سعد السعود للنفوس منضود (کتاب)سعد السعود للنفوس منضود نوشته سید‌علی بن طاووس حلی ، متوفای ۶۶۴ هجری است. ۱ - معرفی مؤلفسعد السعود للنفوس منضود اثـر رضی الدین ابوالقاسم علی (۵۸۹ - ۶۶۴ ق) فرزند موسی بن جعفر از احفاد طاووس حسنی حـلـی داوودی مـعـروف بـه سید بن طاووس، از مشاهیر علمای شیعه و سیدالطائفه و نقیب الطالبیین که در آستانه حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) در نجف مدفون است. ایـن کـتـاب در واقع فهرست کتاب‌های کتابخانه ابن طاووس است که تنها بخش مربوط به قرآن و تفاسیر آن در دست است و بقیه آن از میان رفته است. ۲ - معرفی اجمالیکتاب در موضوع کیفیت جمع آوری قرآن و تفسیر برخی از آیات و مشکلات قرآن به نقل از تفاسیر مختلف و جرح و تعدیل اقوال بزرگان پیرامون آیات قرآن کریم می‌باشد. سید ابن طاووس در مقدمه کتاب شریف «سعد السعود» می‌فرماید: «من این کتاب را برای پسرانم وقف نمودم و در آن، فهرست اسامی تمام کتاب‌های کتابخانه‌ام را آوردم و پس از ذکر نام هر کتاب، قسمتی از بهترین مطالب آن کتاب را ضمیمه نمودم.» سید فواید فراوانی برای این کار خود ذکر کرده، از جمله اینکه: اگر آن کتاب‌ها به مرور زمان نابود شوند قسمتهایی از آن کتب و نام و یاد آنها باقی می‌ماند. همچنین، چون همگان قدرت تهیه همه آن کتب را ندارند، به واسطه مطالعه این کتاب، اجمالا مهم‌ترین مطالب آن کتاب‌ها را به دست خواهند آورد و هر گاه مطلبی برای کسی جالب بود به واسطه نقل آدرس دقیق مطلب در کتاب مرجع، به راحتی می‌تواند به آن کتاب مراجعه نماید.» ۳ - انگیزه تالیفسید ابن طاووس این کتاب را بعد از کتاب «الابانة فی معرفة اسماء کتب الخزانة» تالیف نموده. الابانه فقط حاوی اسماء کتب بوده و راهی برای دسترسی به مطالب کتاب نداشته است. مؤلف تصمیم داشته تمام کتاب‌های خود را اینچنین فهرست نماید و قسمتهایی از آنها را نقل کند؛ به همین جهت «سعد السعود» را جلد اول قرار داده و در آن کتب آسمانی و علوم قرآنی را آورده؛ اما جلدهای بعد به دست ما نرسیده و شاید مؤلف جلدهای بعد را ننوشته باشد. ۴ - محتوای کتاببـخـشی از این کتاب در معرفی صحف انبیاء سلف (علیهم‌السّلام) است از جمله صحیفه ادریس در بـیـش از بـیست فصل که شامل احوال انبیاء از آدم تا خاتم الانبیاء حضرت محمد بن عبدالله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اسـت و بـحث درباره زبور در بیش از بیست فصل و بعد به اناجیل اربعه پرداخته است و از چندین تفسیر آنچه که متعلق به امامت حضرت علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام) و خاندان عصمت و نبوت (علیه‌السّلام) است استخراج کرده است. و بـعـد تفسیرهایی را که در این کتاب از آنها استفاده کرده است نام برده از جمله تفسیر ابی جعفر مـحـمـد بـن علی بن الحسین، و تفسیر شیخ مفید و تفسیر الصادقیین و تفسیر الایات المنزلة فی الامیر، و تفسیر ابن عقدة و تفسیر الکعبی و تفسیر ابی علی الجبائی در ده مجلد. ۵ - ابواب کتاباین کتاب دارای دو باب است و در هر باب فصل‌های متعدد وجود دارد. در هر فصل، مطلبی را از یکی از کتب کتابخانه خویش با ذکر خصوصیات نسخه و جلد و صفحه مورد نظر آورده است. در ذیل فصول مختلف نیز، بیان‌های لطیف و شیوایی پیرامون مطالب ذکر شده و در تایید یا رد آنها از خود آورده. همچنین در بسیاری موارد، قول گذشتگان را مورد مناقشه قرار داده و با استدلال ، نظریه خود را اثبات می‌کند. ۵.۱ - باب اولاین باب اختصاص دارد به انبیاء عظام و اخبار آنها و کتب آسمانی که از حضرت آدم و حواء شروع نموده و به حضرت عیسی علیهم‌السّلام ختم کرده است. در این بخش، شرحی مختصر از زندگی انبیاء علیهم‌السّلام نیز آمده است. [۲]
سعد السعود للنفوس منضود، سید‌علی بن طاووس حلی، ص۲۵ به بعد.
۵.۲ - باب دومدر این باب، هر فصل شامل ذکر قسمتی از یک کتاب تفسیری است که نزد سید رحمة‌الله‌علیه موجود بوده است؛ به این صورت که ابتدا آیه مورد نظر ذکر شده، سپس تفسیر آن را در ذیل آیه آورده است. [۴]
سعد السعود للنفوس منضود، سید‌علی بن طاووس حلی، ص۶۴.
۶ - وضعیت کتابامـروزه نسخه‌های متعددی از کتاب سعدالسعود للنفوس منضود در کتابخانه‌های ایران و عراق و هندوستان مـوجـود مـی باشد تفسیر دیگری به نام الانوار الباهرة فی انتصار العترة الطاهرة به رضـی الدین سید ابن طاووس نسبت می‌دهند که آیات قرآنی در احادیث مروی از فضائل حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) در آن بحث شده و خود می‌گوید که نص صحیح از رب العالمین و سید المرسلین بر امامت حضرت علی (علیه‌السّلام) را نقل نموده است. متاسفانه نسخه‌ای از آن در دست نیست. [۶]
زرکلی، خیرالدین، الاعلام، زرکلی، ج۵، ص۲۶.
[۸]
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الانوار الساطعة فی المائة السابعة، ص۱۱۶.
[۱۱]
بغدادی، اسماعیل، ایضاح المکنون، ج۱، ص۷۶.
[۱۲]
قمی، شیخ عباس، فوائد الرضویة، ج۱، ص۳۳۰.
[۱۳]
فهرست الفبائی کـتـب خـطی کـتابخانه مرکزی آستان قدس، ص۳۰۸.
[۱۵]
بحرانی، یوسف لؤلؤة البحرین، ص۲۳۵.
[۱۷]
الرفاعی، عبدالجبار، معجم الدراسات القرآنیة، ص۱۷۹.
[۱۹]
شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۱۰۷.
[۲۰]
بغدادی، اسماعیل، هدیة العارفین، ج۱، ص۷۱۰.
۷ - پانویس
۸ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفاسیر قرن هفتم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۲/۲۹. نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |