زمان تقریبی مطالعه: 9 دقیقه
 

تمام بن عامر




تَمّامِ بْنِ عامِر، ابوغالب (۱۸۴- جمادی‌الآخر ۲۸۳ق/۸۰۰- ژوئیۀ ۸۹۶م)، وزیر ، ادیب ، شاعر و تاریخ‌نگار اندلسی است.


۱ - خاندان


خاندان او از موالـی عبـدالرحمان بـن ام حَکَم ثقفـی‌ ــ والی کوفه در ۵۸ ق/۶۷۸م
[۱] طبری، تاریخ، ج۵، ص۳۰۹.
بودند
[۲] حیان بن‌ حیان، المقتبس، ج۱، ص۱۷۹، به کوشش محمود علی مکی، بیروت، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.
[۳] محمد بن ابار، الحلة السیراء، ج۱، ص۱۴۳، به کوشش حسین مونس، قاهره، ۱۹۵۸م.
و نیای بزرگ او، ابوغالب تمام بن علقمه (د ۱۹۶ق) با سپاه بلج بن بشر (ه‌ م)، سردار اموی ، احتمالاً در ۱۲۳ق/۷۴۱م وارد اندلس شد
[۴] محمد بن ابار، الحلة السیراء، ج۱، ص۱۴۳، به کوشش حسین مونس، قاهره، ۱۹۵۸م.
[۵] ک. بایکو، المصادر التاریخیة العربیة فی الاندلس، ج۱، ص۴۳، ترجمۀ نایف ابوکرم، دمشق، ۱۹۹۹م.
و سپس در شمار یاران نزدیک عبدالرحمان اموی درآمد
[۶] محمد بن قوطیه، تاریخ افتتاح الاندلس، ج۱، ص۴۷، به کوشش ابراهیم ابیاری، قاهره/ بیروت، ۱۴۰۲ق.
[۷] محمد بن ابار، الحلة السیراء، ج۱، ص۱۴۳، به کوشش حسین مونس، قاهره، ۱۹۵۸م.
[۸] احمد مقریزی، المقفی الکبیر، ج۴، ص۱۰۴-۱۰۵، به کوشش محمد یعلاوی، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
[۹] احمد مقری، نفح الطیب، ج۳، ص۳۱، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۸م.
[۱۰] احمد مقری، نفح الطیب، ج۳، ص۴۵، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۸م.
[۱۱] احمد مقری، نفح الطیب، ج۳، ص۴۹-۵۰، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۸م.
[۱۲] حسین مونس، فجر الاندلس، ص۶۷۲-۶۷۳، قاهره، ۱۹۵۹م.
و در بیعت ستاندن برای عبدالرحمان
[۱۳] احمد بن ‌عذاری، البیان المغرب، ج۲، ص۴۵، به کوشش کولن و لوی پرووانسال، لیدن، ۱۹۵۱م.
و در تسخیر شهر طلیطله و چند شهر دیگر مشارکت ، یا حتی سمت فرماندهی داشت.
[۱۴] ابن‌اثیر، الکامل، ج۵، ص۵۸۳.
[۱۵] محمد بن ابار، الحلة السیراء، ج۱، ص۱۴۳، به کوشش حسین مونس، قاهره، ۱۹۵۸م.
[۱۶] ابن‌اثیر، الکامل، ج۶، ص۴۹.
عبدالرحمان نیز مقام حاجبی خویش را به تمام بن علقمه سپرد.
[۱۷] احمد بن ‌عذاری، البیان المغرب، ج۲، ص۴۸، به کوشش کولن و لوی پرووانسال، لیدن، ۱۹۵۱م.
[۱۸] محمد بن ابار، الحلة السیراء، ج۱، ص۱۴۳، به کوشش حسین مونس، قاهره، ۱۹۵۸م.
[۱۹] علی بن‌ سعید مغربی، المغرب فی حلی المغرب، ج۱، ص۴۴، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۸۰م.
[۲۰] احمد مقری، نفح الطیب، ج۳، ص۴۵، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۸م.
وی پس از عمری دراز، در دورۀ حکم اموی درگذشت.
[۲۱] محمد بن ابار، الحلة السیراء، ج۱، ص۱۴۳، به کوشش حسین مونس، قاهره، ۱۹۵۸م.
[۲۲] احمد بن ‌عذاری، البیان المغرب، ج۲، ص۷۳، به کوشش کولن و لوی پرووانسال، لیدن، ۱۹۵۱م.
تمام‌ بن علقمه از نخستین راویان اخبار در باب شرایط به قدرت رسیدن عبدالرحمان اموی و حوادث پس از آن به شمار می‌رود.
[۲۳] ک. بایکو، المصادر التاریخیة العربیة فی الاندلس، ج۱، ص۴۴، ترجمۀ نایف ابوکرم، دمشق، ۱۹۹۹م.


۲ - مناصب



۲.۱ - وزیر


از احوال تمام بن عامر،
[۲۴] حیان بن‌ حیان، المقتبس، ج۱، ص۱۷۹، به کوشش محمود علی مکی، بیروت، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.
این اندازه می‌دانیم که در دورۀ محمد بن عبدالرحمان اموی (حک‌ ۲۳۸-۲۷۳ق/۸۵۲-۸۸۶م)، مقام وزارت را، احتمالاً بیش از یک‌بار بر عهده داشت.
[۲۵] حیان بن‌ حیان، المقتبس، ص۱۷۹-۱۸۰، به کوشش محمود علی مکی، بیروت، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.
وی در زمان فرزندان محمد، منذر (حک‌ ۲۷۳-۲۷۵ق/۸۸۶- ۸۸۸م) و مدتی در دورۀ عبدالله (حک‌ ۲۷۵-۳۰۰ق/ ۸۸۸-۹۱۲م) نیز بر آن مقام بود.
[۲۶] حیان بن‌ حیان، المقتبس، ج۱، ص۱۸۴، به کوشش محمود علی مکی، بیروت، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.
[۲۷] محمد بن قوطیه، تاریخ افتتاح الاندلس، ج۱، ص۱۱۳، به کوشش ابراهیم ابیاری، قاهره/ بیروت، ۱۴۰۲ق.
[۲۸] محمد بن قوطیه، تاریخ افتتاح الاندلس، ج۱، ص۱۱۵، به کوشش ابراهیم ابیاری، قاهره/ بیروت، ۱۴۰۲ق.
[۲۹] محمد بن ابار، الحلة السیراء، ج۱، ص۱۴۴، به کوشش حسین مونس، قاهره، ۱۹۵۸م.


۲.۲ - شاعر


تمام بن عامر افزون بر مقام سیاسی ، شاعر نیز بود، اگر چه نمونه‌های اندکی از شعر او در دست است.
[۳۰] حیان بن‌ حیان، المقتبس، ج۱، ص۱۸۲-۱۸۳، به کوشش محمود علی مکی، بیروت، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.
[۳۱] محمد بن ابار، الحلة السیراء، ج۱، ص۱۴۴، به کوشش حسین مونس، قاهره، ۱۹۵۸م.
[۳۲] عمر فروخ، تاریخ الادب العربی، ج۴، ص۱۴۳-۱۴۴، بیروت، ۱۹۸۴م.
مشهورترین نمونۀ شعر وی که نشان از فعالیت و اهتمام او در زمینۀ اخبار تاریخی اندلس دارد، ارجوزه‌ای بلند بوده است، مشتمل بر تاریخ فتح اندلس تا پایان حکومت امیر عبدالرحمان دوم (حک‌ ۱۸۰-۲۰۶ق/۷۹۶-۸۲۱م).
[۳۳] محمد بن ابار، الحلة السیراء، ج۱، ص۱۴۴، به کوشش حسین مونس، قاهره، ۱۹۵۸م.
[۳۴] ک. بایکو، المصادر التاریخیة العربیة فی الاندلس، ج۱، ص۶۷، ترجمۀ نایف ابوکرم، دمشق، ۱۹۹۹م.
به نوشتۀ ابن حیان ، این ارجـوزه ــ که اینک در دسـت نیست ــ خود کتابی بزرگ بوده که تمام آن را در میان‌سالی (در ۲۲۹ق/۸۴۴م)، سرود‌ه است.
[۳۵] حیان بن‌ حیان، المقتبس، ج۱، ص۱۷۹، به کوشش محمود علی مکی، بیروت، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.
[۳۶] محمد بن قوطیه، تاریخ افتتاح الاندلس، ج۱، ص۳۲، به کوشش ابراهیم ابیاری، قاهره/ بیروت، ۱۴۰۲ق.

گفتنی است که ابن‌دحیه (د ۶۳۳ق) در شرح احوال یحیی بن حکم غزال ، شاعر اندلسی (۱۵۶-ح۲۵۰ق/۷۷۳-۸۶۴م) مطالبی به نظم و نثر از تاریخ تمام بن عامر، دربارۀ غزال نقل کرده است
[۳۷] عمر بن‌ دحیه، المطرب من اشعار اهل المغرب، ج۱، ص۱۳۳-۱۳۴، به کوشش ابراهیم ابیاری و دیگران، قاهره، ۱۳۷۴ق/۱۹۵۵م.
[۳۸] عمر بن‌ دحیه، المطرب من اشعار اهل المغرب، ج۱، ص۱۴۳-۱۴۴، به کوشش ابراهیم ابیاری و دیگران، قاهره، ۱۳۷۴ق/۱۹۵۵م.
اگر منظور او همان اثر پیش‌گفته باشد، می‌توان حدس زد که کتاب بزرگ تمام، نه فقط شامل ارجوزه‌ای در باب اخبار اندلس، بلکه احتمالاً مشتمل بر پاره‌ای اخبار و آثار دیگر با صبغۀ ادبی نیز بوده است.
[۳۹] ک. بایکو، المصادر التاریخیة العربیة فی الاندلس، ص۶۷، ترجمۀ نایف ابوکرم، دمشق، ۱۹۹۹م.


۳ - فهرست منابع


(۱) محمد بن ابار، الحلة السیراء، به کوشش حسین مونس، قاهره، ۱۹۵۸م.
(۲) ابن‌اثیر، الکامل.
(۳) حیان بن‌ حیان، المقتبس، به کوشش محمود علی مکی، بیروت، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.
(۴) عمر بن‌ دحیه، المطرب من اشعار اهل المغرب، به کوشش ابراهیم ابیاری و دیگران، قاهره، ۱۳۷۴ق/۱۹۵۵م.
(۵) علی بن‌ سعید مغربی، المغرب فی حلی المغرب، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۸۰م.
(۶) احمد بن ‌عذاری، البیان المغرب، به کوشش کولن و لوی پرووانسال، لیدن، ۱۹۵۱م.
(۷) محمد بن قوطیه، تاریخ افتتاح الاندلس، به کوشش ابراهیم ابیاری، قاهره/ بیروت، ۱۴۰۲ق.
(۸) ک. بایکو، المصادر التاریخیة العربیة فی الاندلس، ترجمۀ نایف ابوکرم، دمشق، ۱۹۹۹م.
(۹) طبری، تاریخ.
(۱۰) عمر فروخ، تاریخ الادب العربی، بیروت، ۱۹۸۴م.
(۱۱) احمد مقری، نفح الطیب، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۸م.
(۱۲) احمد مقریزی، المقفی الکبیر، به کوشش محمد یعلاوی، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
(۱۳) حسین مونس، فجر الاندلس، قاهره، ۱۹۵۹م.

۴ - پانویس

 
۱. ↑ طبری، تاریخ، ج۵، ص۳۰۹.
۲. ↑ حیان بن‌ حیان، المقتبس، ج۱، ص۱۷۹، به کوشش محمود علی مکی، بیروت، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.
۳. ↑ محمد بن ابار، الحلة السیراء، ج۱، ص۱۴۳، به کوشش حسین مونس، قاهره، ۱۹۵۸م.
۴. ↑ محمد بن ابار، الحلة السیراء، ج۱، ص۱۴۳، به کوشش حسین مونس، قاهره، ۱۹۵۸م.
۵. ↑ ک. بایکو، المصادر التاریخیة العربیة فی الاندلس، ج۱، ص۴۳، ترجمۀ نایف ابوکرم، دمشق، ۱۹۹۹م.
۶. ↑ محمد بن قوطیه، تاریخ افتتاح الاندلس، ج۱، ص۴۷، به کوشش ابراهیم ابیاری، قاهره/ بیروت، ۱۴۰۲ق.
۷. ↑ محمد بن ابار، الحلة السیراء، ج۱، ص۱۴۳، به کوشش حسین مونس، قاهره، ۱۹۵۸م.
۸. ↑ احمد مقریزی، المقفی الکبیر، ج۴، ص۱۰۴-۱۰۵، به کوشش محمد یعلاوی، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
۹. ↑ احمد مقری، نفح الطیب، ج۳، ص۳۱، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۸م.
۱۰. ↑ احمد مقری، نفح الطیب، ج۳، ص۴۵، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۸م.
۱۱. ↑ احمد مقری، نفح الطیب، ج۳، ص۴۹-۵۰، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۸م.
۱۲. ↑ حسین مونس، فجر الاندلس، ص۶۷۲-۶۷۳، قاهره، ۱۹۵۹م.
۱۳. ↑ احمد بن ‌عذاری، البیان المغرب، ج۲، ص۴۵، به کوشش کولن و لوی پرووانسال، لیدن، ۱۹۵۱م.
۱۴. ↑ ابن‌اثیر، الکامل، ج۵، ص۵۸۳.
۱۵. ↑ محمد بن ابار، الحلة السیراء، ج۱، ص۱۴۳، به کوشش حسین مونس، قاهره، ۱۹۵۸م.
۱۶. ↑ ابن‌اثیر، الکامل، ج۶، ص۴۹.
۱۷. ↑ احمد بن ‌عذاری، البیان المغرب، ج۲، ص۴۸، به کوشش کولن و لوی پرووانسال، لیدن، ۱۹۵۱م.
۱۸. ↑ محمد بن ابار، الحلة السیراء، ج۱، ص۱۴۳، به کوشش حسین مونس، قاهره، ۱۹۵۸م.
۱۹. ↑ علی بن‌ سعید مغربی، المغرب فی حلی المغرب، ج۱، ص۴۴، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۸۰م.
۲۰. ↑ احمد مقری، نفح الطیب، ج۳، ص۴۵، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۸م.
۲۱. ↑ محمد بن ابار، الحلة السیراء، ج۱، ص۱۴۳، به کوشش حسین مونس، قاهره، ۱۹۵۸م.
۲۲. ↑ احمد بن ‌عذاری، البیان المغرب، ج۲، ص۷۳، به کوشش کولن و لوی پرووانسال، لیدن، ۱۹۵۱م.
۲۳. ↑ ک. بایکو، المصادر التاریخیة العربیة فی الاندلس، ج۱، ص۴۴، ترجمۀ نایف ابوکرم، دمشق، ۱۹۹۹م.
۲۴. ↑ حیان بن‌ حیان، المقتبس، ج۱، ص۱۷۹، به کوشش محمود علی مکی، بیروت، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.
۲۵. ↑ حیان بن‌ حیان، المقتبس، ص۱۷۹-۱۸۰، به کوشش محمود علی مکی، بیروت، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.
۲۶. ↑ حیان بن‌ حیان، المقتبس، ج۱، ص۱۸۴، به کوشش محمود علی مکی، بیروت، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.
۲۷. ↑ محمد بن قوطیه، تاریخ افتتاح الاندلس، ج۱، ص۱۱۳، به کوشش ابراهیم ابیاری، قاهره/ بیروت، ۱۴۰۲ق.
۲۸. ↑ محمد بن قوطیه، تاریخ افتتاح الاندلس، ج۱، ص۱۱۵، به کوشش ابراهیم ابیاری، قاهره/ بیروت، ۱۴۰۲ق.
۲۹. ↑ محمد بن ابار، الحلة السیراء، ج۱، ص۱۴۴، به کوشش حسین مونس، قاهره، ۱۹۵۸م.
۳۰. ↑ حیان بن‌ حیان، المقتبس، ج۱، ص۱۸۲-۱۸۳، به کوشش محمود علی مکی، بیروت، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.
۳۱. ↑ محمد بن ابار، الحلة السیراء، ج۱، ص۱۴۴، به کوشش حسین مونس، قاهره، ۱۹۵۸م.
۳۲. ↑ عمر فروخ، تاریخ الادب العربی، ج۴، ص۱۴۳-۱۴۴، بیروت، ۱۹۸۴م.
۳۳. ↑ محمد بن ابار، الحلة السیراء، ج۱، ص۱۴۴، به کوشش حسین مونس، قاهره، ۱۹۵۸م.
۳۴. ↑ ک. بایکو، المصادر التاریخیة العربیة فی الاندلس، ج۱، ص۶۷، ترجمۀ نایف ابوکرم، دمشق، ۱۹۹۹م.
۳۵. ↑ حیان بن‌ حیان، المقتبس، ج۱، ص۱۷۹، به کوشش محمود علی مکی، بیروت، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.
۳۶. ↑ محمد بن قوطیه، تاریخ افتتاح الاندلس، ج۱، ص۳۲، به کوشش ابراهیم ابیاری، قاهره/ بیروت، ۱۴۰۲ق.
۳۷. ↑ عمر بن‌ دحیه، المطرب من اشعار اهل المغرب، ج۱، ص۱۳۳-۱۳۴، به کوشش ابراهیم ابیاری و دیگران، قاهره، ۱۳۷۴ق/۱۹۵۵م.
۳۸. ↑ عمر بن‌ دحیه، المطرب من اشعار اهل المغرب، ج۱، ص۱۴۳-۱۴۴، به کوشش ابراهیم ابیاری و دیگران، قاهره، ۱۳۷۴ق/۱۹۵۵م.
۳۹. ↑ ک. بایکو، المصادر التاریخیة العربیة فی الاندلس، ص۶۷، ترجمۀ نایف ابوکرم، دمشق، ۱۹۹۹م.


۵ - منبع

دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تمام بن عامر»، ج۱۶، ص۶۰۷۸.    


رده‌های این صفحه : تراجم | شاعران عرب




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.