ترجمة ریحانة رسول الله من تاریخ دمشقکتاب ترجمة ریحانة رسول الله، الامام الحسین (علیه‌السّلام) من تاریخ مدینة دمشق اثر ابوالقاسم علی بن حسن هبة الله شافعی، معروف به «ابن عساکر دمشقی» (۵۷۱ق) می‌باشد. ۱ - گزارش محتواابن عساکر به مناسبت ذکر شرح حال بزرگان و افراد برجسته‌ای که در دمشق ساکن بوده، یا به این شهر و اطراف و نواحی آن آمده‌اند، به شرح حال امام حسین (علیه‌السّلام) پرداخته است. (همچنین این بخش از تاریخ ابن عساکر را محقق برجسته مرحوم شیخ محمدباقر محمودی، تحقیق کرده و جداگانه با عنوان ترجمه ریحانة رسول الله الامام الحسین (علیه‌السّلام) من تاریخ مدینة دمشق، به چاپ رسانده است. افزون بر این، سید محمدرضا حسینی جلالی برخی از اخبار این اثر را گزینش کرده و در قالب چند باب با عنوان الحسین سماته و سیرة چاپ کرده است.) وی در این شرح حال ۱۱۹ صفحه‌ای درباره امام حسین (علیه‌السّلام) و حادثه عاشورا، در مجموع ۴۰۱ روایت و گزارش آورده که مضمون بسیاری از آنها تکراری است. این اثر، از نظم و تبویب چندان مناسبی برخوردار نیست و در مواردی، اخبار برخی از موضوعات و عناوین، به صورت پراکنده آمده است. (همانند اخبار مربوط به ولادت، شهادت و مدت عمر امام و اخبار مربوط به عقوبت قاتلان امام.) نکته شایان توجه درباره این نگاشته آنکه ابن عساکر در گزارش مختصر خود از سیر قیام امام حسین (علیه‌السّلام)، بخشی از آغاز گزارش مقتل امام حسین، نگاشته ابن سعد [۲]
ابن سعد، ترجمة الحسین علیه‌السّلام و مقتله»، ص۱۶۲_ ۱۷۲، تحقیق سید عبدالعزیز طباطبایی، تراثنا، سال سوم، ۱۴۰۸ق، ش۱۰.
را با همان سلسله اسناد وی نقل کرده است. [۳]
ابن عساکر، ترجمة الامام الحسین علیه‌السّلام من تاریخ مدینة دمشق، ص۱۹۶_ ۲۰۶، ح ۲۵۴_ ۲۵۸، تحقیق محمدباقر محمودی.
[۴]
ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق الکبیر، ج۱۴، ص۲۰۱_ ۲۰۸، تحقیق علی عاشور الجنوبی.
افزون بر این، او برخی گزارش‌های دیگر مقتل وی را به صورت پراکنده در لابه لای نگاشته خود آورده است. [۵]
ابن عساکر، ترجمة الامام الحسین علیه‌السّلام من تاریخ مدینة دمشق، ص۲۳، ح ۳۱، تحقیق محمدباقر محمودی.
[۶]
ابن عساکر، ترجمة الامام الحسین علیه‌السّلام من تاریخ مدینة دمشق، ص۱۸۸_ ۱۸۹، ح ۲۴۰.
[۷]
ابن عساکر، ترجمة الامام الحسین علیه‌السّلام من تاریخ مدینة دمشق، ص۲۱۱، ح۲۶۶.
[۸]
ابن عساکر، ترجمة الامام الحسین علیه‌السّلام من تاریخ مدینة دمشق، ص۲۵۰، ح ۳۱۰-۳۱۱.
۲ - سبک نگارشاما نکته‌ای که درباره کمیت و کیفیت محتوایی این اخبار و گزارش‌ها و رویکرد خاصی ابن عساکر در انتخاب و چینش آنها حایز اهمیت است، آنکه وی بیشتر اخبار و گزارش‌هایی را گزینش کرده و آورده است که محتوای آنها، کمتر آگاهی‌های تاریخی درباره این واقعه را در برداشته و بیشتر به مسائل حاشیه‌ای و کم ارزش پرداخته است. افزون بر این، بسیاری از مضامین این اخبار، چندین بار تکرار شده است؛ چندان که حدود صد روایت مربوط به روز و سال ولادت و شهادت، مدت عمر، نام و کنیه امام، [۹]
ابن عساکر، ترجمة الامام الحسین علیه‌السّلام من تاریخ مدینة دمشق، ص۱۲_ ۲۵، ح ۱۰_ ۳۸، تحقیق محمدباقر محمودی.
[۱۰]
ابن عساکر، ترجمة الامام الحسین علیه‌السّلام من تاریخ مدینة دمشق، ص۲۷۷_ ۲۹۶، ح۳۴۹_ ۳۹۵.
و بیش از ۱۲۰ روایت، یعنی بیش از یک چهارم آنها، درباره مناقب و فضایل حضرت [۱۱]
ابن عساکر، ترجمة الامام الحسین علیه‌السّلام من تاریخ مدینة دمشق، ص۳۴-۱۳۸، ش ۵۵_ ۱۷۷.
است که بسیاری از روایات این دو دسته، تکراری است. بیش از سی روایت مربوط به پیشگویی‌های پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) درباره کشته شدن امام حسین، [۱۲]
ابن عساکر، ترجمة الامام الحسین علیه‌السّلام من تاریخ مدینة دمشق، ص۱۶۵_ ۱۸۸، ح ۲۱۳_ ۲۳۹.
[۱۳]
ابن عساکر، ترجمة الامام الحسین علیه‌السّلام من تاریخ مدینة دمشق، ص۲۳۴_ ۲۳۶، ح۲۷۸_ ۲۸۰.
بیش از ده روایت درباره نهی برخی افراد سرشناس از رفتن حضرت به کوفه، [۱۴]
ابن عساکر، ترجمة الامام الحسین علیه‌السّلام من تاریخ مدینة دمشق، ص۱۹۰_ ۱۹۵، ح ۲۴۳_ ۲۵۳.
[۱۵]
ابن عساکر، ترجمة الامام الحسین علیه‌السّلام من تاریخ مدینة دمشق ص۲۰۰_ ۲۰۴.
بیش از بیست روایت درباره شرح قیام امام حسین (علیه‌السّلام) و خطبه‌های حضرت در روز عاشورا، [۱۶]
ابن عساکر، ترجمة الامام الحسین علیه‌السّلام من تاریخ مدینة دمشق، ص۱۹۸_ ۲۲۰.
[۱۷]
ابن عساکر، ترجمة الامام الحسین علیه‌السّلام من تاریخ مدینة دمشق، ص۳۴۰.
بیش از بیست خبر درباره حوادث خارق العاده و غریب پس از شهادت امام، [۱۸]
ابن عساکر، ترجمة الامام الحسین علیه‌السّلام من تاریخ مدینة دمشق، ص۲۴۱_ ۲۵۰، ح۲۸۷_ ۳۰۹.
بیست خبر درباره کیفرها و بلایایی که قاتلان امام در دنیا به آن مبتلا شدند [۱۹]
ابن عساکر، ترجمة الامام الحسین علیه‌السّلام من تاریخ مدینة دمشق، ص۲۵۰_ ۲۵۵، ح ۳۱۰_ ۳۱۷.
[۲۰]
ابن عساکر، ترجمة الامام الحسین علیه‌السّلام من تاریخ مدینة دمشق، ص۲۹۸_ ۳۰۰، ح۳۹۷_ ۳۹۹.
و باقی گزارش‌ها، اخبار پراکنده‌ای در موضوعات مختلف است.۳ - شرح قیام امام حسینچنانکه ملاحظه می‌شود، ابن عساکر نسبت به حجم این شرح حال، اخبار اندکی، یعنی تنها کمی بیش از بیست خبر را به شرح قیام و شهادت امام حسین (علیه‌السّلام) و یارانش و مهم‌تر از همه، هدف و فلسفه قیام حضرت اختصاص داده است؛ چرا که او به اقتضای آنکه دمشقی و ساکن شام بوده است، همانند بسیاری از مورخان شامی، آموی مسلک و طرفدار بنی امیه بوده و در مقابل، به خاندان پیامبر چندان عنایت و محبتی نداشته است. از این رو چنان که بایسته است، به شرح جنایات و ستم‌هایی که بنی امیه بر امام حسین (علیه‌السّلام)، خاندان و یارانش، در این واقعه روا داشتند، نپرداخته است. نکته آخر آنکه در قرن هشتم، مزی [۲۱]
مزی، جمال الدین ابوالحجاج یوسف، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۶، ص۳۹۶_ ۴۴۹، تحقیق بشار عواد معروف، ش ۱۳۲۳.
(۷۴۲ق) و ذهبی [۲۲]
ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۴، ص۱۴۳_ ۱۶۳، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، ش ۴۰۶.
(۷۴۸ق) بخشی از نگاشته‌های خود را به اخبار مربوط به زندگی و قیام امام حسین (علیه‌السّلام) اختصاص داده‌اند که بسیاری از گزارش‌های آنان همان گزارش‌های ابن عساکر است.۴ - پانویس
۵ - منبعپیشوایی، مهدی، مقتل جامع سیدالشهداء، ج۱، ص۸۹_۹۲. رده‌های این صفحه : تاریخ زندگانی امام حسین | تاریخ نگاری | عاشورا در کتب تاریخی | مقتل پیشوایی | مقتل جامع سیدالشهداء | نهضت عاشورا
|