زمان تقریبی مطالعه: 9 دقیقه
 

ترابی مشهدی




ترابی مشهدی، ابوتراب رضوی، پسر میرمحمد (میرزا محمدمهدی)، شاعر پارسی‌گوی ایرانی تبار سدۀ ۱۱ق، او از سادات رضوی مشهد بود.
[۱] سیستانی، ملک‌ شاه حسین، خیرالبیان، ج۱، ص۳۸۷، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
[۲] نهاوندی، عبدالباقی، مآثر رحیمی، ج۳، ص۱۲۲۴، به کوشش محمد هدایت حسین، کلکته، ۱۹۳۱م.



۱ - تخلص وی


در شعر «تراب» و «ترابی» تخلص می‌کرد.
[۳] گلچین معانی، احمد، کاروان هند، ج۱، ص۲۱۳، مشهد، ۱۳۶۹ش.
آزاد بلگرامی، تخلص وی را «فطرت» آورده است.
[۴] آزاد بلگرامی، غلامعلی، سرو آزاد، ج۲، ص۸۷، به کوشش عبدالله‌خان و عبدالحق صاحب، حیدرآباد، ۱۹۱۳م.
به نظر می‌رسد که او در اواخر عمر، تخلص خود را تغییر داده باشد.
[۵] گلچین معانی، احمد، کاروان هند، ج۱، ص۲۱۳، مشهد، ۱۳۶۹ش.


۲ - سفر به هندوستان


ترابی در ۱۰۱۵ق/۱۶۰۶م به همراه پدر برای سیر و سیاحت و تجارت به هندوستان سفر نمود
[۶] واله داغستانی، علیقلی، ریاض الشعرا، ج۱، ص۱۴۱، نسخه عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
[۷] سیستانی، ملک‌ شاه حسین، خیرالبیان، ج۱، ص۳۸۷، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
[۸] اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، ج۱، ص۲۳۲، نسخه خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‌ ۵۳۲۴.
او در این سفر با اوحدی بلیانی
[۹] اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، ج۱، ص۲۳۲، نسخه خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‌ ۵۳۲۴.
ملاقات کرده، و هم صحبت شده است. ترابی سرانجام، به دکن (احمدنگر) رفت و نزد عمِ خویش، میرمحمدزمان، مشهور به میرِ تیغ باز و متخلص به زمان که در خدمت نظام شاهیان بود، اقامت گزید.
[۱۰] سیستانی، ملک‌ شاه حسین، خیرالبیان، ج۱، ص۳۸۷، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
[۱۱] نهاوندی، عبدالباقی، مآثر رحیمی، ج۳، ص۱۲۲۴، به کوشش محمد هدایت حسین، کلکته، ۱۹۳۱م.
[۱۲] گلچین معانی، احمد، کاروان هند، ج۱، ص۲۱۳، مشهد، ۱۳۶۹ش.
[۱۳] گلچین معانی، احمد، کاروان هند، ج۱، ص۵۰۰، مشهد، ۱۳۶۹ش.


۳ - زندانی شدن ترابی


ترابی پس از مدتی به خواهش میرمحمدزمان، استخوان‌های چاند بی‌بی سلطان، از بانوان وابسته به خاندان نظام شاهی را برداشته، به قصد دفن آن‌ها در مشهد، راهی خراسان شد؛ اما در مسیر بازگشت، در آگره به دستور جهانگیر، توسط ملک‌علی کوتوال دستگیر و به بند کشیده شد. مدت حبس وی را ۲ تا ۴ سال گفته‌اند.
[۱۴] نهاوندی، عبدالباقی، مآثر رحیمی، ج۳، ص۱۲۲۴-۱۲۲۶، به کوشش محمد هدایت حسین، کلکته، ۱۹۳۱م.
[۱۵] سیستانی، ملک‌ شاه حسین، خیرالبیان، ج۱، ص۳۸۷، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
ترابی در ایام حبس، مانند مسعودِ سعد قصایدی سرود و در آن‌ها به مدح و ستایش سپهسالار کریم و نامدار، میرزا عبدالرحیم‌خان‌ خانان پرداخت و نیز به واسطۀ آشنایی پیشین با آن سپهسالار از حبس رهایی یافت.
[۱۶] نهاوندی، عبدالباقی، مآثر رحیمی، ج۳، ص۱۲۲۴-۱۲۲۶، به کوشش محمد هدایت حسین، کلکته، ۱۹۳۱م.
[۱۷] سیستانی، ملک‌ شاه حسین، خیرالبیان، ج۱، ص۳۸۷، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
[۱۸] گلچین معانی، احمد، کاروان هند، ج۱، ص۲۱۶، مشهد، ۱۳۶۹ش.


۴ - وفات


او پس از رهیدن از حبس به زیارت حضرت رضا (علیه‌السلام) مشرف گردید و بار دیگر از آن‌جا به هندوستان رفت و در اواخر ۱۰۲۵ق/۱۶۱۶م به برهانپور خاندیس آمد و از سپهسالار عبدالرحیم‌ خان‌خانان الطاف و عنایات بسیار دید و در سلک مداحان او درآمد
[۱۹] نهاوندی، عبدالباقی، مآثر رحیمی، ج۳، ص۱۲۲۵، به کوشش محمد هدایت حسین، کلکته، ۱۹۳۱م.
[۲۰] گلچین معانی، احمد، کاروان هند، ج۱، ص۲۱۶، مشهد، ۱۳۶۹ش.
و سرانجام، در ۱۰۶۰ق/۱۶۵۰م در حیدرآباد دکن وفات یافت،
[۲۱] آزاد بلگرامی، غلامعلی، سرو آزاد، ج۲، ص۸۷، به کوشش عبدالله‌خان و عبدالحق صاحب، حیدرآباد، ۱۹۱۳م.
[۲۲] اعتمادالسلطنه، محمدحسن، مطلع‌الشمس، ج۲، ص۴۳۹، تهران، ۱۳۰۱ق.
[۲۳] گلچین معانی، احمد، کاروان هند، ج۱، ص۲۱۶، مشهد، ۱۳۶۹ش.
و در قبـرستان میرمحمد مؤمن استرابادی ــ که گـورستان مخصوص ایرانیان است ــ به خاک سپرده شد.
[۲۴] آزاد بلگرامی، غلامعلی، سرو آزاد، ج۲، ص۸۷-۸۸، به کوشش عبدالله‌خان و عبدالحق صاحب، حیدرآباد، ۱۹۱۳م.
[۲۵] گلچین معانی، احمد، کاروان هند، ج۱، ص۲۱۶، مشهد، ۱۳۶۹ش.
آزاد بلگرامی قبر او را دیده است.
[۲۶] آزاد بلگرامی، غلامعلی، سرو آزاد، ج۲، ص۸۷-۸۸، به کوشش عبدالله‌خان و عبدالحق صاحب، حیدرآباد، ۱۹۱۳م.


۵ - آثار وی


تذکره‌نویسان اشعاری منسوب به ترابی ذکر کرده‌اند.
[۲۷] سیستانی، ملک‌ شاه حسین، خیرالبیان، ج۱، ص۳۸۷، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
[۲۸] واله داغستانی، علیقلی، ریاض الشعرا، ج۱، ص۱۴۱، نسخه عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
[۲۹] اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، ج۱، ص۲۳۳، نسخه خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‌ ۵۳۲۴.
صاحب مآثر رحیمی دو قصیده مشتمل بر ۱۱۲ بیت، و یک رباعی از وی آورده است.
[۳۰] نهاوندی، عبدالباقی، مآثر رحیمی، ج۳، ص۱۲۲۵-۱۲۳۶، به کوشش محمد هدایت حسین، کلکته، ۱۹۳۱م.
از دو قصیدۀ مذکور، نخستین آن در ۹۴ بیت، با دو تجدید مطلع، حبسیه‌ای است در مدح سپهسالار میرزا عبدالرحیم خان‌خانان.
[۳۱] گلچین معانی، احمد، کاروان هند، ج۱، ص۲۱۶، مشهد، ۱۳۶۹ش.
صاحب سرو آزاد هم دو رباعی حک شده بر لوح مزار او را ثبت کرده
[۳۲] آزاد بلگرامی، غلامعلی، سرو آزاد، ج۲، ص۸۸، به کوشش عبدالله‌خان و عبدالحق صاحب، حیدرآباد، ۱۹۱۳م.
و رباعی نخست را که تخلص «فطرت» در آن مشهود است، آخرین سرودۀ او دانسته‌اند.
[۳۳] آزاد بلگرامی، غلامعلی، سرو آزاد، ج۲، ص۸۸، به کوشش عبدالله‌خان و عبدالحق صاحب، حیدرآباد، ۱۹۱۳م.
[۳۴] اعتمادالسلطنه، محمدحسن، مطلع‌الشمس، ج۲، ص۴۳۹، تهران، ۱۳۰۱ق.
[۳۵] سیستانی، ملک‌ شاه حسین، خیرالبیان، ج۱، ص۳۸۷، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
[۳۶] واله داغستانی، علیقلی، ریاض الشعرا، ج۱، ص۱۴۱، نسخه عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.


۶ - فهرست منابع


(۱) آزاد بلگرامی، غلامعلی، خزانۀ عامره، کانپور، ۱۸۷۱م.
(۲) آزاد بلگرامی، غلامعلی، سرو آزاد، به کوشش عبدالله‌خان و عبدالحق صاحب، حیدرآباد، ۱۹۱۳م.
(۳) آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة.
(۴) اطهرشیر، سید، مرآة العلوم، پتنه، ۱۹۶۷م.
(۵) اعتمادالسلطنه، محمدحسن، مطلع‌الشمس، تهران، ۱۳۰۱ق.
(۶) اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، نسخه خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‌ ۵۳۲۴.
(۷) دائرة المعارف آریانا، کابل، ۱۳۲۸ش.
(۸) داور، محمدمفید، مرآت الفصاحه، به کوشش محمود طاووسی، شیراز ۱۳۶۸ش.
(۹) دیوان بیگی، احمد، حدیقة الشعرا، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، ۱۳۶۴ش.
(۱۰) سیستانی، ملک‌ شاه حسین، خیرالبیان، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
(۱۱) صبا، محمدمظفرحسین، تذکرۀ روز روشن، به کوشش محمدحسین رکن‌زادۀ آدمیت، تهران، ۱۳۴۳ش.
(۱۲) عبدالغنی، محمد، تذکرة الشعرا، به کوشش محمدمقتدی شروانی، علیگره، ۱۹۱۶م.
(۱۳) عظیم‌آبادی، حسینقلی، نشتر عشق، به کوشش اصغر جانفدا، دوشنبه، ۱۹۸۱م.
(۱۴) علی‌حسن‌خان، صبح گلشن، به کوشش مولوی محمد عبدالمجیدخان، کلکته، ۱۲۹۵ق.
(۱۵) گلچین معانی، احمد، کاروان هند، مشهد، ۱۳۶۹ش.
(۱۶) گوپاموی، محمدقدرت‌الله، نتایج الافکار، بمبئی، ۱۳۳۶ش.
(۱۷) مطربی سمرقندی، نسخۀ زیبای جهانگیر، به کوشش اسماعیل بیک‌جانوف و علی موجانی، قم، ۱۳۷۷ش.
(۱۸) منزوی، خطی مشترک.
(۱۹) نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره، به کوشش محمد مدقق یزدی، یزد، ۱۳۷۸ش.
(۲۰) نهاوندی، عبدالباقی، مآثر رحیمی، به کوشش محمد هدایت حسین، کلکته، ۱۹۳۱م.
(۲۱) هدایت، محمود، گلزار جاویدان، تهران، ۱۳۵۳ش.
(۲۲) واله داغستانی، علیقلی، ریاض الشعرا، نسخه عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
(۲۳) Bankipore.
(۲۴) Marshall، DN، Mughals in India، London، ۱۹۸۵.

۷ - پانویس

 
۱. ↑ سیستانی، ملک‌ شاه حسین، خیرالبیان، ج۱، ص۳۸۷، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
۲. ↑ نهاوندی، عبدالباقی، مآثر رحیمی، ج۳، ص۱۲۲۴، به کوشش محمد هدایت حسین، کلکته، ۱۹۳۱م.
۳. ↑ گلچین معانی، احمد، کاروان هند، ج۱، ص۲۱۳، مشهد، ۱۳۶۹ش.
۴. ↑ آزاد بلگرامی، غلامعلی، سرو آزاد، ج۲، ص۸۷، به کوشش عبدالله‌خان و عبدالحق صاحب، حیدرآباد، ۱۹۱۳م.
۵. ↑ گلچین معانی، احمد، کاروان هند، ج۱، ص۲۱۳، مشهد، ۱۳۶۹ش.
۶. ↑ واله داغستانی، علیقلی، ریاض الشعرا، ج۱، ص۱۴۱، نسخه عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
۷. ↑ سیستانی، ملک‌ شاه حسین، خیرالبیان، ج۱، ص۳۸۷، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
۸. ↑ اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، ج۱، ص۲۳۲، نسخه خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‌ ۵۳۲۴.
۹. ↑ اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، ج۱، ص۲۳۲، نسخه خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‌ ۵۳۲۴.
۱۰. ↑ سیستانی، ملک‌ شاه حسین، خیرالبیان، ج۱، ص۳۸۷، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
۱۱. ↑ نهاوندی، عبدالباقی، مآثر رحیمی، ج۳، ص۱۲۲۴، به کوشش محمد هدایت حسین، کلکته، ۱۹۳۱م.
۱۲. ↑ گلچین معانی، احمد، کاروان هند، ج۱، ص۲۱۳، مشهد، ۱۳۶۹ش.
۱۳. ↑ گلچین معانی، احمد، کاروان هند، ج۱، ص۵۰۰، مشهد، ۱۳۶۹ش.
۱۴. ↑ نهاوندی، عبدالباقی، مآثر رحیمی، ج۳، ص۱۲۲۴-۱۲۲۶، به کوشش محمد هدایت حسین، کلکته، ۱۹۳۱م.
۱۵. ↑ سیستانی، ملک‌ شاه حسین، خیرالبیان، ج۱، ص۳۸۷، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
۱۶. ↑ نهاوندی، عبدالباقی، مآثر رحیمی، ج۳، ص۱۲۲۴-۱۲۲۶، به کوشش محمد هدایت حسین، کلکته، ۱۹۳۱م.
۱۷. ↑ سیستانی، ملک‌ شاه حسین، خیرالبیان، ج۱، ص۳۸۷، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
۱۸. ↑ گلچین معانی، احمد، کاروان هند، ج۱، ص۲۱۶، مشهد، ۱۳۶۹ش.
۱۹. ↑ نهاوندی، عبدالباقی، مآثر رحیمی، ج۳، ص۱۲۲۵، به کوشش محمد هدایت حسین، کلکته، ۱۹۳۱م.
۲۰. ↑ گلچین معانی، احمد، کاروان هند، ج۱، ص۲۱۶، مشهد، ۱۳۶۹ش.
۲۱. ↑ آزاد بلگرامی، غلامعلی، سرو آزاد، ج۲، ص۸۷، به کوشش عبدالله‌خان و عبدالحق صاحب، حیدرآباد، ۱۹۱۳م.
۲۲. ↑ اعتمادالسلطنه، محمدحسن، مطلع‌الشمس، ج۲، ص۴۳۹، تهران، ۱۳۰۱ق.
۲۳. ↑ گلچین معانی، احمد، کاروان هند، ج۱، ص۲۱۶، مشهد، ۱۳۶۹ش.
۲۴. ↑ آزاد بلگرامی، غلامعلی، سرو آزاد، ج۲، ص۸۷-۸۸، به کوشش عبدالله‌خان و عبدالحق صاحب، حیدرآباد، ۱۹۱۳م.
۲۵. ↑ گلچین معانی، احمد، کاروان هند، ج۱، ص۲۱۶، مشهد، ۱۳۶۹ش.
۲۶. ↑ آزاد بلگرامی، غلامعلی، سرو آزاد، ج۲، ص۸۷-۸۸، به کوشش عبدالله‌خان و عبدالحق صاحب، حیدرآباد، ۱۹۱۳م.
۲۷. ↑ سیستانی، ملک‌ شاه حسین، خیرالبیان، ج۱، ص۳۸۷، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
۲۸. ↑ واله داغستانی، علیقلی، ریاض الشعرا، ج۱، ص۱۴۱، نسخه عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
۲۹. ↑ اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، ج۱، ص۲۳۳، نسخه خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‌ ۵۳۲۴.
۳۰. ↑ نهاوندی، عبدالباقی، مآثر رحیمی، ج۳، ص۱۲۲۵-۱۲۳۶، به کوشش محمد هدایت حسین، کلکته، ۱۹۳۱م.
۳۱. ↑ گلچین معانی، احمد، کاروان هند، ج۱، ص۲۱۶، مشهد، ۱۳۶۹ش.
۳۲. ↑ آزاد بلگرامی، غلامعلی، سرو آزاد، ج۲، ص۸۸، به کوشش عبدالله‌خان و عبدالحق صاحب، حیدرآباد، ۱۹۱۳م.
۳۳. ↑ آزاد بلگرامی، غلامعلی، سرو آزاد، ج۲، ص۸۸، به کوشش عبدالله‌خان و عبدالحق صاحب، حیدرآباد، ۱۹۱۳م.
۳۴. ↑ اعتمادالسلطنه، محمدحسن، مطلع‌الشمس، ج۲، ص۴۳۹، تهران، ۱۳۰۱ق.
۳۵. ↑ سیستانی، ملک‌ شاه حسین، خیرالبیان، ج۱، ص۳۸۷، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
۳۶. ↑ واله داغستانی، علیقلی، ریاض الشعرا، ج۱، ص۱۴۱، نسخه عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.


۸ - منبع

دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ترابی مشهدی»، شماره۵۸۵۳.    


رده‌های این صفحه : شاعران ایران | شاعران ایرانی سده یازدهم(قمری) | شاعران سده یازدهم(قمری) | شاعران مشهدی | شاعران مشهدی سده یازدهم(قمری) | مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.