تفسیر خسروی (کتاب)تفسیر خسروی تالیف علیرضا میرزا خسروانی است. ۱ - معرفی مفسرعلیرضا میرزا خسروانی متولد ۱۳۱۰ ق/ ۱۲۷۰ ش و متوفای ۱۳۸۶ ق/ ۱۳۴۵ ش از شاهزادگان قاجار و نویسندگان مذهبی قرن چهاردهم هجری بوده است. ۲ - انگیزه تالیفمؤلف در انگیزه تالیف تفسیر در مقدمه می‌نویسد: عشق به تلاوت قرآن و انس به قرائت آن سبب شد تا در مقام فهم و ادراک مبانی کتاب و معانی قرآن به تفاسیر فریقین مراجعه کنم و برای فهم نسبی آیات در آنها دقت نمایم، بر آن شدم تا نتیجه تحقیقات را به فارسی ساده و قابل فهم برای مردم هم عصر خود بنویسم، از ۱۳۱۸ تا ۱۳۳۹ ش، ظرف ۲۲ سال با وجود گرفتاری به خدمات دولتی، این تفسیر را در ۸ مجلد تنظیم کردم. ۳ - معرفی تفسیرتفسیر خسروی، تفسیری است ساده و روان به زبان فارسی و در ۸ مجلد که برای عموم مردم نوشته شده و خالی از بحثهای کسل کننده و زاید است. به همین دلیل به نقل قولها و وجوه تفسیری که توده مردم به آنها رغبتی ندارند نیامده است، در مقابل به پیام قرآن و تبیین کلمات وحی متناسب با خواننده فارسی کاملا عنایت شده است. ۴ - مقدمه تفسیرمفسر در ابتدای مقدمه اذعان می‌دارد که تفسیر مجمع البیان در بین تفاسیر موقعیت ویژه‌ای دارد به همین جهت مقدمه آن را ترجمه و مبنای مقدمه خود قرار داده است، بنابر این مطالب مطرح شده در مقدمه عبارتند از: ۱- فضیلت طلب دانش و علم قرآن (با استفاده از روایات) ۲- شماره آیات قرآن و فایده شناختن آن (شماره منقول از اهل مدینه، مکیان، کوفیان، بصریان، شامیان و منشاء آنها) ۳- ذکر اسامی قراء مشهور و راویان آنها (و بررسی حدیث نزل القرآن علی سبعة احرف). ۴- معنای تفسیر و تاویل و شقوق آنها. ۵- ذکر اسماء قرآن و معانی آنها و تقسیم بندی سور به طوال، مثانی و متون. اشاره به اعجاز قرآن، تحریف قرآن، جمع آوری و تالیف قرآن، ناسخ و منسوخ، و ذکر روایاتی در فضل قرآن و اهل آن و پرداختن به تلاوت و صوت قرآن. ایشان علاوه بر موضوعات مقدمه مجمع البیان مطالبی نیز اضافه نموده که عبارتند از: ۱- تاویل ۲- مجمل و متشابه ۳- محکم و مبین ۴- نص و مجمل ۵- ناسخ و منسوخ ۶- فرق بین سوره‌های مکی و مدنی. ۵ - روش تفسیرروش مفسر چنین است که ابتدای سوره‌ها اطلاعات کلی درباره آنها ارائه می‌دهد، مانند نام، مکی، مدنی بودن و تعداد آیات. پس از آن، گروهی از آیات را برگزیده، ذیل عنوان تفسیر الفاظ به بحثهای لغوی، صرفی و نحوی و اقوال در آنها می‌پردازد. آنگاه ذیل عنوان تفسیر معانی در تحلیل و تبیین معانی آیات به طور فشرده، بحث می‌کند. و در قالب «بیان» به جهات گوناگون آنها پرداخته و در مسائل فقهی پس از مختصر بیانی به کتب فقهی ارجاع می‌دهد. سعی نموده به برخی اسرار احکام نیز اشاره‌ای داشته باشد مانند [۱]
تفسير خسروى، ميرزا خسروانى على رضا،انتشارات اسلاميه، تهران، ۱۳۹۰ ق، چاپ: اول، تحقيق محمد باقر بهبودى، ج۱ ص۲۸۸.
در استخراج معانی و تقریب مبانی از روایات خاصه و عامه به ویژه روایات اهل بیت «علیهم السلام» استفاده می‌نماید و در تقویت معنای آیه به اقوال قدمای از مفسرین مانند ابن عباس، مجاهد، سدی، استشهاد می‌کند. در مقاطعی نیز به شان نزول آیات می‌پردازد و برای تبیین آیه از آن کمک می‌گیرد. برخی موارد نیز در قالب تحقیقی عرفانی، مطالب اینچنینی نقل می‌نماید مانند ذیل آیه ۲۸۵ بقره [۲]
تفسير خسروى، ميرزا خسروانى على رضا،انتشارات اسلاميه، تهران، ۱۳۹۰ ق، چاپ: اول، تحقيق محمد باقر بهبودى، ج۱ صفحه ۳۸۸.
به نقل از تفسیر روح البیان. آخر هر سوره نیز به فضائل سوره و ثواب قرائت آن (با نقل روایات) می‌پردازد. ایشان در مقدمه بیان می‌دارد که برای نوشتن این تفسیر به ۱۰ تفسیر فریقین مراجعه کرده و با بیان نکات آنها، و دقائق عبارات به شرح الفاظ و شرح آیات پرداخته است. برخی اضافات در شرح لغات و معانی را در پاورقی اضافه نموده‌اند. ۶ - وضعیت چاپ و نسخه شناسیاین کتاب تاکنون یک بار چاپ شده و آنهم در سالهای ۱۳۹۰ ق است. در آغاز کتابفروشی اسلامیه به چاپ آن با تصحیح محمد باقر بهبودی اقدام می‌کند و سپس برخی مجلدات را شرکت سهامی انتشار و برخی دیگر را صاحب داروخانه بدیعی (از دوستان مؤلف) چاپ و نشر می‌دهد. مؤلف پایان سوره بقره در جلد اول تفسیر، تاریخ بازنویسی (دوباره نویسی) آن را ۱۳۴۳ ش/ ۱۳۸۴ ه ذکر کرده است. پاره‌ای توضیحات در آدرس آیات در پاورقی آمده است. ۷ - منابع مقاله۱- مقدمه تفسیر و سایر مجلدات آن ۲- دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی بهاء الدین خرمشاهی ج۱ ص۶۹۸ ۸ - پانویس
۹ - منبعنرم افزار جامع التفاسیر، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). |