تکدی (فقه)حکم فقهی تکدی (گدایی) از دیگران نسبت به افراد گوناگون با لحاظ موقعیت آنان متفاوت است. ۱ - معنای تکدیدهخدا در معنای تکدی آورده است: ت َ ک َدْ دی (ع مص) تکلف در سؤال. (از اقرب الموارد). حاجت‌خواهی از این‌وآن در کوی و برزن. گدائی. [۱]
دهخدا، لغتنامه.
۲ - تکدی از دیدگاه فقهیبه نظر برخی از فقها درخواست حاجت مالی در صورت نیاز شدید و ضرورت، جایز و گاه واجب است [۲]
کشف الغطاء، ج ۲، ص ۳۶۴.
[۴]
کشاف القناع، ج ۶، ص ۲۴۸.
و به عقیده امام خمینی (قدّس‌سرّه) گدایی‌کردن «اگر همراه با دروغ و فریب نباشد، حرام نیست اگرچه مکروه است.» ایشان در این باره در تحریرالوسیله می‌نویسند: «سؤال کردن - بدون آنکه نیازمند باشد، بلکه اگر نیازمند هم باشد - شدیداً مکروه است، بلکه گفته شده که اولی حرام است؛ و ترک احتیاط سزاوار نیست. و به تحقیق منع مؤکدی از سؤال وارد شده است، در خبر است که: هر کس از مردم سؤال کند و حال‌آنکه روزی سه روز را داشته باشد، خداوند را روز قیامت ملاقات می‌کند درحالی‌که صورتش گوشت ندارد.» بعضی جواز این امر را از یکی از فقرات آیه ۲۷۳ بقره برداشت کرده‌اند:«لا یسَلونَ النّاسَ اِلحافًا»، زیرا در این بخش آیه اصرار فقیران مؤمن در درخواست مال نفی گردیده است که مفهوم آن، جواز درخواست حاجت از دیگران بدون اصرار کردن است. ۲.۱ - استخراج حکم جواز تکدی از آیاتبرخی نیز جواز این امر را از آیات متعددی که مؤمنان را به کمک کردن به سائلان فراخوانده، استفاده کرده‌اند [۱۰]
معراج السعاده، ص ۳۶۲.
؛ مانند آیه ۱۰ ضحی :«و اَمَّا السّائِلَ فَلا تَنهَر» ؛ با این استدلال که اگر درخواست کمک مالی همواره ناروا می‌بود، کمک کردن به متکدی نیز به سبب تعاون بر حرام جایز نمی‌بود. بر این اساس طبق برخی احادیث، تکدی در مواردی مانند فقر شدید، بدهکاری [۱۲]
الدرالمنثور، ج ۱، ص ۳۶۳.
[۱۴]
میزان الحکمه، ج ۲، ص ۱۲۲۴.
یا برای پرداخت دیه جایز است. [۱۵]
مسند احمد، ج ۳، ص ۱۱۴ .
[۱۶]
مسند احمد، ج ۳، ص ۱۲۷.
۲.۲ - حرمت تکدی در صورت عدم نیاز مالیبعضی در صورت غنی بودن شخص، تکدی را حرام [۲۰]
تفسیر المنار، ج ۲، ص ۱۱۶.
[۲۱]
تفسیر المنار، ج ۳، ص ۸۹.
[۲۲]
کتاب الشهادات، ص ۱۷۷.
یا مکروه شمرده [۲۳]
هدایة العباد، ج ۲، ص ۱۶۷.
[۲۴]
منهاج الصالحین، ج ۲، ص ۴۲۷.
و برخی درخواست کمک از دیگران را بدون نیاز شدید، خوردن مال به باطل و مصداق آیه ۱۸۸ بقره دانسته [۲۶]
تفسیر المنار، ج ۲، ص ۱۹۵
:«و لاتَأکلوا اَمولَکم بَینَکم بِالبطِلِ» و در برخی احادیث چنین متکدیانی مصداق آیه ۷۷ آل عمران دانسته شده‌اند که بر اثر آن خداوند به چنین کسانی در قیامت نگاه نکرده، آنان را پاک نمی‌کند و آنان گرفتار عذاب الهی‌اند :«و لا ینظُرُ اِلَیهِم یومَ القِیمَةِ ولا یزَکیهِم و لَهُم عَذابٌ اَلِیم». برپایه احادیث نیز درخواست حاجت برای افزایش ثروت ، آتش [۳۱]
مسند احمد، ج ۲، ص ۲۳۱.
یا گردآوری پاره‌های آتش [۳۴]
الدرالمنثور، ج ۱، ص ۳۶۰.
[۳۵]
کنزالعمال، ج ۶، ص ۴۹۵.
و مشمول کیفر اخروی به شمار رفته است. [۳۷]
فتح الباری، ج ۳، ص ۲۶۷ - ۲۶۸.
۳ - حرفه گدایی مانع قبول شهادتامام خمینی در تحریرالوسیله، از جمله صفات شهود «برکنار بودن از تهمت، البته نه هر تهمتی، بلکه تهمتی که از اسباب خاصی حاصل می‌شود» را ذکر نموده و می‌فرمایند: «و منها: السؤال بکفّه، و المراد منه من یکون سائلا فی السوق و ابواب الدور، و کان السؤال حرفة و دیدناً له. و امّا السؤال احیاناً عند الحاجة فلا یمنع من قبول شهادته.» یعنی از جمله اسباب تهمت: سؤال نمودن به کف (دست) است؛ و مقصود از آن کسی است که در بازار و درب خانه‌ها گدایی می‌کند و این گدایی حرفه و روش او می‌باشد. و اما سؤال - احیاناً - در وقت احتیاج مانع قبول شهادت وی نمی‌شود. ۴ - استحباب ترجیح غیر گدا بر گدا در دادن زکاتاز احکام زکات اینکه «مستحب است خویشاوندان را بر دیگران ترجیح دهد و همچنین اهل فضل و فقه و عقل را بر غیر آنان، و فقیری را که سؤال (گدایی) نمی‌کند بر فقیری که سؤال می‌کند (ترجیح دهد). » [۴۲]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۶۸، کتاب الزکات، القول فی بقیّة احکام الزکاة، مسالة ۶.
۵ - رد سائلرد سائل – ولو اینکه گمان کند که او بی‌نیاز است – مکروه است، بلکه به او ولو چیز مختصری داده می‌شود. ۶ - پانویس۷ - منبع• مرکز دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله « تکدی ». • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |