تبری رهبران مشرک (قرآن)سران شرک در قیامت هنگام مواجهه با عذاب الهی و کوتاه شدن دستشان از همه جا از پیروانشان اظهار تبری و برائت می‌کنند. ۱ - تبری سران شرک از پیروانشانسران شرک از پیروانشان در قیامت هنگام مواجهه با عذاب الهی و کوتاه شدن دستشان از همه جا تبری می‌جویند: ومن الناس من یتخذ من دون الله اندادا... • اذ تبرا الذین اتبعوا من الذین اتبعوا وراوا العذاب وتقطعت بهم الاسباب• وقال الذین اتبعوا لو ان لنا کرة فنتبرا منهم کما تبرءوا منا... بعضی از مردم، معبودهایی غیر از خداوند برای خود انتخاب می‌کنند ... در آن هنگام، رهبران (گمراه و گمراه کننده) از پیروان خود، بیزاری می‌جویند و کیفر خدا را مشاهده می‌کنند و دستشان از همه جا کوتاه می‌شود. و (در این هنگام) پیروان می‌گویند: «کاش بار دیگر به دنیا بر می‌گشتیم، تا از آنها (پیشوایان گمراه) بیزاری جوییم، آن چنان که آنان (امروز) از ما بیزاری جستند!... . «واو» در «و راوا العذاب» حالیه برای «تبرا الذین...» است. معنا چنین می‌شود: تبری می‌جویند، در آن حال که عذاب را می‌بینند. منظور از معبودها در اینجا بت‌های سنگی و چوبی نیستند، بلکه انسان‌های جبار و خودکامه و شیاطینی هستند که این مشرکان، خود را دربست در اختیارشان گذاردند، و تسلیم بی قید و شرط در مقابل آنها شدند. اما این پیروان گمراه که بی وفایی معبودان خود را چنین آشکارا می‌بینند برای تسلی دل خویشتن می‌گویند: ای کاش ما بار دیگر به دنیا باز می‌گشتیم تا از آنها تبری جوییم، همانگونه که آنها امروز از ما تبری جستند! (و قال الذین اتبعوا لو ان لنا کرة فنتبرا منهم کما تبرؤا منا). اما چه سود که کار از کار گذشته و بازگشتی بسوی دنیا نیست و در پایان آیه می‌فرماید آری، این چنین خداوند اعمالشان را به صورت مایه حسرت به آنها نشان می‌دهد (کذلک یریهم الله اعمالهم حسرات علیهم). و آنها هرگز از آتش دوزخ خارج نخواهند شد (و ما هم بخارجین من النار). آری آنها جز اینکه حسرت بخورند چه می‌توانند انجام دهند. حسرت بر اموالی که فراهم کردند، و بهره آن را دیگران بردند، حسرت بر امکانات فوق العاده‌ای که برای رستگاری و نجات در اختیار داشتند و از دست دادند، حسرت بر عبادت معبودانی بی عرضه و بی ارزش بجای عبادت خداوند قادر متعال. اما حسرتی بیهوده، چرا که نه موقع عمل است و نه جای جبران، بلکه تنها هنگام مجازات است و دیدن نتیجه اعمال! ۲ - برائت سران شرک در قیامتپیشوایان شرک، از پیروان خویش در قیامت اظهار برائت می‌کنند: ویوم ینادیهم فیقول این شرکاءی الذین کنتم تزعمون• قال الذین حق علیهم القول ربنا هـؤلاء الذین اغوینا اغوینـهم کما غوینا تبرانا الیک ما کانوا ایانا یعبدون. روزی را (به خاطر بیاورید) که خداوند آنان را ندا می‌دهد و می‌گوید: «کجا هستند همتایانی که برای من می‌پنداشتید؟!»گروهی (از معبودان) که فرمان عذاب درباره آنها مسلم شده است می‌گویند: «پروردگارا! ما اینها (عابدان) را گمراه کردیم (آری) ما آنها را گمراه کردیم همان گونه که خودمان گمراه شدیم ما از آنان به سوی تو بیزاری می‌جوییم آنان در حقیقت ما را نمی‌پرستیدند (بلکه هوای نفس خود را پرستش می‌کردند)!» الهه‌ای که مشرکین آنها را شرکای خدای سبحان می‌پنداشتند دو صنف بودند، یک صنف بندگان گرامی خدا بودند، از قبیل ملائکه مقرب، و عیسی بن مریم علیه‌السّلام و صنف دیگر یاغیان جن، و گردنکشان انس، که ادعای الوهیت کردند، مانند فرعون و نمرود و غیر آن دو، و خدای سبحان هر کسی هم که در باطل اطاعت شود، ملحق به آنان کرده مانند ابلیس، و شیطان‌هایی که قرین انسان‌ها می‌شوند، و پیشوایان ضلالت، هم چنان که درباره ابلیس و شیطان‌ها فرموده: الم اعهد الیکم یا بنی آدم ان لا تعبدوا الشیطان انه لکم عدو مبین، تا آنجا که می‌فرماید: و لقد اضل منکم جبلا کثیرا، و نیز درباره اطاعت هوی فرموده: افرایت من اتخذ الهه هواه، و نیز درباره پیشوایان ضلالت فرموده: اتخذوا احبارهم و رهبانهم اربابا من دون الله.و آنهایی که مورد نظر آیه مورد بحث هستند از صنف دوم می‌باشند، چون صنف اول که ملائکه و عیسی بن مریم علیه‌السّلام هستند، کسی را اغواء نکرده‌اند، و آیه مورد بحث سخن از اغواء به میان آورده و فرموده که: پیشوایان شرک گفتند که ما آنان را اغواء کردیم و از عبادت آنان بیزاریم. پس مراد از الذین حق علیهم القول، که از مشرکین بیزاری می‌جویند، پیشوایان شرکند، هر چند که مشرکین هم مصداق الذین حق علیهم القول هستند، و عذابشان حتمی است، به شهادت آیه حق القول منی لاملان جهنم من الجنة و الناس اجمعین، که همه کفار را مصداق الذین حق علیهم القول می‌داند، و لیکن مراد در آیه مورد بحث پیشوایانی است که شرک و ضلالت به ایشان منتهی می‌شود. ۳ - پانویس۴ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۷، ص۳۲۶، برگرفته از مقاله «تبری رهبران مشرک». |