى مى‌باشد. محمد در کوفه ، شهر شيعيان و علاقه‌مندان به خاندان حضرت علی علیه السلام و شهر راويان بزرگ شيعه، به دنيا آمد. او از همان كودكى با عشق به على و خاندان على و اهل بیت رسول الله صلى اللّه عليه و آله و سلم بزرگ شد و چيزى نگذشت كه خود نيز از راويان علوم محمد و آل محمد گرديد.

۲.۲ - سفر به مصر

‌
محمد به مصر سفر كرد و در محله سقيفه جواد ساكن شد. مصر در آن دوران تغيير و تحولات عظيمى را به خود مى‌ديد. فاطميين و طرفداران فرزندان فاطمه زهرا سلام الله علیها و اهل بيت رسول خدا صلى الله عليه و آله قدرت را در دست گرفته بودند و مردم به راحتى به خاندان رسول خدا ابراز علاقه مى‌كردند. محمد نيز در آنجا رحل اقامت گزيد و در درس موسى بن اسماعيل بن موسى بن جعفر عليهما السلام شركت مى‌كرد و از محضر آن بزرگوار بهره‌هاى فراوان گرفت.

۲.۳ - روايت كتاب

‌
در همانجا بود كه او تصميم گرفت تا كتاب« الجعفريات» را روايت كند كه بيشتر روايات آن را از طريق موسی بن اسماعیل از اجداد طاهرينش روايت مى‌كند. اين كتاب بعدها به عنوان يكى از اصول روايى چهارصد گانه و معتبر شيعه به شمار آمد و روايات آن مورد توجه علما و فقهاى شيعه قرار گرفت.

۲.۴ - سخنان بزرگان

‌
علامه حلی در كتاب خلاصه و نجاشی در كتاب رجال خود درباره او مى‌گويند:« محمد بن محمد بن اشعث اهل كوفه و شخصيتى مورد اطمینان و شيعه مى‌باشد. وى به مصر رفته و در آنجا زندگى مى‌كرد.»‌
صاحب ریاض العلما دربارۀ او مى‌گويد:« ابو على، محمد بن اشعث كندى كوفى از قدماى اصحاب و از راويان شيعه است و كتاب رواية الأبناء عن الآباء من آل الرسول صلى الله عليه و آله و سلم را روايت مى‌كند.» ظاهرا اين كتاب همان كتاب الجعفريات باشد.

۲.۴.۱ - سخن علماى اهل تسنن

‌
ابن عدى درباره او مى‌گويد:« من در مصر از او روايت مى‌نوشتم. شدت تشيعش موجب گشت تا كتابى را براى ما بيرون بياورد كه شامل هزار حديث بود و ادعا مى‌كرد كه آنها را از موسى بن اسماعيل بن موسى بن جعفر روايت مى‌كند و آنها هم از پدران خود روايت كرده‌اند...»‌

۲.۵ - اساتيد

‌
وى علاوه بر موسى بن اسماعيل بن موسى بن جعفر عليهما السلام از محضر شخصيت‌هاى ديگرى نيز بهره برده، مانند: مؤمل بن وهاب، على بن زيد فرايضى، هارون بن سعيد ايلى، ابو يحيى محمد بن بريد مقرى، محمد بن خلف بن عمر، محمد بن عوير ايلى، اسماعيل بن اسحاق بن سهل اموى و موسى بن ابراهيم بن موسى بن جعفر عليهما السلام.

۲.۶ - شاگردان

‌
شخصيت‌هاى فراوانى از او بهره برده‌اند از جمله: ابو محمد سهل بن احمد بن عبد الله بن سهل ديباجى، ابو الفضل شيبانى، ابو الحسن على بن جعفر بن حماد، عبد الله بن مفضل بن محمد بن هلال، ابراهيم بن محمد بن محمد بن عبد الله قرشى، ابو محمد عبد الله بن محمد بن عبد الله بن عثمان معروف به ابن السقاء، ابو الحسن محمد بن داود بن سليمان كاتب و...

۲.۷ - تأليفات

‌
وى غير از كتاب جعفريات بنابر نقل نجاشى كتاب ديگرى نيز در احكام حج دارد كه به دست ما نرسيده است.

۳ - درباره کتاب

---

اين كتاب مجموعه رواياتى است كه محمد بن محمد بن اشعث از موسى بن اسماعيل بن موسى بن جعفر عليهما السلام و او هم از اجداد طاهرينش روايت مى‌كند.
الجعفريات شامل يك سرى روايات از طرقى غير از موسى بن اسماعيل و يك سرى روايات از طرق اهل تسنن نيز مى‌باشد.

۳.۱ - علت نام گذارى

‌
با توجه به اينكه اكثر روايات اين كتاب به امام جعفر صادق علیه السلام بر مى‌گردد به آن« الجعفريات» مى‌گويند. اگر چه با توجه به اينكه راوى آن محمد بن محمد بن اشعث مى‌باشد به آن« الأشعثيات» نيز گفته شده است. البته برخى اين كتاب را به موسى بن اسماعيل و برخى به اسماعيل بن موسى كاظم عليه السلام نيز نسبت داده‌اند.

۲.۴ - سخنان بزرگان

‌
علامه مجلسى: « اين كتاب ميان خاصه و عامه مشهور مى‌باشد و اكثر روايات كتاب نوادر راوندی از اين كتاب گرفته شده است. شیخ صدوق نيز برخى از روايات اين كتاب را از طريق ديگرى نقل مى‌كند. در برخى كتب رجالى طرق ديگرى نيز براى اين كتاب نقل شده است كه ما در آخر كتاب بحار الانوار به آن اشاره خواهيم كرد.»‌
شيخ آقا بزرگ تهرانى: صاحب كتاب ارزشمند« الذریعة إلی تصانیف الشیعة » درباره اين كتاب مى‌فرمايد:« علامه مجلسی و شیخ حر عاملی با وجود جستجوى فراوان بر نسخه اين كتاب دست نيافتند و خداوند آن را براى محدث نورى صاحب مستدرک الوسایل ذخيره نمود و بر ايشان منت نهاده و نسخه‌اى از اين كتاب را در ضمن مجموعه‌اى در اختیار وى قرار داد و مصادرى ديگر كه معتبر و صحيح مى‌باشند نيز براى ايشان نسبت به اين كتاب مهيا ساخت. از اين جهت محدث نورى در خاتمه كتاب مستدرك اين كتاب را قبل از ديگر كتاب‌ها مطرح مى‌كند و در متن كتاب مستدرك نيز روايات اين كتاب را قبل از ديگر روايات نقل مى‌نمايد. به بركت اين كتاب و كتاب‌هاى معتبر ديگر، كتاب مستدرك به درجه‌اى از اهميّت نايل آمده است كه مراجعه به آن بر هر مجتهدى لازم است.»‌
علامه باقر شریف القرشی : علامه باقر شريف القرشى از علماى معاصر و از مؤلفين معتبر مى‌فرمايد:« فقیه بزرگوار آيت الله سید ابو الحسن اصفهانی بر كتاب جعفريات بسيار اعتماد مى‌كردند.»‌
علامه حلى نام اين كتاب را در فهرست كتاب‌هايى آورده است كه اجازه روايت آن را به خاندان« بنى زهره» در اجازه بزرگ و مشهور خود داده است.

۳.۳ - اعتبار مؤلف

‌
علامه مجلسى به نقل از شیخ طوسی و نجاشى مى‌فرمايد:« محمد بن محمد بن اشعث، ثقه و مورد اطمینان است.» صاحب منتهی المقال نيز مى‌فرمايد:« ابو على، محمد بن محمد بن اشعث اهل كوفه و ساكن مصر، مورد اطمينان و از روات شيعه است.»‌

۳.۴ - احاديث

‌
علامه در كتاب رجال خود و شيخ آقا بزرگ تهرانی در كتاب« الذريعة» اين كتاب را داراى هزار حديث با يك سند دانسته‌اند و آن هم سند موسى بن اسماعيل بن موسى بن جعفر عن آبائه عليهم السلام مى‌باشد ولى كتاب حاضر داراى ۱۶۵۱ حديث است كه رواياتى از طرق ديگرِ شيعه و همچنين رواياتى از طرق اهل تسنن را نيز شامل مى‌شود.

۳.۵ - عناوين

‌
۱- ابحاث فقهى مانند طهارت، صلات، زكات، صوم، حج، جهاد ، نكاح، نفقات و حدود، ۲- آداب، ۳- تفسير، ۴- سنن و ادعيه و...
عناوین کتاب به این صورت آنده است: كتاب الطهارة - الصلاة - الزكاة - الصيام - المناسك - الجهاد - النكاح - النفقات - الحدود - السير و الآداب - التفسير - الجنائز - الدعاء - الأحاديث - الطب و المأكول - الرؤيا.‌

۴ - نسخه شناسی

---

نسخه موجود این کتاب به زبان عربی در یک جلد توسط مکتبة نینوی الحدیثة‌ در تهران به چاپ رسیده است. اين كتاب همراه با كتاب قرب الإسناد در يك جلد به چاپ رسيده است و در آخر كتاب چنين آمده كه در چاپخانه اسلامية و به قلم ابو القاسم خوشنویس به طبع رسيده است‌.

۵ - پانویس

---

۶ - منبع

---

نرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
سایت اندیشه قم